Της Μαρίας Βλάχου,
Ένας μήνας έχει συμπληρωθεί από την έναρξη της νέας σχολικής χρονιάς. Πλήθος παιδικών φωνών γεμίζουν τους δρόμους γύρω από τα σχολικά κτήρια που είχαν ερημώσει κατά τους προηγούμενους μήνες. Διάχυτη χαρά για την επανένωση με τους συμμαθητές και αναμνήσεις περασμένων διακοπών περιφέρονται στον αέρα. Η ευτυχία της επιστροφής δεν τους χαρακτηρίζει όλους. Κάποια παιδιά κάθονται στην άκρη, δε μιλούν με κανέναν άλλον και μοιάζουν φοβισμένα ή αντιδρούν σπασμωδικά κάθε φορά που τους πλησιάζει κάποιος. Τι συμβαίνει με αυτά τα παιδιά;
Από όλες τις πιθανές αιτίες, το παρόν άρθρο θα επικεντρωθεί σε μια οδυνηρή και ικανή να σημαδέψει τον χαρακτήρα κάποιου ανεξίτηλα: στον σχολικό εκφοβισμό (school bullying). Η συγκεκριμένη μορφή εκφοβισμού κατείχε και κατέχει –δυστυχώς- κυρίαρχο ρόλο στην καθημερινότητα πολλών παιδιών. Πρόκειται για ένα φαινόμενο νεανικής παραβατικότητας, το οποίο αναφέρεται στη χρήση βίας μεταξύ μαθητών ή συνομήλικων παιδιών, με στόχο να προκληθεί πόνος ή αναστάτωση. Λαμβάνει πολλές μορφές, όπως λεκτική (π.χ. διακρίσεις, ντροπιαστικά σχόλια), κοινωνική (π.χ. διάδοση φημών, απομόνωση από την ομάδα), σωματική (π.χ. χτυπήματα, σπρωξίματα, κατακράτηση, ασελγείς πράξεις) και ηλεκτρονική-διαδικτυακή (π.χ. εκβιασμός μέσω Διαδικτύου και ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, μέσω μηνυμάτων στο κινητό τηλέφωνο).
Ο σχολικός εκφοβισμός περιλαμβάνει έναν δράστη (the bully) και ένα θύμα (the victim). Όσον αφορά τον δράστη, συνήθως έχει υψηλή αυτοεκτίμηση, τάσεις κυριαρχίας και επιβολής, αλλά επιδεικνύει και ανυπακοή στους σχολικούς κανόνες. Αντλεί ικανοποίηση από τις πράξεις του και είθισται να επιρρίπτει ευθύνες για τις πράξεις του σε άλλους. Από την άλλη πλευρά, το θύμα εμφανίζει κάποιο στοιχείο απόκλισης από τον μέσο όρο, λ.χ. άριστες επιδόσεις ή δυσλεξία ή διαφορετική θρησκευτική προέλευση ή ανορεξία ή παχυσαρκία. Το γεγονός αυτό του προκαλεί αίσθημα άγχους και το οδηγεί σε εσωστρέφεια και αδυναμία αυτοάμυνας. Καθίσταται φανερό πως πρόκειται για εκ διαμέτρου αντίθετες προσωπικότητες.
Επειδή η προστασία του παιδιού και της σωματικής και ψυχολογικής ακεραιότητας αυτού είναι υψίστης σημασίας για κάθε έννομη τάξη, ο σχολικός εκφοβισμός επισύρει έννομες συνέπειες, τόσο ποινικές όσο και αστικές-κοινωνικές, οι οποίες θα αναλυθούν κατωτέρω.
- Αστική – Κοινωνική διάσταση
Στην πραγματευόμενη συμπεριφορά μπορούν να εφαρμοστούν και κανόνες αστικού δικαίου. Κριτήριο είναι ο τόπος τέλεσης της πράξης. Αν η βλάβη έλαβε χώρα στο σχολείο κατά τη διάρκεια του προγράμματος και σε χώρο, όπου οι εκπαιδευτικοί επόπτευαν και επιτηρούσαν, εφαρμόζονται τα άρθρα 105 Εισαγωγικού Νόμου Αστικού Κώδικα ή 922 Αστικού Κώδικα (εφεξής «Α.Κ.»), ανάλογα με το αν το σχολείο είναι δημόσιο ή ιδιωτικό. Αν η βλάβη έλαβε χώρα εκτός του χώρου ευθύνης και εποπτείας των καθηγητών, λύση δίνει το άρθρο 923 Α.Κ.. Αξίζει να τονιστεί ότι οι γονείς του ανηλίκου θα πρέπει να αποζημιώσουν τον τρίτο που βλάπτεται, διότι υφίσταται μαχητό τεκμήριο παραμέλησης του ανηλίκου στην περίπτωση αυτή. Τέλος, ο ανήλικος μπορεί να καταφύγει στη διέξοδο που του παρέχουν τα πολιτικά δικαστήρια, ήτοι στην έκδοση απόφασης ασφαλιστικών μέτρων (άρθρα 731, 732 ΚΠολΔ), ώστε να μην είναι δυνατή η επαφή του με τον τελούντα την εν λόγω πράξη.
- Ποινική διάσταση
Το σύνθετο φαινόμενο του «bullying» εντάσσεται στο άρθρο 312 Ποινικού Κώδικα (εφεξής «Π.Κ.»), αλλά μπορεί να πληροί την αντικειμενική υπόσταση και άλλων εγκλημάτων, όπως της εξύβρισης, της συκοφαντικής δυσφήμισης, της παράνομης βίας, της παράνομης κατακράτησης, της προσβολής γενετήσιας αξιοπρέπειας, της κλοπής, της ληστείας, της απλής ως βαριάς σωματικής βλάβης κλπ. Παράλληλα, για το διαδικτυακό bullying εφαρμόζονται και τα άρθρα 348Α’, 348Β’ και 348Γ’ Π.Κ.. Οι διατάξεις που εφαρμόζονται αφορούν πλημμελήματα και κακουργήματα, οπότε η ποινή που απειλείται ποικίλει από φυλάκιση ως κάθειρξη.
Η ιδιαιτερότητα του σχολικού εκφοβισμού έγκειται στο ότι τελείται από ανήλικους, οι οποίοι χρήζουν ειδικής μεταχείρισης. Ειδικότερα, αντί των ανωτέρω ποινών, τους επιβάλλονται αναμορφωτικά ή θεραπευτικά μέτρα, όπως προβλέπεται στα άρθρα 126§2, 122 και 123 Π.Κ.. Αν η ηλικία του ανηλίκου υπερβαίνει τα 15 έτη, εκτός των αναφερθέντων, μπορεί να επιβληθεί και το μέτρο του εγκλεισμού σε σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων, όπως προβλέπεται στα άρθρα 126§3 και 127 Π.Κ..
Στο σημείο αυτό, αξίζει να τονιστεί ότι με τον νέο Π.Κ., ο οποίος κυρώθηκε με το υπ’ αριθμ. ν. 4619/2019, το άρθρο 312 θα τροποποιηθεί ως εξής: «1. Όποιος προκαλεί σωματική κάκωση ή βλάβη της υγείας σε ανήλικο ή σε πρόσωπο που δεν μπορεί να υπερασπίσει τον εαυτό του, εφόσον τα πρόσωπα αυτά βρίσκονται υπό την επιμέλεια ή την προστασία του δράστη βάσει νόμου, δικαστικής απόφασης ή πραγματικής κατάστασης, συνοικούν με τον δράστη ή έχουν μαζί του σχέση εργασίας ή υπηρεσίας, τιμωρείται: α) για την πράξη του άρθρου 308 παρ. 1 εδάφιο α’, με φυλάκιση τουλάχιστον ενός έτους, β) για την πράξη του άρθρου 309, με φυλάκιση τουλάχιστον δύο ετών, γ) για την πράξη του άρθρου 310 παρ. 1 εδ. α’, με φυλάκιση τουλάχιστον τριών ετών και αν επεδίωκε την πρόκληση βαριάς σωματικής βλάβης, με κάθειρξη και δ) για την πράξη του άρθρου 311, με κάθειρξη. […] 3. Με την πρόκληση σωματικής βλάβης σε βάρος ανηλίκου κατά την παράγραφο 1 στοιχείο α’ εξομοιώνεται και η τέλεση των πράξεων των προηγούμενων παραγράφων ενώπιον ανηλίκου. 4. Με την πρόκληση σωματικής βλάβης κατά την παράγραφο 1 στοιχείο γ’ εξομοιώνεται και η μεθοδευμένη πρόκληση έντονου σωματικού πόνου ή σωματικής εξάντλησης επικίνδυνης για την υγεία, ή ψυχικού πόνου ικανού να επιφέρει σοβαρή ψυχική βλάβη, ιδίως με την παρατεταμένη απομόνωση σε βάρος των προσώπων της πρώτης παραγράφου». Πρόκειται για εκτενή ρύθμιση, η οποία αναμένεται να γίνει αισθητή μέσω της εφαρμογής της εντός των δικαστικών αποφάσεων.
Κλείνοντας, ο σχολικός εκφοβισμός είναι μια πράξη με τεράστια δύναμη, τόση ώστε να συνοδεύει τον ανήλικο και στην ενήλικη ζωή του. Προϋπόθεση της εφαρμογής των ως άνω διατάξεων είναι η επικοινωνία του ανηλίκου με τους γονείς του και τους εκπαιδευτικούς, για να προβούν στις δέουσες ενέργειες. Υπάρχει η δυνατότητα να ζητήσει και ο ίδιος βοήθεια μέσω της Εθνικής Τηλεφωνικής Γραμμής για τα Παιδιά, καλώντας στο νούμερο 1056. Γιατί εκφοβιστικές συμπεριφορές δεν αντιμετωπίζονται με τη σιωπή.
Πηγές
- Νέστωρ Ε. Κουράκης, “Δίκαιο Παραβατικών Ανηλίκων”, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα Ε.Ε., έκδοση β’, 2012
- Πρώτο Θέμα, “Συμβουλές από την αστυνομία για προστασία από το Bullying”, https://www.protothema.gr/greece/article/803911/sumvoules-apo-tin-astunomia-gia-prostasia-apo-to-bullying/
- Lawspot, “Η νομική διάσταση του σχολικού εκφοβισμού (bullying)”, https://www.lawspot.gr/nomika-nea/i-nomiki-diastasi-toy-sholikoy-ekfovismoy-bullying#footnote7_hznmbn8
- Lawspot, “Νέος Ποινικός Κώδικας και Κώδικας Ποινικής Δικονομίας: Επικαιροποιημένοι συγκριτικοί πίνακες (Σεπτέμβριος 2019)” https://www.lawspot.gr/nomika-nea/neos-poinikos-kodikas-kai-kodikas-poinikis-dikonomias-epikairopoiimenoi-sygkritikoi
Είναι φοιτήτρια στο τμήμα Νομικής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Έχει λάβει μέρος τόσο σε προσομοιώσεις, όσο και σε σεμινάρια και ημερίδες σχετικά με το Δημόσιο, το Ποινικό Δίκαιο και ζητήματα της επικαιρότητας. Η αγάπη της για τα βιβλία την ώθησε στην αρθρογραφία. Στόχος της είναι η αυτοβελτίωση, καθώς πιστεύει ότι μόνο μέσα από την εσωτερική μας καλλιέργεια, μπορούμε να εξελίξουμε την κοινωνία στην οποία ζούμε.
