Της Ελπίδας Δαλιέτου,
Μπορεί οι ΗΠΑ να ακούν τον Τραμπ στα αγγλικά, όμως ο υπόλοιπος κόσμος απολαμβάνει τις ομιλίες του στη μητρική του γλώσσα. Πώς γίνεται όμως αυτό; Μέσω των μεταφραστών και των διερμηνέων, φυσικά! Παρόλο που ο Αμερικανός πρόεδρος δεν αποκάλεσε ποτέ τον Ιταλό πρόεδρο Σέρτζιο Ματαρέλα «Πρόεδρο Μοτορόλα», δεν είναι λίγες οι φορές που ο/η διερμηνέας του Τραμπ έχει σαστίσει με τα λεγόμενά του. Σίγουρα δεν θα θέλαμε να είμαστε στην θέση της Ιταλίδας διερμηνέα του Τραμπ!
Πολλά έχουν γραφτεί σχετικά με τη δυσκολία που παρουσιάζει η μετάφραση των ομιλιών του Τραμπ σε άλλες γλώσσες. Η «μοναδική» χρήση της γλώσσας από τον πλανητάρχη συχνά φέρνει πονοκέφαλο στους διερμηνείς και τους μεταφραστές που καλούνται να μεταφέρουν τα λόγια του σε κάποια άλλη γλώσσα.
Το 2017, ο πρόεδρος των ΗΠΑ επισκέφτηκε την Γαλλία για τους εορτασμούς της εθνικής της επετείου, όπου έκανε κάποια «απρεπή» σχόλια για την Πρώτη Κυρία της Μπριζίτ Μακρόν. Οι Γάλλοι μεταφραστές δυσκολεύτηκαν να βρουν τις κατάλληλες λέξεις για τη μετάφραση της φράσης «είσαι σε πολύ καλή φυσική κατάσταση» που ειπώθηκε από τον Αμερικανό πρόεδρο για την σύζυγο του Εμανουέλ Μακρόν, καθώς ανησυχούσαν για την επικείμενη αντίδραση του γαλλικού κοινού. Πράγματι, κάποιοι γαλλόφωνοι δημοσιογράφοι μετέφρασαν τη φράση ως «vous êtes en grande forme», το οποίο γίνεται κατανοητό από τους Γάλλους ως «χαίρεις άκρας υγείας», δηλαδή μια πιο ευπρεπή έκφραση.
Οι μεταφραστές είναι διχασμένοι σχετικά με το εάν η αμφιλεγόμενη ρητορική του Τραμπ θα πρέπει να μεταφραστεί ανεξαρτήτως των ελαττωμάτων της ή με τρόπο πιο ευπρεπή και κομψό. Ενώ κάποιοι πιστεύουν ότι ο εμπρηστικός του λόγος πρέπει να μεταφράζεται πιο ουδέτερα, δεν είναι λίγοι αυτοί που υποστηρίζουν ότι ο Τραμπ πρέπει να μεταφράζεται ακριβώς έτσι όπως είναι.
Ίσως φανεί ενδιαφέρον στον Τραμπ το γεγονός ότι κάποιοι Ρώσοι μεταφραστές αλλάζουν τη διατύπωση του λόγου του ώστε «να ακούγεται περισσότερο σαν τον Πούτιν παρά σαν τον Τραμπ»!
Πολλές από τις λέξεις που χρησιμοποιεί ο Τραμπ, οι λεγόμενοι Τραμπ-ισμοί, δεν υπάρχουν επακριβώς σε άλλες γλώσσες. Επομένως, η αναζήτηση αντίστοιχων λέξεων μπερδεύει τους μεταφραστές και τους διερμηνείς και συχνά επιλέγονται λέξεις που ακούγονται πιο ευγενικές και ίσως χάνουν το πιο «καυστικό» νόημα που τους έχει αποδώσει ο Τραμπ.
Η διερμηνέας Ιαπωνικών Τσικάκο Τσουρούτα δήλωσε ότι αισθάνθηκε έντρομη μπροστά στις σεξιστικές δηλώσεις του Τραμπ, όπως παρουσιάζονται σε ένα ηχογραφημένο στιγμιότυπο του 2005 που διέρρευσε. Το σημαντικότερο πρόβλημα όμως είναι η συχνή έλλειψη λογικής του ειρμού των σκέψεων του Τραμπ. «Λέω στους μαθητές μου ότι, στη ταυτόχρονη διερμηνεία, το κόλπο είναι να περιμένεις τις προθέσεις του ομιλητή και να πλάθεις μια ιστορία, να είσαι πάντα ένα βήμα μπροστά. Όταν όμως η λογική δεν είναι ξεκάθαρη ή μια πρόταση μένει μετέωρη, τότε έχουμε πρόβλημα. Προσπαθούμε να βασιστούμε στα συμφραζόμενα και να φτάσουμε στον πυρήνα του νοήματος, αλλά στη περίπτωση του Τραμπ όλα είναι ασυνάρτητα. Ενώ κάνεις διερμηνεία, ξαφνικά η πρόταση σταματάει να βγάζει νόημα και ρισκάρεις να ακουστείς και εσύ χαζός. Προσπαθούμε να κάνουμε το καλύτερο. Το ιαπωνικό κοινό έχει πλέον συνηθίσει στις ιδιοσυγκρασίες του.»
Στην Ινδία, την μεγαλύτερη δημοκρατία του κόσμου και έναν από τους σημαντικότερους συμμάχους των ΗΠΑ, οι περισσότερες εφημερίδες και τηλεοπτικές εκπομπές επιλέγουν να αναφέρουν τις ομιλίες του πιο επιγραμματικά. «Ο Ντόναλντ Τραμπ δύσκολα βγάζει νόημα, ακόμη και στα αγγλικά», είπε ο Άνσουμαν Τιβάρι, συντάκτης του περιοδικού ”Ινδία Σήμερα”. «Ο λόγος του είναι ασαφής και πολλές φορές αντιφάσκει ή παραμιλάει ή αλλάζει εντελώς θέμα. Η σύλληψη όλης αυτής της παραζάλης στον γραπτό λόγο δεν είναι εύκολη υπόθεση», προσθέτει.
Πέραν όμως των δυσκολιών γραμματικής και λεξιλογίου, υπάρχει και μια άλλη ενδιαφέρουσα εξήγηση του γιατί οι μεταφραστές και οι διερμηνείς δυσκολεύονται να μεταφράσουν τον λόγο του Τραμπ: συχνά δεν συμφωνούν μαζί του.
Μια από τις πιο εντυπωσιακές πτυχές της συζήτησης μεταξύ μεταφραστών και διερμηνέων πάνω σε αυτό το θέμα είναι οι δικές τους επιφυλάξεις να μεταφράσουν τον Τραμπ. Για παράδειγμα, ο Ρενάτο Ζεράλντες, επαγγελματίας διερμηνέας στη Βραζιλία, αναρωτήθηκε πόσο μακριά θα έφτανε στη δική του γλώσσα για να μεταφέρει τα ρατσιστικά σχόλια του Τραμπ κατά τη διάρκεια της προεκλογικής του εκστρατείας. Μην ξεχάσουμε επίσης και τα σχόλια περί τείχους στο Μεξικό. Δηλώνει ότι δεν είναι σίγουρος εάν θα μπορούσε να επαναλάβει αυτά τα σχόλια εάν του ζητούνταν.
Προκειμένου να μεταφέρει τα λόγια του Τραμπ με τον πιο πρέποντα τρόπο, ο μεταφραστής θα πρέπει να μπει στη θέση του, κάτι που οι περισσότεροι δυσκολεύονται ή διστάζουν να κάνουν. Οι καλύτεροι διερμηνείς και μεταφραστές λέγεται πως είναι αυτοί που υιοθετούν την οπτική γωνία του ομιλητή ή του συγγραφέα από τον οποίο μεταφράζουν. Αλλά με ποιο κόστος;
Η συνταξιούχος διερμηνέας Ιαπωνικών Κουμίκο Τορικάϊ, η οποία εγκατέλειψε το επάγγελμα αυτό τη δεκαετία του ‘80, εξηγεί ότι όταν ο ομιλητής κάνει ρατσιστικά ή μισογυνικά σχόλια, τότε η δουλειά του διερμηνέα γίνεται ιδιαίτερα δύσκολη. «Η δουλεία του διερμηνέα είναι να μεταφράζει τις λέξεις ενός ομιλητή ακριβώς όπως είναι, όσο αποτρόπαιος και τρομερός ψεύτης και να του φαίνεται ο ομιλητής… Βάζεις στην άκρη τα δικά σου συναισθήματα και γίνεσαι εσύ ο ομιλητής. Είναι πολύ δύσκολο να μην επιτρέπεται να εκφράσεις τη δική σου άποψη για το τι είναι σωστό και τι λάθος. Γι’ αυτό παραιτήθηκα.»
Ο συχνά καυστικός και βίαιος λόγος του Τραμπ αναμφίβολα εξαπατά το κοινό σε καθημερινή βάση και η μετάφρασή του σίγουρα θα έρθει σε αντιπαράθεση με τις ηθικές αρχές πολλών μεταφραστών. Εξάλλου, εάν η πολιτική είναι μια επέκταση της ηθικής, τότε η μετάφραση είναι μια πολιτική και συνάμα ηθική πράξη. Η ορθότητα της μετάφρασης του Τραμπ («Trumpslation») δεν είναι μια εύκολη υπόθεση και οι μεταφραστές ανά τον κόσμο έχουν αρκετά χρόνια σύγχυσης μπροστά τους για να ξεδιαλύνουν το μυστήριο.
Είναι προπτυχιακή φοιτήτρια του Τμήματος Ξένων Γλωσσών, Μετάφρασης και Διερμηνείας του Ιονίου Πανεπιστημίου. Ομιλεί 5 ξένες γλώσσες και στα ενδιαφέροντά της συγκαταλέγονται η λογοτεχνία, η συγγραφή, η μετάφραση και η διερμηνεία, η διπλωματία, οι διεθνείς σχέσεις, τα ταξίδια και ο εθελοντισμός. Αυτόν τον καιρό αρθρογραφεί και κάνει πρακτική στο Ελληνικό Ινστιτούτο Στρατηγικών Μελετών.
