Του Βασίλη Τρικούπη,
Με μια ματιά σε έναν πολιτικό χάρτη της Σερβίας εύκολα καταλαβαίνει κανείς ότι η επικράτεια είναι διαιρεμένη σε τρία κομμάτια: την κυρίως Σερβία, το de facto ανεξάρτητο και μονομερώς κηρύξαν την ανεξαρτησία το 2008 Κοσσυφοπέδιο στα νοτιοδυτικά και την αυτόνομη επαρχία της Βοϊβοντίνας στον Βορρά. Ετυμολογικά, η Βοϊβοντίνα προκύπτει από την πρωτοσλαβική λέξη Βοεβόδας, τίτλος παρόμοιος με αυτόν του Δούκα.
Η Βοϊβοντίνα με τη σειρά της αποτελεί υποσύνολο της ιστορικής και γεωγραφικής περιοχής του Βανάτου, ονομασία που προκύπτει από τον μεσαιωνικό τίτλο του Μπαν, στρατιωτικού κυβερνήτη συνοριακής επαρχίας στην ομώνυμη περιοχή. Η περιοχή αυτή εκτείνεται στο νοτιανατολικό τμήμα της πεδιάδας της Παννονίας, δηλαδή στη σημερινή περιοχή της Βοϊβοντίνας, της Δυτικής Ρουμανίας και σε ένα μικρό τμήμα της Νότιας Ουγγαρίας.
Γεωγραφικά και γεωλογικά μιλώντας, η θέση του Βανάτου στην Παννονική Πεδιάδα, πεδιάδα στην οποία υπήρχε η αρχαία Παννονική Θάλασσα και πλέον ανάμεσα σε μεγάλους πλωτούς ποταμούς (Δούναβης, Τίσα, Μούρες και άλλοι), το πλούσιο σε θρεπτικά στοιχεία και σπάνιες γαίες έδαφος και το ήπιο κλίμα ευνόησαν την ανθρώπινη ανάπτυξη από τα αρχαία χρόνια με πλήθος ινδοευρωπαϊκών λαών και φυλών να κατοικούν στην περιοχή, όπως οι Σκορδίκοι και Ταυρίσκοι Κέλτες και οι Δάκες πριν τη ρωμαϊκή κατάκτηση.
Έπειτα, η γεωπολιτική ιδιαιτερότητα της περιοχής, οδήγησε σε συνεχείς αλλαγές των ισορροπιών ισχύος στην περιοχή, ώστε αυτή να περιέρχεται στην κυριαρχία διαφόρων ηγεμόνων, φεουδαρχών και βασιλέων για αρκετούς αιώνες. Έτσι, τον 3ο αιώνα οι Ρωμαίοι υποχωρούν και το κενό ισχύος διαδοχικά συμπληρώνουν ημιβάρβαροι λαοί, όπως οι Σαρματιανοί και οι Γότθοι, οι Ούννοι, οι Γέπιδες και οι Άβαροι και έπειτα οι Ούγγροι, οι Πετσενέγκοι, οι Βούλγαροι και οι Βλάχοι προσθέτοντας το ουγγρικό, σλαβικό και πρωτορουμανικό στοιχείο στην περιοχή κατά τον 9ο-11ο αιώνα.
Για τους επόμενους τέσσερις αιώνες στην περιοχή επικρατεί κυρίως, το ουγγρικό στοιχείο αρχικά με τους νομάδες που φτάνουν στην περιοχή και έπειτα με το Ουγγρικό Βασίλειο που συγκροτείται και το οποίο προτεραιοποιεί την περιοχή του Βανάτου ως ύψιστης σημασίας για την άμυνα του Βασιλείου απέναντι στον επεκτατισμό των Οθωμανών.
Κατά τον 16ο αιώνα, η περιοχή περνάει, κυρίως, στον οθωμανικό έλεγχο και τα ανατολικά τμήματα στο Πριγκιπάτο της Τρανσυλβανίας. Η σερβική και βλάχικη πλειοψηφία, ωστόσο, της περιοχής αποτίναξε τον οθωμανικό ζυγό λίγες δεκαετίες αργότερα προσφέροντας ζωτικό χώρο στους Αψβούργους, ενώ σταδιακά οι βλάχικες μεσαιωνικές οντότητες υποχωρούν μπροστά στους Οθωμανούς. Τον 18ο αιώνα, επίσης, οι ρουμανικοί πληθυσμοί υφίστανται διώξεις από στους Αυστρο-σέρβους.
Η περιοχή του Βανάτου που πέρασε στον Αψβουργικό έλεγχο, ήταν εν πολλοίς ερημωμένη λόγω των συνεχών πολέμων με τους Οθωμανούς και των εκτοπίσεων, για αυτό και το σχέδιο της ανασυγκρότησης της περιοχής περιελάμβανε μαζικές εποικήσεις γερμανόφωνων από την Γερμανία και την Αυστρία (γνωστοί και ως Σουηβοί) αλλάζοντας την εθνολογική σύνθεση της περιοχής. Στο τέλος του αιώνα, το Βάνατο γίνεται τμήμα του Βασιλείου της Ουγγαρίας, ενώ τμήμα του περνάει στην βραχύβια αυτόνομη σερβική Βοϊβοντίνα μετά τις επαναστάσεις του 1848.
Έκτοτε και έως το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, το Βάνατο αποτελούσε συνεχή εμπόλεμη ζώνη με πολλές οντότητες να δημιουργούνται και να διαλύονται, καθώς αφενός η Αυστρο-ουγγρική Αυτοκρατορία έχανε την αποτελεσματική της εξουσία, ενώ οι λαοί της περιοχής, υποκινούμενοι από τις φιλελεύθερες ιδέες της εποχής επιθυμούσαν την ελευθερία τους και τη δημιουργία της δικής τους κρατικής οντότητας. Έτσι, με τη διάλυση της Αυτοκρατορίας, το Βάνατο διαιρείται περίπου στη σημερινή του μορφή ανάμεσα στο νέο Ουγγρικό κράτος, τη Ρουμανία και το νέο Βασίλειο των Σέρβων, Κροατών και Σλοβένων κυρίως με τις Συνθήκες των Βερσαλλιών και της Τριανόν το 1919 και 1920.
Από τον καθορισμό των συνόρων και ιδιαίτερα μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, τα τρία τμήματα του Βανάτου παρέμειναν πολυεθνικά, όμως με σαφείς εθνικές πλειοψηφίες στο εκάστοτε κομμάτι, αποκλείοντας προφανώς αξιώσεις αλλαγής του status quo στις τρεις πλευρές των συνόρων. Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, η πιο χαρακτηριστική πληθυσμιακή αλλαγή αφορά στην εκδίωξη των Γερμανικών Σουηβικών πληθυσμών και των εποίκων της Ναζιστικής κατοχής ιδιαίτερα στη σερβική πλευρά (αυτόνομη Βοϊβοντίνα), οι οποίοι εκδιώχθηκαν από το νέο κομμουνιστικό καθεστώς της Γιουγκοσλαβίας, ακόμα και με την πρακτική των στρατοπέδων συγκέντρωσης για εκείνους που δε μετεγκαταστάθηκαν οικειοθελώς.
Λαμβάνοντας, λοιπόν, υπόψη την ευρύτερη ιστορία της περιοχής, θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι στο υπερτοπικό επίπεδο της περιοχής θα μπορούσε να εφαρμοστεί η θεωρητική κατασκευή του Adam Watson, του εκκρεμούς που κινείται από τις πολλαπλές ανεξαρτησίες έως τα αυτοκρατορικά σχήματα, καθώς πραγματικά, ο έλεγχος του Βάνατου ουκ ολίγες διαιρέθηκε μεταξύ πολλών μικρών οντοτήτων από τους προρωμαϊκούς ημιβάρβαρους λαούς έως τις βραχύβιες σερβικές οντότητες του 19ου αιώνα και μεγάλες αυτοκρατορίες και κράτη από τη Ρωμαϊκή, έως την Αυστροουγγρική και Οθωμανική και τα σημερινά κράτη της περιοχής.
Εν κατακλείδι, σε κάθε περίπτωση, ακόμα και σήμερα η περιοχή του Βανάτου αποτελεί μια εκ των πιο πολυπολιτισμικών περιοχών της Ευρώπης με Ρουμάνους, Σέρβους, Ούγγρους, Γερμανούς, Σλοβάκους, Κρασοβάνι, Βουλγάρους, Ουκρανούς, Τσέχους, Κροάτες, Μπουνιέβτσι, Ρουθηνοί, Ρομά και εναπομείναντες Εβραίους στο θρήσκευμα σε διαφορετικές ποσοστώσεις ανά περιοχή. Καταληκτικά, ακόμα και αν ιστορικά δεν υπήρξε ιδιαίτερα πλούσια περιοχή σε σύγκριση με άλλες ανά τις εποχές, η πλούσια καλλιεργήσιμη γη της έθρεψε δεκάδες λαούς και μας αφήνει τεράστια ιστορική, μουσική, αρχιτεκτονική και όχι μόνο, κληρονομιά.
Γεννήθηκε το 1999 στην Αθήνα. Είναι προπτυχιακός φοιτητής στο τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιώς και εργάζεται στον χώρο της εστίασης. Ασχολείται ερευνητικά με την Ανατολική Ευρώπη, την Τουρκία και την Ανατολική Μεσόγειο στο Εργαστήριο Τουρκικών και Ευρασιατικών Μελετών του Πανεπιστημίου. Είναι ενεργός πολιτικά στα τοπικά της Ηλιούπολης στην οποία και μεγάλωσε και συμμετέχει σε ευρωπαϊκά προγράμματα ανταλλαγής Erasmus+. Μιλάει Αγγλικά και Τουρκικά.
