Του Δημήτρη Τόλια,
Από το πρώτο εμβρυακό κλάμα της Δημοκρατίας, ο ανταγωνισμός για την κατάκτηση της εξουσίας παρείχε στην κοινωνία διαφορετικές απόψεις, παρήγαγε λόγους που ερμήνευαν με διαφορετικό τρόπο την πραγματικότητα. Ο λόγος είχε και έχει έναν και μοναδικό σκοπό, από οπτική να γίνει αλήθεια, από μια επιλογή να μετατραπεί σε δεδομένο σημείο. Προκειμένου να επιτευχθεί ο στόχος, οι εκφραστές των λόγων επιβιβάζοντας τον ανταγωνισμό στον ταχύ συρμό της τεχνολογικής ανάπτυξης, εκσυγχρόνιζαν τα μέσα επικοινωνίας και έκφρασης τους. Νέα όπλα σε κάθε εποχή, στην κατοχή των εκάστοτε εκφραστών, των «πομπών» παρήγαγαν ιδεολογίες, κινήματα, αντιλήψεις, «δεδομένα» κλεισίματα του λόγου.
Η εφημερίδα έδωσε τη σκυτάλη στο ραδιόφωνο και αυτό στην τηλεόραση, ενώ στις αρχές του 21ου αιώνα την σκυτάλη άρπαξε το διαδίκτυο. Ο βασικός τρόπος ενημέρωσης και παροχής λόγων στο internet ήταν και είναι κυρίως οι ενημερωτικές σελίδες. Τα sites αυτά παρουσιάζουν ωστόσο μια συνάφεια με τα παλαιότερα κυρίαρχα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Υπήρχε ένας ηθικός κώδικας, μια δεοντολογία που χάρασσε τα όρια μεταξύ προσβολής και συκοφαντίας, μεταξύ λελογισμένης κριτικής και παράλογης δυσφήμισης.
Τη συνοχή αυτή φαίνεται να σπάει το νέο όπλο των ημερών μας που γεννήθηκε στους κόλπους του διαδικτύου. Οι κοινότητες που δημιουργούνται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Πλέον δεν υπάρχει δημοσιογράφος ή αρθρογράφος, αλλά υπάρχει η σελίδα στο Facebook που επιχειρεί να τρολάρει με πολιτικές προσωπικότητες, ομάδες, κινήματα και κόμματα, να διακωμωδήσει καταστάσεις και γεγονότα, να επιτεθεί σε πρόσωπα, να παράξει ψευδείς ειδήσεις.
Το «καινούριο» που παρουσιάζει το νέο αυτό όπλο, είναι τα ασαφή όρια του, καθώς λείπει πλέον ένας σημαντικός παράγοντας σε σχέση με τα προηγούμενα μέσα. Η επωνυμία και συνεπώς το κόστος. Μια εφημερίδα και ο εκδότης της θα έχει κόστος εάν παράξει fake news ή αν κάνει προπαγάνδα προς όφελος ενός κόμματος ή μιας προσωπικότητας. Αυτό θα έχει αποτέλεσμα τον χαρακτηρισμό της ως στρατευμένης και την μείωση της αξιοπιστίας της. Εκδότες, δημοσιογράφοι, αρθρογράφοι, συντάκτες, παρουσιαστές, ραδιοφωνικοί παραγωγοί, σταθμοί, κανάλια εφόσον στιγματιστούν ή χάσουν την αξιοπιστία τους, είναι εξαιρετικά δύσκολο να βγάλουν τον λεκέ του «στρατευμένου», «πουλημένου», «πληρωμένου», «προπαγανδιστή» και γι’ αυτό φροντίζει, ως οφείλει, ο πολιτικός ανταγωνισμός.
Μια σελίδα στο Facebook δεν θα έχει όμως για τις ίδιες πράξεις κανένα κόστος (σχεδόν). Ο εκδότης ή ο δημοσιογράφος, όποια δουλειά και αν παράξει θα είναι πλέον στιγματισμένος ενώ ο ανώνυμος διαχειριστής της ομάδας ή της σελίδας στο Facebook μπορεί να ανοίξει και να κλείσει όσες σελίδες επιθυμεί και να υποστηρίξει σε κάθε περίπτωση διαφορετικούς ανθρώπους, ιδεολογίες και κόμματα χωρίς κανένα κόστος.
Το ίδιο πλέον ισχύει και για κανάλια του Youtube τα οποία ανώνυμα σατιρίζουν δίχως όρια κόμματα, καταστάσεις και πρόσωπα. Η εποχή του Λαζόπουλου και των Ράδιο Αρβύλα έχει δώσει από καιρό τη θέση της στην εποχή της Ομάδας Αλήθειας και της Ομάδας Μνήμης. Κανάλια που οι διαχειριστές τους πίσω από την ανωνυμία, ανώδυνα ασκούν κριτική σε καταστάσεις παράγοντας λόγο, επηρεάζοντας συνειδήσεις. Και αν ο Λαζόπουλος και ο Κανάκης στιγματίζονταν ή δέχονταν μηνύσεις, τα διάφορα κανάλια στο Youtube τιμωρούνται με «un-subscribe» και «unlike» στη χειρότερη -καλύτερη- των περιπτώσεων με σχόλιο κάποιου χρήστη.
Πλέον αποτελεί τη νέα πραγματικότητα. Στο διαδίκτυο το προϊόν είναι οι χρήστες και ιδίως η προσοχή τους. Ο πολιτικός ανταγωνισμός πλέον ιδρύοντας διαδικτυακές κοινότητες (σελίδες, ομάδες, κανάλια) παρέχει λόγο στο μαζεμένο στην απόχη πλήθος και γεννά δράση και ιδεολογία. Το ερώτημα με το νέο αυτό «όπλο» είναι το κατά πόσο ενισχύει, ανανεώνει είτε υποβαθμίζει την Δημοκρατία.
Σίγουρα, οι πολίτες ενημερώνονται πιο άμεσα από ποτέ. Η πλειονότητα των πληροφοριών στις κοινότητες αυτές δεν αποτελούν fake news αλλά γεγονότα. Αυτό που αλλάζει ανά τον πομπό είναι το ερμηνευτικό σχήμα που χρησιμοποιείται σε κάθε περίπτωση. Ωστόσο, η διάδοση ψευδών ειδήσεων πλέον είναι ευκολότερη και αποτελεί ένα φαινόμενο που φουντώνει σε αυτές τις συνθήκες. Ακόμη, η διαρκής λεηλασία του νου των χρηστών που βομβαρδίζονται με στρατευμένες ερμηνείες των παρεχόμενων πληροφοριών προκαλεί τον φανατισμό και την αδιαλλαξία.
Το θετικότερο για την κοινωνία είναι οι πολίτες να είναι ενήμεροι για τα πολιτικά τεκταινόμενα. Ωστόσο, τα μανιχαϊκά ερμηνευτικά σχήματα που διακρίνουν «καλούς» και «κακούς» στο πεδίο της ανάλυσης είναι σίγουρα επικίνδυνο για την κατανόηση μέρους της πραγματικότητας και των κοινωνικών φαινομένων. Με επιπρόσθετο τον εμβολιασμό της κοινωνίας με ψευδείς ειδήσεις, η δηλητηρίαση δεν αφήνει περιθώριο για την ανάπτυξη πολιτικού διαλόγου στη βάση της συναίνεσης και του ορθού λόγου.
Το «νέο» αυτό όπλο θα παγιωθεί όπως και τα άλλα. Η ευθύνη για την πορεία που θα χαράξει για το πλοίο της Δημοκρατίας, ανήκει σε εμάς. Με την δική μας κρίση και κοινωνική πρακτική θα στρέφουμε καθημερινά το πηδάλιο ελπίζοντας πάντα πως το πλοίο δεν θα εκτροχιαστεί σε μια θάλασσα που δεν έχει ούτε μια τραβέρσα.
Γεννήθηκε το 1998 και μεγάλωσε στον Ωρωπό Αττικής. Είναι προπτυχιακός φοιτητής του τμήματος Πολιτικών Επιστημών στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, ενώ έχει φοιτήσει και για ένα έτος στο ίδιο τμήμα του Πανεπιστημίου Κρήτης. Είναι λάτρης της πολιτικής ιστορικής ανάλυσης και έρευνας. Ασχολείται με την ανίχνευση της διαδικασίας διάδοσης και τις επιδράσεις των πολιτικών ιδεών στην κοινωνία τόσο στο παρελθόν όσο και φυσικά στο σήμερα.
