Του Στέφανου Κωστούρου,
Στις εκλογές της 16ης Φεβρουαρίου 1964, η Ένωση Κέντρου υπό τον Γ. Παπανδρέου («ο Γέρος της Δημοκρατίας» όπως έμεινε στην ιστορία) αναλαμβάνει τη διακυβέρνηση της χώρας με το εκκωφαντικό ποσοστό του 52.7%. Απέναντί της αντιμετώπιζε την εξουθενωμένη και αδύναμη Ε.Ρ.Ε. (Εθνική Ριζοσπαστική Ένωση) υπό τον Π. Κανελλόπουλο, ο οποίος είχε διαδεχθεί στην ηγεσία του κόμματος τον ιδρυτή της Κ. Καραμανλή, που εγκατέλειψε την Ελλάδα και εγκαταστάθηκε στο Παρίσι από το 1963. Για πολλούς, το αποτέλεσμα αυτό αποτελούσε μια νέα περίοδο στο εσωτερικό της χώρας και την έναρξη του εκδημοκρατισμού του κράτους σε πολλούς τομείς. Η πορεία των πραγμάτων, όμως, απέδειξε ότι όπως και στη δεκαετία του ’50 έτσι και τότε, η χώρα οδηγούνταν σε ένα σκοτεινό και επικίνδυνο μονοπάτι.
Η νέα κυβέρνηση στα πρώτα της βήματα προωθεί φιλολαϊκά μέτρα (τα οποία ήδη είχε ξεκινήσει απ’ τη βραχύβια κυβέρνηση του ΄63), όπως τις μεταρρυθμίσεις στην παιδεία, κάποιες κοινωνικές παροχές και την απελευθέρωση πολιτικών κρατουμένων. Ωστόσο, η επίλυση του Κυπριακού, ήδη από τα τέλη της προηγούμενης δεκαετίας βρισκόταν διαρκώς στο τραπέζι και η διευθέτησή του αποτελούσε έναν «δύσκολο και ανηφορικό δρόμο». Ο Παπανδρέου εργαζόταν προς την κατεύθυνση της ένωσης της Μεγαλονήσου με την Ελλάδα, κάτι που οι Αμερικάνοι αρνούνταν να αποδεχτούν. Η πρότασή τους (το περίφημο σχέδιο Άτσεσον*) απορρίφθηκε από την ελληνική πλευρά και συνέβαλε στην αποσταθεροποίηση των σχέσεων μεταξύ της Ουάσιγκτον και της Αθήνας.
Στις 19 Φεβρουαρίου του 1965, ο αρχηγός της Ε.Ρ.Ε, Π. Κανελλόπουλος, προέβει σε μια ανατρεπτική και ξαφνική δήλωση, λέγοντας πως το κόμμα του θα στήριζε κυβέρνηση της Ένωσης Κέντρου, υπό την προϋπόθεση να μη μετέχει αυτής ο Γ. Παπανδρέου. Αυτή η δήλωση έδωσε την ευκαιρία στον Γεώργιο Παπανδρέου να φέρει στη Βουλή προς αποκάλυψη το σχέδιο Περικλής, το οποίο ενεργοποιήθηκε στις εκλογές του 1961 (γνωστές «ως εκλογές βίας και νοθείας») και αποσκοπούσε στην ποδηγέτηση του εκλογικού αποτελέσματος υπέρ της Ε.Ρ.Ε., μέσα απ’ την άσκηση πίεσης στους πολίτες από το στρατό και την αστυνομία. Η αποκάλυψη του σχεδίου οδήγησε στην πρώτη ρήξη της κυβέρνησης με το παλάτι, αφού ο βασιλιάς Κωνσταντίνος ζήτησε την αποστρατεία όσων στρατιωτικών συμμετείχαν στην αποκάλυψη του σχεδίου Περικλής και όχι την τιμωρία όσων συμμετείχαν σε αυτό. Η κυβέρνηση, βέβαια, αρνήθηκε να πράξει μια τέτοια παράλογη κίνηση.
Μετά από λίγο καιρό, ο στρατηγός Γρίβας αποκαλύπτει στον Υπουργό Άμυνας, Π. Γαρουφαλιά, την ύπαρξη μιας οργάνωσης μέσα στο στράτευμα με το όνομα ΑΣΠΙΔΑ (Αξιωματικοί Σώσατε Πατρίδα Ιδανικά Δημοκρατία Αξιοκρατία). Αυτό, όμως, που έκανε την υπόθεση γνωστή ήταν ότι εντός της οργάνωσης φαίνεται να υπάρχει και το όνομα του Ανδρέα Παπανδρέου, Υπουργού της κυβέρνησης και γιο του πρωθυπουργού. Η κυβέρνηση παραπέμπει την υπόθεση στη δικαιοσύνη, ενώ ξεκινούν και ανακρίσεις στο στράτευμα. Τότε, ο Γ. Παπανδρέου επιθυμεί ο ίδιος να αναλάβει το Υπουργείο Αμύνης, ενώ ήδη προσπαθούσε και την αντικατάσταση και του Α/ΓΕΣ Στρατηγού Γεννηματά, μιας και θεωρούνταν έμπιστος των ανακτόρων. Ο βασιλιάς αρνείται να υπογράψει το σχετικό διάταγμα, αναφερόμενος στην φημολογούμενη εμπλοκή του Ανδρέα Παπανδρέου στην υπόθεση ΑΣΠΊΔΑ.
Παράλληλα, ο Υπουργός Αμύνης, Πέτρος Γαρουφαλιάς, αρνήθηκε να παραιτηθεί και πήρε το μέρος του βασιλιά, με τη δικαιολογία ότι ο Παπανδρέου, με την κίνησή του αυτή, θα κομματικοποιούσε το στρατό. Την 7η Ιουλίου 1965, ο βασιλιάς αποστέλλει επιστολή στον Γεώργιο Παπανδρέου, με την οποία τον κατηγορεί ότι οδηγεί τη χώρα σε δικτατορία. Δύο μέρες μετά, ο πρωθυπουργός απαντά με επιστολή στον βασιλιά, λέγοντας πως «Εις την λαοπρόβλητον κυβέρνησιν ανήκει η πλήρης εξουσία εις όλους τους τομείς του κράτους. Δεν αποτελεί το Υπουργείον Εθνικής Αμύνης στεγανόν διαμέρισμα εξαιρούμενον της εξουσίας της κυβερνήσεως». Τη 10η Ιουλίου, ο βασιλιάς αποστέλλει και δεύτερη επιστολή, με την οποία επιμένει στην απόφασή του να μην υπογράψει την αντικατάσταση του Υπουργού Αμύνης και επισημαίνει ότι δημιουργείται συνταγματικό ζήτημα εκ του μη όντος. Την επομένη, οι δύο άνδρες θα συναντηθούν στην Κέρκυρα και από τις δηλώσεις του Γεωργίου Παπανδρέου, διαφαίνεται ότι η κρίση στις σχέσεις τους τείνει να ξεπεραστεί. Στις 12 Ιουλίου, συγκαλείται Υπουργικό Συμβούλιο και αποφασίζεται η διαγραφή του Πέτρου Γαρουφαλιά. Παρά τη διαγραφή του, ωστόσο, αρνείται να παραιτηθεί από το Υπουργείο. Το βράδυ της 14ης Ιουλίου, αποστέλλεται τρίτη επιστολή προς τον πρωθυπουργό, με την οποία του επισημαίνεται να μην επιμείνει στην παραίτηση του Γαρουφαλιά. Ο Παπανδρέου θα απαντήσει στον βασιλιά με δεύτερη επιστολή, επισημαίνοντάς του ότι δεν μπορεί να είναι «πρωθυπουργός υπό απαγόρευση», προαναγγέλλοντας κατά κάποιο τρόπο την παραίτησή του
Στις 15 Ιουλίου, ο Γεώργιος Παπανδρέου μεταβαίνει στα ανάκτορα, όπου και υποβάλει την παραίτησή του. Η συνέχεια είναι γνωστή. Ο βασιλιάς θα ορκίσει την πρώτη κυβέρνηση των λεγόμενων «Αποστατών» και η χώρα για έναν χρόνο θα βρίσκεται σε συνεχή πολιτική αναταραχή.
*Το σχέδιο Άτσεσον (προς τιμήν του Αμερικάνου διπλωμάτη Ντίν Άτσεσον) ήταν η αμερικανική πρόταση για την επίλυση του Κυπριακού. Σύμφωνα με το σχέδιο, προτεινόταν η ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα, ενώ θα παραχωρείτο ένα μικρό μέρος του νησιού στη Τουρκία και θα παραχωρούνταν αυτοδιοικητικά προνόμια στους Τουρκοκυπρίους.
Βιβλιογραφία
- https://www.sansimera.gr/articles/947/348
- Ανδρέας Παπανδρέου, Η Δημοκρατία στο Απόσπασμα (τόμος ΙΙ), Εκδόσεις Λιβάνη, Αθήνα 2006
- Μηχανή του Χρόνου – Από την Αποστασία στη Χούντα (2013)
Γεννήθηκε το 1998 και ζει στο Ναύπλιο, είναι προπτυχιακός φοιτητής στο τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Διαχείρισης Πολιτισμικών Αγαθών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου στη Καλαμάτα. Το επιστημονικό του ενδιαφέρον εστιάζει στη Νεότερη και Σύγχρονη Ελληνική και Ευρωπαϊκή Ιστορία.
