Του Κωνσταντίνου Πίχλιαβα
Βρισκόμαστε στο έτος 200 π.Χ. κι αν ρίχναμε μια ματιά πάνω από τη Μεσόγειο (το κέντρο του γνωστού κόσμου), τρεις δυνάμεις φαίνεται να προβάλλουν: η Καρχηδόνα, η Ρώμη και ο «Ελληνιστικός» κόσμος. Εν τέλει, η Καρχηδόνα υποτάσσεται στη Ρώμη μετά από τρείς ιδιαίτερα αιματηρούς πολέμους και ζυγώνει η ώρα της «Ελλάδας». Ο λεγόμενος «Ελληνιστικός» κόσμος ήταν ένα σύνολο βασιλείων και ομοσπονδιών που αντιμάχονταν μεταξύ τους. Οι Ρωμαίοι εμπλέκονται άκοντες, εξαιτίας του «επεκτατισμού» του Βασιλιά της Μακεδονίας Φιλίππου, συγκρούονται μαζί του και αφού τον νικήσουν, αποδίδουν στις πόλεις της Ελλάδος καθεστώς «ελευθερίας». Ακολουθούν άλλες δύο αναμετρήσεις με τους βασιλείς της Μακεδονίας μέχρι την πλήρη υποταγή της, το 168. Η Μακεδονία διαιρείται σε τέσσερεις «Μερίδες», ανεξάρτητες η μία από την άλλη και ηρεμία επικρατεί στον ελλαδικό χώρο. Το 150, οι Μακεδόνες επαναστατούν και ανακηρύσσουν βασιλιά έναν τυχοδιώκτη λεγόμενο Ανδρίσκο (επαναφέροντας το μόνο πολίτευμα που γνώριζαν, τη Βασιλεία). Αντιδρώντας, η Ρώμη επιβάλλει τον ρωμαϊκό έλεγχο και τη δημιουργία της επαρχίας Μακεδονίας το 148, η οποία εποπτεύει όλη την περιοχή.
Οι Έλληνες καλούνται να συμβιώσουν με τους κατακτητές, οι ηγετικές ομάδες των πόλεων καλλιεργούν συστηματικά τη φιλική σχέση της πόλης τους με τη Ρώμη, τη μόνη δύναμη ικανή να διατηρήσει την τάξη, τότε ξεκινά και η λατρεία της Ρώμης και των διαφόρων Ρωμαίων «Ευεργετών». Την άποψη, όμως, αυτή δε συμμερίζεται η πλειονότητα και αναζητεί αφορμή να τη διατρανώσει. Οι μυθριδατικοί πόλεμοι αποτελούν την κατάλληλη αφορμή, ο όχλος εξεγείρεται, η Ρώμη επαναφέρει τις πόλεις στον έλεγχο των «αρίστων» (φίλων της) και τις εποπτεύει. Ηρεμία επικρατεί έκτοτε. Οι δύο μεγάλοι εμφύλιοι της Ρώμης θα λήξουν σε ελληνικό έδαφος (Φάρσαλα, Άκτιο). Παρ’ όλα αυτά, οι Έλληνες θα τηρήσουν μία απόμακρη στάση απέναντι στους νικητές. Είναι οι χορηγοί του πολιτισμού, άλλωστε.
Μπορούμε γενικά να χωρίσουμε τους Έλληνες σε τρεις κατηγορίες, ως προς τη στάση τους: τους Λογίους, που ζουν με την ενθύμηση των μεγαλείων του παρελθόντος (η Ιστορία γι’ αυτούς χωρίζεται στην εποχή πριν και μετά τη μάχη της Χαιρώνειας, μια περίοδο παρακμής), τον «μέσο» Έλληνα που μάλλον αντιπαθεί τη Ρώμη -χωρίς να λείψουν και οι επί μέρους συγκλίσεις (μονομαχίες, Γλωσσικά δάνεια, Ονόματα)- και την ηγετική ομάδα που ελέγχει τις πόλεις και λαμβάνει τον τίτλο του Ρωμαίου πολίτη, οι οποίοι είναι μάλλον φιλορωμαίοι, εφόσον χάρη στην ισχύ της Ρώμης διατηρείται η κοινωνική γαλήνη στις Πόλεις.
Με τον Αύγουστο, οι Έλληνες αποκτούν πρόσβαση στην «κεντρική» διοίκηση, οργανώνεται υπηρεσία «ad epistulas Graecas», Έλληνες φιλόσοφοι και γιατροί εισέρχονται στην αυτοκρατορική αυλή, μα στα κείμενά τους δε γίνεται αντιληπτό αν οι Ρωμαίοι εντάσσονται στους Έλληνες ή στους Βαρβάρους και η Ρώμη το ξέρει. Παρά τα εγκλήματά του, στην Ελλάδα ο Νέρωνας είναι «Ευεργέτης», αφού αποκατέστησε την ελευθερία .
Η ανεξαρτησία της Ελλάδας καταργείται από τον Βεσπασιανό, οι λόγιοι μένουν με την πικρή ενθύμηση μίας ανεξαρτησίας που χάθηκε. Οι Έλληνες είναι γενικά πιστοί υπήκοοι του Καίσαρα, αλλά υπήκοοι και μόνο, ένα διαφορετικό γένος μέσα στην Αυτοκρατορία (αυτοί και οι Εβραίοι). Ακόμη και οι Έλληνες που εισέρχονται στην αυτοκρατορική υπηρεσία φτάνοντας μέχρι το ανώτατο αξίωμα του υπάτου, στα κείμενά τους κάνουν αναφορές για τη Ρώμη που είναι «άχρωμες»· παρά την «αυτοκρατορική» γλώσσα που μεταχειρίζονται (Κράτος μας, στρατός μας).
Οι Έλληνες θεωρούν τους εαυτούς τους σύμμαχους της Ρώμης, υποταγμένους σ’ αυτήν. Οι υπόλοιποι λαοί σταδιακά εκρωμαΐζονται, οι Έλληνες όχι. Μόνο η κρίση της «Πεντηκονταετίας» και οι βαρβαρικές επιδρομές θα τους κάνουν να συνειδητοποιήσουν πως πέραν της «Ειρήνης και δουλείας» που τους προσφέρει, η Ρώμη προασπίζεται, φρουρεί και μεταδίδει τον πολιτισμό τους, ο Αυτοκράτορας γίνεται «δικός» τους.
Η τελική προσέγγιση θα λάβει χώρα τον 4ο και 5ο αιώνα. Ο Χριστιανισμός κερδίζει σταδιακά έδαφος, νέα Ρώμη ιδρύεται στην Ανατολή και το θεαματικότερο: το 395, η Αυτοκρατορία διαιρείται σε δύο μέρη, τη «μακρινή» Δύση και τη «δική» τους Ανατολή, όπου μένουν οι Έλληνες μεταξύ τους. Η Ρώμη λεηλατείται από τον Αλάριχο το 410, το Δυτικό μέρος καταρρέει το 476. Μένει η Αυτοκρατορία της Ανατολής, ο Ελληνισμός εξοπλίζεται με «ρωμαϊκά» όπλα, η Αυτοκρατορία περνά σε ελληνικά χέρια, τα Λατινικά γρήγορα ξεχνιούνται. Οι Έλληνες γίνονται εύκολα και αβίαστα Ρωμαίοι και θα παραμείνουν τέτοιοι επί έντεκα αιώνες, μέχρι τέλους· οι μόνοι γνήσιοι Ρωμαίοι.
Βιβλιογραφία
- Πωλ Βεν: Η Ελληνορωμαϊκή Αυτοκρατορία, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2013, σελ.197-310 (κατατοπιστικότατο για όποιον θέλει να ασχοληθεί με την Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία)
- Ρωμαϊκή Θεσσαλονίκη: Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, 2003, σελ. 95-97
- Χέρμαν Μπένγκτσον: Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδος, Μέλισσα, 1991 (συμβουλευτικά)
- Ιω. Τουλουμάκος: Ιστορία των Αρχαίων Ελλήνων, Κυριακίδη, 2017, σελ.223-234
- Ιστορία του Ελληνικού Έθνους: Ελληνισμός και Ρώμη Ά, τόμος 14, σελ.88-90 και 106-116
