Του Βασίλη Κόττα,
Βασικός σκοπός της διεθνούς κοινότητας, στο πλαίσιο εμπόλεμης σύρραξης, ήταν η αντιμετώπιση της δεινής κατάστασης των πολιτών. Αυτό οδήγησε στην ανάπτυξη του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου (όπως διεθνείς συνθήκες Χάγης και Γενεύης). Περιεχόμενο αυτού αποτελούν και οι βασικές αρχές προστασίας των αμάχων. Κανένας άμαχος πληθυσμός δεν μπορεί να προστατευθεί επαρκώς από τις συνέπειες του πολέμου, εάν το φυσικό περιβάλλον από το οποίο εξαρτάται για τη διατροφή του καταστρέφεται από στρατιωτικές επιχειρήσεις. Συνεπώς, το άρθρο 35 του Πρόσθετου Πρωτοκόλλου Ι της Συνθήκης της Γενεύης, περιλαμβάνει την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος. Τα εμπόλεμα μέρη υποχρεούνται να προστατεύουν το φυσικό περιβάλλον από «εκτεταμένες, μακροχρόνιες και σοβαρές ζημιές» και απαγορεύει τη χρήση μεθόδων ή μέσων πολέμου που προκαλούν ή ενδέχεται να προκαλέσουν βλάβη στο φυσικό περιβάλλον και έτσι να βλάψουν την υγεία ή την επιβίωση του πληθυσμού. Δεύτερον, απαγορεύει τις επιθέσεις κατά του φυσικού περιβάλλοντος με την αφορμή αντιποίνων. Ενώ οι περιβαλλοντικές ζημιές που δεν ανήκουν στο όριο της «ευρείας, μακροχρόνιας και σοβαρής ζημίας» εξακολουθούν να υπόκεινται στους γενικούς κανόνες διάκρισης, αναλογικότητας και προφύλαξης, η απαγόρευση της «εκτεταμένης, μακροπρόθεσμης και σοβαρής ζημίας» είναι απόλυτη. Με άλλα λόγια, εάν οι στρατιωτικές επιχειρήσεις προκαλούν ή αναμένεται να προκαλέσουν περιβαλλοντική ζημία που φτάνει σε αυτό το σημείο, απαγορεύεται ανεξαιρέτως και αν θεωρείται στρατιωτικός στόχος, λόγω στρατιωτικής κατάληψης. Αυτά τα τρία στοιχεία -«ευρέως διαδεδομένα»- «εκτεταμένες» και «ευρείες» γίνονται αντιληπτά αθροιστικά και το «μακροχρόνιες» αναφέρεται σε δεκαετίες.
Ωστόσο, καθώς μπορεί να είναι δύσκολο να εκτιμηθεί εκ των προτέρων η ακριβή έκταση και η διάρκεια των περιβαλλοντικά ζημιογόνων στρατιωτικών επιχειρήσεων, οι στρατιώτες θα πρέπει να προσπαθήσουν να περιορίσουν όσο το δυνατόν περισσότερο τις περιβαλλοντικές ζημιές, ακόμη και όταν δεν αναμένεται να φθάσουν στο ανώτατο όριο της «ευρείας, μακροχρόνιας και σοβαρής ζημίας». Η Σύμβαση ENMOD του 1977 (μέχρι σήμερα απαριθμεί 78 κράτη-μέρη), υιοθετεί μια ελαφρώς διαφορετική προσέγγιση. Απαγορεύει τη «στρατιωτική ή οποιαδήποτε άλλη εχθρική χρήση τεχνικών περιβαλλοντικής τροποποίησης που έχουν ευρείες, μακροχρόνιες ή εκτεταμένες επιπτώσεις ως μέσο καταστροφής, βλάβης ή τραυματισμού». Αν και οι όροι που χρησιμοποιούνται στη σύμβαση ENMOD είναι παρόμοιοι με εκείνους που χρησιμοποιούνται στο Πρόσθετο Πρωτόκολλο Ι, η χρήση της λέξης «ή» υποδηλώνει ότι το όριο ENMOD δεν είναι σωρευτικό. Επιπλέον, η Σύμβαση ENMOD ορίζει τον όρο «μακροχρόνια» ως «διαρκείας περιόδου μηνών ή περίπου μιας εποχής». Επίσης, το όριο για απαγορευμένη συμπεριφορά είναι σημαντικά χαμηλότερο για τη σκόπιμη χειραγώγηση του περιβάλλοντος για εχθρικούς σκοπούς (δηλαδή τη χρήση του περιβάλλοντος ως μέσου πολέμου), ειδεμή την άμεση ή παρεπόμενη πρόκληση βλάβης στο φυσικό περιβάλλον (δηλαδή τη χρήση όπλων ενάντια στο περιβάλλον). Τέλος, απαγορεύεται η διαδικασία της μεταβολής του καιρού, ήτοι η σκόπιμη αλλαγή του καιρού. Η πιο κοινή μορφή όσον αφορά τη μέθοδο ελέγχου του καιρού είναι η σπορά των νεφών, η οποία αυξάνει τη βροχή ή το χιόνι (επιχείρηση Popeye, όπου σπέρθηκαν τα σύννεφα για να παρατείνουν τον μουσώνα στο Βιετνάμ).
Από τον 20ο αιώνα, όταν τα πυρηνικά όπλα χρησιμοποιούνταν στις εμπόλεμες συρράξεις, αναμενόμενο ήταν να δημιουργηθεί η ανάλογη νομική πρόβλεψη. Συγκεκριμένως, για την προστασία του περιβάλλοντος καίτοι αναμένεται να απαγορεύεται εξ ολοκλήρου η χρήση τους, με τη γνωμοδότηση του 1996 για τα πυρηνικά όπλα, το Διεθνές Δικαστήριο της Δικαιοσύνης αναγνώρισε ότι οι σημαντικοί περιβαλλοντικοί παράγοντες πρέπει να ληφθούν υπόψη κατά την εφαρμογή του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου. Επομένως, δεν αναγνώρισε εντελώς παράνομη τη χρήση τους. Ως προς τα βιολογικά όπλα που πλήττουν αποκλειστικώς το φυσικό περιβάλλον εκτός του ανθρώπου θα πρέπει να αξιολογούνται χωριστά, υπόψιν της απαγόρευσης όπλων που σχεδιάζονται ή αναμένεται να προκαλέσουν ευρείες, μακροχρόνιες και εκτεταμένες ζημιές σε αυτό. Το φυσικό περιβάλλον αποτελεί πλούτο του πλανήτη μας και η επιλογή καταστροφής του, ειδικώς με όπλα μαζικής καταστροφής, τα οποία οδηγούν σε αναπότρεπτες καταστροφές αυτού, θα έπρεπε να απαγορεύεται ρητώς.
ΠΗΓΕΣ
- Κουτούπα-Ρεγκάκου Ευαγγελία, Δίκαιο του περιβάλλοντος, Εκδόσεις Σάκκουλα, 2008.
- Δακορώνια Ευγενία, Καταστροφικές ζημίες και συστήματα αποκατάστασής τους, Νομική Βιβλιοθήκη, 2015.
- Ρούκουνας Εμμανουήλ, Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο, Νομική Βιβλιοθήκη, 2015.
Απόφοιτος του τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης (ΠΕΔΔ) του ΕΚΠΑ με κατεύθυνση Δημοσίου Δικαίου. Το ενδιαφέρον του ως αναλυτής περιέχεται γύρω από το χώρο της θεμελίωσης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της προστασίας του περιβάλλοντος. Διατελεί δόκιμος αναλυτής στην ιστοσελίδα του Κέντρου Διεθνών Στρατηγικών Αναλύσεων και ερευνητής στην Ερευνητική Ομάδα Μεταπολίτευσης - Ομάδα Προφορικής Ιστορίας του τμήματος ΠΕΔΔ.
