Του Στέφανου Σταγάκη,
Έχοντας επιλέξει για σήμερα να αναφερθώ στην ιστορία, θα πρέπει προτού μιλήσω για τη σημασία της Ιστορίας, να επιχειρήσω έναν ορισμό της, ίσως περισσότερο διαισθητικό και βιωματικό και λιγότερο επιστημονικό μέσα από συγγράμματα και σχολικά βιβλία.
Σε κάθε περίπτωση, αφορά το παρελθόν. Όπως κάθε στιγμή την ώρα που συμβαίνει, έχει ήδη περάσει, αποτελώντας παρελθόν. Ωστόσο, αυτή και μόνο η ιδιότητα δεν αρκεί για να χαρακτηρίσουμε καθετί περασμένο «ιστορία». Θα πρέπει αυτό το παρελθόν να έχει ιδιαίτερη σημασία, είτε σε ατομικό/ οικογενειακό επίπεδο, είτε σε επίπεδο λαών/εθνών. Αφορά την εξιστόρηση γεγονότων σημαντικών για την πορεία μιας οικογένειας ή ενός ατόμου κατά την πάροδο πολλών ετών, γεγονότων άλλοτε χαρούμενων ή αστείων που ανακαλούμε συχνά με γλυκιά νοσταλγία σε πάμπολλες οικογενειακές συγκεντρώσεις, και άλλοτε θλιβερών που επαναφέρουμε στη μνήμη μας σε ανάλογες περιστάσεις με λύπη.
Νομίζω ότι κάπως έτσι θα εξηγούσα τη διαφορά των δύο «κατηγοριών» ιστορίας, ότι είναι δηλαδή η απουσία αστείων γεγονότων με καθολική σημασία για μια μεγάλη ομάδα ατόμων. Η «σοβαρή» και «επίσημη» ιστορία περιλαμβάνει κυρίως γεγονότα σοβαρά, αιματηρά (καθώς συχνά τη βάζουμε δίπλα στη λέξη πόλεμος).
Πού και πώς μαθαίνουμε την ιστορία μας; Καταρχήν, μέσα από την οικογένεια. Η γιαγιά, οι γονείς, τα μεγαλύτερα αδέλφια μοιράζονται μαζί μας πληροφορίες για την οικογενειακή μας ιστορία, αλλά και για την ιστορία του τόπου και του έθνους μας. Έτσι γεννιέται η έννοια της ταυτότητας, του «ανήκειν» σε μια ομάδα ατόμων, με κοινό οικογενειακό ή ιστορικό υπόβαθρο. Σε αυτό βοηθούν και οι πηγές που άλλοτε είναι οικογενειακές φωτογραφίες ή οικογενειακά βίντεο ή ιστορικά αρχεία, λογοτεχνικά ή ιστορικά κείμενα, αρχαιολογικά ευρήματα, οικογενειακά κειμήλια, αποκόμματα από εφημερίδες κ.λ.π.
Εξίσου γοητευτικό, όσο και απογοητευτικό είναι το ότι η Ιστορία αποτελεί μια εύπλαστη επιστήμη, που μέσα στην αντικειμενικότητα των αριθμών και των γεγονότων αφήνει πολλά περιθώρια για δεύτερες αναγνώσεις, υποκειμενικές ερμηνείες, μονόπλευρες παρουσιάσεις. Πολλές φορές έχει γίνει εργαλείο προπαγάνδας και παραπλάνησης ολόκληρων λαών, με παραχάραξη ή διαστρέβλωση καταστάσεων ή γεγονότων. Καθώς μάλιστα πολλές κινήσεις γίνονται παρασκηνιακά και σε επίπεδο διπλωματίας, άρα μυστικά, δεν είναι λίγες οι φορές που τα γεγονότα φωτίζονται εντελώς διαφορετικά, μόλις γίνουν γνωστές αυτές οι λιγότερο δημόσιες διαβουλεύσεις και συναλλαγές που οδηγούν σε μια ιστορική στιγμή.
Σκοπός της ιστορίας είναι σε μεγάλο βαθμό η μνήμη, να μη λησμονηθούν κυρίως επώδυνα γεγονότα, όπως ένας γενικευμένος διωγμός μιας πληθυσμιακής ή εθνολογικής ομάδας, αλλά και σπουδαίες νίκες που μνημονεύονται εξίσου σε ημέρες εθνικών ή άλλων εορτών, προκειμένου να διαιωνίζεται η αξία και η σημασία τους. Οι άνθρωποι και οι κοινωνίες αλλάζουν μετά από ένα σπουδαίο ιστορικό γεγονός και η συνεχής αφήγησή του λειτουργεί ως μέσο εκπαίδευσης των νεότερων, είτε πρόκειται για ηρωικά κατορθώματα των προγόνων τους, είτε για πράξεις αυτοθυσίας, προκειμένου οι παλαιότεροι να μπορέσουν να προσφέρουν στις επερχόμενες γενεές ένα καλύτερο μέλλον.
Η αφήγηση των σπουδαίων αυτών πράξεων αποσκοπεί και στη δημιουργία ή διατήρηση μιας εθνικής συνείδησης, συνοχής και φρονήματος, και λειτουργεί άλλοτε ως συνέχεια ενός λαού, ως παράδειγμα προς μίμηση και άλλοτε αποτρεπτικά. Μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί ως φόβητρο, αλλά και ως στρατηγική των κρατών ή ηγεσιών, κυρίως όταν δεν παρουσιάζεται όσο το δυνατόν αντικειμενικότερα, αλλά χρησιμοποιείται για προώθηση ιδεολογιών ή κινημάτων, όταν είναι στρατευμένη προς ένα σκοπό διαφορετικό της μάθησης. Αυτό επιτυγχάνεται συχνά με απόκρυψη ή παραποίηση γεγονότων, καθώς η ημιμάθεια είναι πιο επικίνδυνη από την πλήρη άγνοια.
Έτσι έχει ύψιστη σημασία η ορθή διδασκαλία του μαθήματος της Ιστορίας στα σχολεία, δηλαδή η εξιστόρηση και ερμηνεία των γεγονότων από όσο το δυνατόν περισσότερες πλευρές, από διαφορετικές πηγές, στις οποίες μπορούν και πρέπει να περιλαμβάνονται και σύγχρονες του γεγονότος μαρτυρίες. Η αντικειμενική παρουσίαση της ιστορίας συμβάλλει στη διάπλαση ολοκληρωμένων προσωπικοτήτων με συνολική αντίληψη, βοηθά στη βελτίωση της επιχειρηματολογίας, περιορίζει τον τυφλό φανατισμό, προάγοντας παράλληλα το σεβασμό και την προσέγγιση λαών και εθνών.
Γεγονός είναι ότι η ιστορία είναι το παρελθόν και αυτό δεν μπορεί να αλλάξει. Εντοπίζοντας, ωστόσο, λάθη του παρελθόντος και αναγνωρίζοντας προβλήματα σε χειρισμούς και πράξεις, μπορούμε να οδηγηθούμε μέσα από την κατανόησή της σε ένα καλύτερο μέλλον, ώστε να σπάσουμε συνειδητά και έμπρακτα έναν κύκλο περιοδικότητας και να διαψεύσουμε τη φράση η ιστορία επαναλαμβάνεται!
