Της Ελευθερίας Τάνκα,
Το πρώτο πράγμα που σκέφτεται κανείς αναφερόμενος στο πρόσωπο του George Marshall είναι το περίφημο οικονομικό Σχέδιο που φέρει το όνομά του, το οποίο τοποθετείται χρονικά το 1947.
Η ανθρωπότητα είχε πρόσφατα βγει από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, έναν από τους πιο αιματηρούς πολέμους που καταγράφηκαν ποτέ. Οι οικονομίες ανά τον κόσμο είχαν καταρρεύσει και ο Ψυχρός Πόλεμος είχε μόλις ξεκινήσει. Το σύστημα της εποχής ήταν καθαρά διπολικό, με τον έναν πόλο να τον αποτελούν οι ΗΠΑ και τον άλλον η τότε Σοβιετική Ένωση. Υπήρχε ένας διαρκής ανταγωνισμός μεταξύ τους και αμοιβαίες προσπάθειες υποδαύλισης του αντιπάλου.
Με τον όρο Σχέδιο Μάρσαλ εννοείται η οικονομική βοήθεια που δόθηκε σε κράτη της ευρωπαϊκής ηπείρου από την πλευρά των ΗΠΑ, που τότε ήταν η μόνη δύναμη παγκοσμίως με την ικανότητα να αναλάβει την οικονομική ενίσχυση άλλων χωρών, καθώς και την κυριαρχία σε έναν ιμπεριαλιστικό κόσμο που η ίδια θα εγκαθίδρυε. Για να αντιληφθούμε τις οικονομικές δυνατότητες των ΗΠΑ εκείνη την εποχή, αρκεί να σκεφτούμε ότι αποτελούσαν από μόνες τους το 50% του ΑΕΠ όλης της υφηλίου.
Το Σχέδιο ήταν η πρακτική υλοποίηση του δόγματος Τρούμαν. Αποσκοπούσε αφενός στην τόνωση των ευρωπαϊκών οικονομιών και αφετέρου, εξυπηρετούσε την αμερικανική εξωτερική πολιτική, που στόχο είχε να αποφευχθεί ο κίνδυνος να περιέλθουν οι χώρες αυτές στη σφαίρα επιρροής της Σοβιετικής Ένωσης, που παρά τα σοβαρά προβλήματα που αντιμετώπιζε σε διάφορους τομείς, έχει αναδειχθεί σε πόλο έλξης για πολλούς λαούς. Φυσικά τέθηκε μία σειρά από προϋποθέσεις που τα ευρωπαϊκά κράτη όφειλαν να πληρούν για να λάβουν την οικονομική βοήθεια. Μερικές από αυτές ήταν η αντιμετώπιση και καταστολή των κομμουνιστικών απειλών και η έμμεση περιστολή της ανεξαρτησίας των δικαιούχων κρατών. Για τη διαχείριση του Σχεδίου Μάρσαλ, ιδρύθηκε τον Ιούλιο του 1947 η «Επιτροπή για την Ευρωπαϊκή Οικονομική Συνεργασία» (OEEC).
Οι πρώτες χώρες που δέχτηκαν τη βοήθεια που παρείχε το Σχέδιο Μάρσαλ ήταν αυτές που κατά τη γνώμη της αμερικανικής ηγεσίας κινδύνευαν περισσότερο από την εξάπλωση του κομμουνισμού, δηλαδή η Ελλάδα και η Τουρκία. Ήδη, εκείνη την εποχή στην Ελλάδα, κομμουνιστές αντάρτες είχαν έρθει σε ένοπλη αντιπαράθεση με τη φιλομοναρχική κυβέρνηση, η οποία υποστηριζόταν θερμά από τους Βρετανούς που διατηρούσαν σημαντικές στρατιωτικές δυνάμεις στη χώρα. Στις 21 Φεβρουαρίου του 1947, όμως, η βρετανική κυβέρνηση ανακοίνωσε την απόφασή της να διακόψει κάθε βοήθεια προς την Ελλάδα, αδυνατώντας να αναλάβει πια αυτό το βάρος.
Η αμερικανική κυβέρνηση αντέδρασε άμεσα, θεωρώντας ότι αν η Ελλάδα έπεφτε στα χέρια των κομμουνιστών, τότε όλη η Μέση Ανατολή και ένα σημαντικό μέρος της Βόρειας Αφρικής θα πέρναγε υπό τον έλεγχο της Μόσχας. Κατάφεραν επιτυχώς να αντικαταστήσουν τους Βρετανούς στη χώρα μας. Ο παρεμβατισμός αυτός διαμόρφωσε την αμερικανική εξωτερική πολιτική για τις επόμενες δύο δεκαετίες, ενώ παράλληλα αποτέλεσε και τον ακρογωνιαίο λίθο της δημιουργίας της στρατιωτικής συμμαχίας του Βορειοατλαντικού Συμφώνου (North Atlantic Treaty Organization ή NATO), που ιδρύθηκε στις 4 Απριλίου του 1949. Αδιαμφισβήτητα υπήρχαν διαφωνίες μεταξύ των Αμερικανών σχετικά με το αν η Ελλάδα αποτελούσε ένα στρατηγικά σημαντικό, για τα δικά τους συμφέροντα, κράτος. Οι Ρεπουμπλικανοί τάχθηκαν υπέρ του απομονωτισμού και κατά της παροχής οικονομικής βοήθειας σε τρίτες χώρες. Αλλά επικράτησαν τα πολύ ισχυρά επιχειρήματα του Τρούμαν, του Μάρσαλ και των διπλωματών Άτσεσον και Κέναν.
Πιο συγκεκριμένα, όσον αφορά την περίπτωση της Ελλάδας, η χώρα βρισκόταν σε εξαιρετικά δυσχερή κατάσταση, εξαθλιωμένη από τον πόλεμο και τη γερμανική κατοχή. Τα μεσαία και κατώτερα κοινωνικά στρώματα ήταν σε κατάσταση βαθιάς ανέχειας, οι υπάρχουσες αστικές και περιφερειακές υποδομές σε συνθήκες αχρηστίας. Το 1948, χρειαζόταν εισαγωγές αξίας 480 εκατομμυρίων δολαρίων για την τροφή, τα καύσιμα και τις βασικές λειτουργίες της οικονομίας της, αλλά είχε τη δυνατότητα να απορροφήσει μόλις 150 εκατομμύρια εξ αυτών. Τα τραπεζικά αποθέματα σχεδόν δεν υπήρχαν. Οι άνθρωποι έδιναν κυριολεκτικά μάχη να επιβιώσουν. Οι προτεραιότητες των κυβερνήσεων των Αθηνών δε συμβάδιζαν µε τους στόχους του Σχεδίου Μάρσαλ.
Οι θεμελιώδεις σκοποί βοηθείας προς την Ελλάδα, όπως διατυπώθηκαν από τις ΗΠΑ, ήταν η εξασφάλιση της εθνικής ασφάλειας, η αντιμετώπιση του πληθωρισμού, η επίτευξη οικονομικής σταθερότητας και η αποτελεσματική αντιμετώπιση του κομουνισμού.
Παρά το γεγονός ότι το Σχέδιο Μάρσαλ λειτούργησε ως εφαλτήριο για τη μεταπολεμική οικονομία των ευρωπαϊκών χωρών και συνέβαλε σημαντικά στη θεμελίωση των βάσεων των ευρωπαϊκών θεσμών, δεν είχε για την Ελλάδα τα επιθυμητά αποτελέσματα που γρήγορα διαφάνηκαν στις υπόλοιπες δυτικοευρωπαϊκές χώρες.
Δύο ήταν, στην προκειμένη περίπτωση, οι βασικοί παράγοντες που επιβράδυναν την οικονομική και κοινωνική ανασυγκρότηση. Ο πρώτος ήταν η απουσία οργανωμένης δηµόσιας διοίκησης που δυσχέρανε τον συντονισμό των υπουργείων και των ελληνικών αποστολών στο εξωτερικό, όσον αφορά τη λήψη αποφάσεων και τη συλλογή στοιχείων για την υποστήριξη και προώθηση των ελληνικών πολιτικών θέσεων στα διεθνή fora. Ο δεύτερος συνίστατο στα αποτελέσματα της έξαρσης του Εμφύλιου πολέμου την άνοιξη του 1946, που επέβαλε την ανάγκη κοινωνικής πρόνοιας των προσφύγων του Εθνικού Διχασμού, αλλά και την ενίσχυση των εγχώριων στρατιωτικών δυνάμεων. Ως αποτέλεσμα των δύο αυτών ανασταλτικών παραγόντων, κατά τα δύο πρώτα χρόνια του Σχεδίου Μάρσαλ, η Ελλάδα αντιμετώπιζε ανυπέρβλητα προβλήματα στην απορρόφηση και διάθεση των κονδυλίων για την εξυγίανση της οικονομίας της και την ανασυγκρότησή της.
Συμπεραίνουμε ότι, κατά την πάγια Αμερικανική πρακτική, η Ελλάδα μετατράπηκε σε δικό τους προτεκτοράτο. Οι Αμερικανοί δεν ήταν διατεθειμένοι σε καμία περίπτωση να αφήσουν τους Έλληνες να διαχειριστούν τα δικά τους χρήματα, ούτε μας είχαν εμπιστοσύνη ότι από μόνοι μας θα μπορούσαμε να σταματήσουμε την κομμουνιστική απειλή.
Το Σχέδιο Μάρσαλ θεωρείται από τα πιο επιτυχημένα σύγχρονα προγράμματα ξένης οικονομικής βοήθειας μεγάλης κλίμακας. Πέρα από τη λειτουργία του ως εργαλείο οικονομικής διπλωματίας των ΗΠΑ, συνέβαλε πολύ σημαντικά στην αποκατάσταση της οικονομικής συγκρότησης της Ευρώπης. Σηματοδότησε, επίσης, την αρχή μιας νέας περιόδου στις διατλαντικές σχέσεις και προώθησε σε σημαντικό βαθμό το ευρωπαϊκό εγχείρημα ενοποίησης. Στην Ελλάδα, βέβαια, ο απολογισμός του Σχεδίου δεν ήταν ιδιαίτερα θετικός. Ο κομμουνισμός μπορεί να αντιμετωπίστηκε, αλλά η χώρα συνέχιζε να μάχεται με τα βαθιά διαρθρωτικά της προβλήματα. Όσοι είχαν πραγματικά ανάγκη την οικονομική βοήθεια, ποτέ δεν την έλαβαν. Ο μέσος Έλληνας συνέχιζε να ζει σε συνθήκες ανέχειας και να περιμένει το χέρι βοηθείας της Δύσης.
Βιβλιογραφία
- Βετσόπουλος Β. Απόστολος, «Η Ελλάδα και το Σχέδιο Μάρσαλ, η μεταπολεμική ανασυγκρότηση της ελληνικής οικονομίας» (Ιούνιος 2007)
- «Το Σχέδιο Μάρσαλ άλλαξε την Ευρώπη», διαθέσιμο στο εξής link: https://www.kathimerini.gr/289454/article/epikairothta/ellada/to-sxedio-marsal-alla3e-thn-ellada
- «Σχέδιο Μάρσαλ – Οικονομική βοήθεια και πολιτική υποτέλεια», διαθέσιμο στο εξής link: https://giorgos-romaios.gr/index.php/dimosieymata/610-sxedio-marsal-oikonomiki-voitheia-kai-politiki-ypoteleia
Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1999. Είναι προπτυχιακή φοιτήτρια Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς. Γνωρίζει Αγγλικά, Αλβανικά, Ιταλικά και Γαλλικά. Παρακολουθεί σεμινάρια στρατηγικής και διεθνών σχέσεων. Ενδιαφέρεται για τα διεθνή ζητήματα, την ιστορία και τη διπλωματία. Αγαπά τις ξένες γλώσσες και τα ταξίδια. Προσπαθεί να δραστηριοποιείται όσο το δυνατόν περισσότερο σε διάφορους τομείς.
