Του Κωνσταντίνου Πίχλιαβα,
Η 28η Οκτωβρίου για μας σημαίνει την εμπλοκή της πατρίδας μας στον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο και την περιφανή νίκη των ελληνικών όπλων απέναντι στην κατά πολύ ισχυρότερη φασιστική Ιταλία του Μουσολίνι. Αντίστοιχης βαρύτητας και η υπό εξέταση μάχη που έλαβε χώρα την ίδια μέρα σε διαφορετικό τόπο και με άλλους πρωταγωνιστές, μία μάχη που έκρινε τη μοίρα του αρχαίου κόσμου.
28η Οκτωβρίου 312 μ.Χ: έξω από την Ρώμη, στις όχθες του Τίβερη ποταμού, δίπλα στη Μούλβια γέφυρα (Pons Mulvius), δύο ανταπαιτητές του θρόνου συγκρούονται για την τύχη της Ρώμης: ο Μαξέντιος από την μία και ο Κωνσταντίνος από την άλλη. Η κατάληξη είναι σε όλους μας γνωστή.
Προτού αναφερθούμε σ΄αυτήν, όμως, ας ρίξουμε μια ματιά στην «προϊστορία» των γεγονότων: Το 286, ο Διοκλητιανός ανακηρύσσει συναυτοκράτορα τον Μαξιμιανό, το σύστημα της Τετραρχίας εγκαθιδρύεται το 293· τους δύο Αυτοκράτορες, τον Διοκλητιανό στην Ανατολή (Μικρά Ασία, Συροφοινίκη, Παλαιστίνη και Αίγυπτο) και τον Μαξιμιανό στην Ιταλία και Αφρική, συνδράμουν δύο Καίσαρες, στο μεν Ιλλυρικό (Βαλκάνια) ο Γαλέριος, στη δε Δύση (Βρετανία, Γαλατία, Ισπανία) ο Κωνστάντιος ο Χλωρός. Η τάξη και η ησυχία επανέρχονται πρόσκαιρα στην Αυτοκρατορία μετά από μια ταραγμένη πεντηκονταετία, ωστόσο σύννεφα ξαναμαζεύονται στον ορίζοντα.
Μετά από μία επιτυχημένη εικοσαετία παραμονής στον Αυτοκρατορικό Θρόνο, ο Διοκλητιανός (εντελώς αναπάντεχα) παραιτείται, εξαναγκάζοντας τον Συναυτοκράτορά του Μαξιμιανό να πράξει ομοίως. Αύγουστοι γίνονται τότε ο Γαλέριος και ο Κωνστάντιος, ενώ Καίσαρες στη μεν Ανατολή, ο ανιψιός του Γαλέριου, Μαξιμίνος ο Δάιας, και στην Ιταλία, ο στρατηγός Σεβήρος. Αγνοούνται, όμως, στη «μοιρασιά» οι υιοί των Αυγούστων, Μαξιμιανού, Μαξέντιος και Κωνσταντίου, Κωνσταντίνος. Ο Κωνστάντιος, όντας άρρωστος και κατόπιν πιέσεων, καταφέρνει να επιτραπεί στον υιό του Κωνσταντίνο να έρθει να τον συναντήσει, πεθαίνει στο Εβοράκο (Υόρκη) το 306.
Τότε ο στρατός ανακηρύσσει τον Κωνσταντίνο Αυτοκράτορα στην θέση του νεκρού πατέρα του· ο Γαλέριος του αναγνωρίζει μόνο τον τίτλο του Καίσαρα. Την ίδια περίοδο στην Ρώμη ο εξαναγκασθείς σε παραίτηση Μαξιμιανός καταφέρνει με δολοπλοκίες να επανέλθει στο αυτοκρατορικό αξίωμα, τοποθετώντας τον υιό του Μαξέντιο συναυτοκράτορα. Ο Σεβήρος, προαχθείς εν τω μεταξύ σε Αύγουστο, εκστρατεύει εναντίων των στασιαστών, η πορεία όμως κατά της Ρώμης θεωρείται πράξη αδιανόητη, ο στρατός του τον εγκαταλείπει, αναγκάζεται να παραδοθεί στον Μαξιμιανό, που του υπόσχεται σεβασμό της ζωής του, συμφωνία που παραβιάζει ο Μαξέντιος.
Ως αντίδραση, ο Γαλέριος προκηρύσσει «σύνοδο» όλων των διεκδικητών του θρόνου υπό την παρουσία του Διοκλητιανού στον Καρνούντα (Carnuntum), το 308. Ο Μαξιμιανός αποτυχημένα προσπαθεί να ανατρέψει τον Μαξέντιο και καταφεύγει στον γαμβρό του (από την κόρη του Φαύστα) Κωνσταντίνο· στο συνέδριο εξαναγκάζεται εκ νέου σε παραίτηση. Αύγουστος στη θέση του Σεβήρου γίνεται ο Λικίνιος. Ο Μαξιμιανός προσπαθεί να ανατρέψει τον Κωνσταντίνο, διαδίδοντας κατά τη διάρκεια μιας εκστρατείας τη φήμη πως είναι νεκρός, ο Κωνσταντίνος τον πολιορκεί στη Μασσαλία, τον συλλαμβάνει και τον καθαιρεί δημοσίως, τα αγάλματα και οι εικόνες του καταστρέφονται, αυτοκτονεί λίγο αργότερα, το 310.
Η υγεία του Γαλερίου χειροτερεύει, πεθαίνει τον Απρίλιο του 311, τελευταία του πράξη ήταν η υπογραφή ενός διατάγματος που αναγνώριζε τον Χριστιανισμό (religio licta). Δύο συμμαχίες προκύπτουν, από τη μία ο Κωνσταντίνος και ο Λικίνιος και από την άλλη ο Μαξιμίνος και ο Μαξέντιος. Ο Μαξέντιος κατηγορεί τον Κωνσταντίνο για τον «φόνο» του πατέρα του, παράλληλα δυσφορία προκαλείται και από τη δημοσιονομική του πολιτική. Ο Κωνσταντίνος εισβάλλει στην Ιταλία την άνοιξη του 312, με κακούς οιωνούς και λίγο στρατό, η πορεία των επιχειρήσεων ανατρέπει τα δεδομένα. Νικά τον στρατό του Μαξεντίου στο Τορίνο και τη Βερόνα και φτάνει έξω από τη Ρώμη, όπου τον περιμένει ο Μαξέντιος. Η τελική μάχη δίνεται παρά τη Μούλβια γέφυρα, όπου ο Μαξέντιος έστησε μια πρόχειρη κατασκευή, προκειμένου να παρασύρει τον Κωνσταντίνο.
Ο Κωνσταντίνος υπερνικά, οι δυνάμεις του Μαξεντίου (Πραιτοριανοί) υποχωρούν και πολλοί πνίγονται στον Τίβερη, μεταξύ αυτών και ο Μαξέντιος. Η Ρώμη υποδέχεται τον Κωνσταντίνο ως ελευθερωτή από την τυραννία (όπως γράφει και η αφιέρωση της αψίδας του), η σύγκλητος τον ανακηρύσσει μέγιστο Αύγουστο· πρώτη πράξη του, η διάλυση της Πραιτοριανής Φρουράς.
Συνυφασμένο με την μάχη είναι και το «περίφημο» όραμα που φέρεται να είδε την παραμονή της ο Κωνσταντίνος, το περιβόητο Χριστόγραμμα (☧) που του εμφανίστηκε με την φράση στα Ελληνικά «Εν τούτω νίκα». Για πολλούς το όραμα αυτό αποτελεί μην αφετηρία της μεταστροφής του Κωνσταντίνου, άλλοι πάλι θεωρούν το όραμα ως επισφράγιση της σταδιακής μεταστροφής του. Ο Βιογράφος του, Ευσέβιος, αναφέρει πως στην αρχή της εκστρατείας του εμφανίστηκε ο ίδιος ο Χριστός ενώ, αναφορά στο συμβάν έχουμε και από τον ρήτορα Λακτάντιο, μέλος του στενού αυτοκρατορικού περιβάλλοντος και δασκάλου του υιού του Κωνσταντίου, Κρίσπου.
Ο Κωνσταντίνος αρχίζει πλέον ανοιχτά να δείχνει την προτίμηση του προς τον Χριστιανισμό, αρνείται να θυσιάσει στο Καπιτώλιο και απαγορεύει τις «αιματηρές» θυσίες στα πλαίσια της Αυτοκρατορικής λατρείας. Η προτίμηση του φαίνεται μέσα από τα προοίμια των νόμων (είναι πολυγραφότατος, συναγωνιζόμενος τον Μάρκο Αυρήλιο και τον Ιουλιανό) και στις πράξεις του· δεν είναι ωστόσο φανατικός της πίστης του: θέτει εαυτόν στην υπηρεσία της εκκλησίας και στην αποκατάσταση της εσωτερικής της ενότητας. Κατά την συνήθη τότε πρακτική θα βαπτιστεί μόνο στο νεκροκρέβατο του μια μέρα πριν τον θάνατο του, την 21η Μαΐου του 337· γενόμενος έτσι ο πρώτος χριστιανός Αυτοκράτορας.
Βιβλιογραφία
- Christopher S. Mackay, Αρχαία Ρώμη Στρατιωτική και πολιτική Ιστορία, σελ. 405-408, Παπαδήμας, Αθήνα, 2014.
- Απόστολος Φ. Κραλίδης, Η Αυτοκρατορική λατρεία τη περίοδο της Τετραρχίας (284-313 μ.Χ.), σελ. 83-109, Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 2010.
- Πωλ Βεν, Όταν ο κόσμος μας έγινε Χριστιανικός, σελ. 62-92, Βιβλιοπολείον της Εστίας, Αθήνα, 2012.
- Ιστορία του Ελληνικού Έθνους: Ελληνισμός και Ρώμη (Γ), τομ. 16, σελ. 188-202, Εκδοτική Αθηνών, 1976/2000.
- Ιστορία του Ελληνικού Έθνους: Βυζαντινός Ελληνισμός–Πρωτοβυζαντινοί χρόνοι (Β), τομ. 18, σελ. 159-160, Εκδοτική Αθηνών 1976/2000.
