Της Φρέριας Παπαθανασίου,
Ο άνθρωπος ως «ον οπτικό», χρησιμοποιεί τα μάτια για να αντιληφθεί τις πολλαπλές όψεις του κόσμου που τον περιβάλλει. Ωστόσο, το γεγονός ότι έχουμε τα μάτια μας ανοιχτά και την αίσθηση της όρασης ενεργή, δεν καθιστά βέβαιο το ότι πράγματι βλέπουμε όσα προσλαμβάνει καθημερινά το οπτικό μας νεύρο. Εύλογα θα μπορούσε κάποιος να παραλληλίσει το μάτι με τη φωτογραφική μηχανή, καθώς όπως η τελευταία εστιάζει και απαθανατίζει ένα στιγμιότυπο, το οποίο και αποθηκεύει στην κάρτα μνήμης, με ανάλογο τρόπο οι νευρώνες του ματιού καταγράφουν δεδομένα του εξωτερικού περιβάλλοντος και τα τοποθετούν σε τομείς του εγκεφάλου. Κατά μέσο όρο, τα μάτια ανοιγοκλείνουν 17 φορές το λεπτό, που σημαίνει 14.280 φορές την ημέρα και συνολικά 5 εκατομμύρια φορές τον χρόνο. Συνυπολογίζοντας τους αριθμούς αυτούς, ας αναλογιστούμε πόσες διαφορετικές εικόνες προσλαμβάνει το μάτι μας μέσα σε αυτό το χρονικό διάστημα. Από τις πιο απλές και καθημερινές στο σπίτι και τον κοινωνικό περίγυρο, μέχρι τις πιο πολύπλοκες σε χαώδεις καταστάσεις, όπου η πολλαπλή εστίαση είναι απαραίτητη. Σίγουρα είναι δισεκατομμύρια. Από τα στιγμιότυπα αυτά στη μνήμη μας διατηρείται λιγότερο από το 2% σε καθημερινή βάση, με το ποσοστό αυτό να φθίνει σε εβδομαδιαία, μηνιαία ή ετήσια αναφορά. Λογική τοποθέτηση, διότι αν κάποιος μας ζητήσει να απαριθμήσουμε μεμονωμένα περιστατικά που μπορούμε να ανακαλέσουμε, θα καταθέσουμε μέχρι και δέκα για την ημέρα που πέρασε. Για τη λειτουργία αυτή, δηλαδή την επιλεκτική μνήμη, ευθύνεται αφενός το μάτι ως όργανο και η δυνατότητα αποθήκευσης εικόνων στον εγκέφαλο, αφετέρου η αντιληπτική ικανότητά μας, ως προς την εστίαση της προσοχής σε γεγονότα που χρήζουν αυτής.
Όπως έχει αποδειχθεί από την επιστήμη, ο άνθρωπος βλέπει με τον εγκέφαλο κι όχι με τα μάτια. Ο εγκέφαλός μας δεν καταγράφει παθητικά, όπως αναφέραμε, σαν φωτογραφική μηχανή τις δισδιάστατες εικόνες που φτάνουν σε αυτόν από τον αμφιβληστροειδή των ματιών, αλλά κατασκευάζει ο ίδιος –ενεργητικά- τον πλούσιο τρισδιάστατο κόσμο που βλέπει. Τα πολλά και διαφορετικά είδη οπτικών πληροφοριών που φτάνουν στα μάτια μας με το φως, οι πληροφορίες που αφορούν το χρώμα, τη μορφή, την κίνηση κ.ο.κ., αναλύονται στοιχειωδώς από τον αμφιβληστροειδή και μέσα από πολλούς ενδιάμεσους σταθμούς καταλήγουν στον οπτικό φλοιό του εγκεφάλου. Μια από τις λειτουργίες που επιτελούνται σε τμήμα του εγκεφάλου είναι η νοηματοδότηση των εικόνων και η νοητική επεξεργασίας τους. Σε αυτό ακριβώς το κομμάτι θα εστιάσουμε εμείς. Θα παραθέσουμε ορισμένες εικόνες στις οποίες αποκρυσταλλώνεται το ιδιάζων νόημα της ζωής, το οποίο συχνά και οβελίζουμε.
ΕΙΚΟΝΑ 1: ΑΛΛΗΛΟΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ
Στο απαύγασμα της τεχνολογικότητας, σε μία εποχή που προωθεί το «φαίνεσθαι» έναντι του είναι, που επικροτεί την εικονική τελειότητα, αλλά αδιαφορεί για την ατομική ετερότητα, οι σχέσεις δεν είναι αγγελικά πλασμένες. Σχέσεις ερωτικές ή φιλικές απομυζούν την ολότητά μας και αποβλέπουν σε ιδιωτικό συμφέρον. Το νόημα, ωστόσο, είναι η εύρεση ενός ανθρώπου που θα κυμαίνεται στο ίδιο μήκος κύματος με τις επιθυμίες και την ηθική μας, που μπορεί να οδηγήσει στην αυτοβελτίωση. Στην αναγνώριση των σφαλμάτων και στη διόρθωσή τους. Στη δημιουργία ενός ασφαλούς περιβάλλοντος, εντός του οποίου θα μπορέσουμε να απαλλαγούμε από την κοινωνική περιβολή που επιτάσσουν οι καιροί και θα απελευθερώσουμε την ατομικότητά μας. Συνάμα, όμως, ο ίδιος άνθρωπος αποδέχεται να σφυρηλατηθεί και να χτίσει έναν καλύτερο εαυτό. Να απορρίψει το πέτρινο περίβλημα και να χτίσει μια ύπαρξη που άπτεται της αντικειμενικότητας. Η ουσία έγκειται στην πάταξη του ψεύδους και στη δημιουργία ενός υγιούς «εγώ», που δε θα καταπατά το ουσιαστικό «όν».
ΕΙΚΟΝΑ 2: ΑΠΟΛΑΥΣΗ
Σίγουρα έχεις παρευρεθεί σε ένα μεγάλο φαντασμαγορικό γεγονός, το οποίο αν δεν απαθανάτισες με κάμερα, καθώς φαντάζει λίγο παλιακός τρόπος, σίγουρα κατέγραψες με ένα κινητό. Κι αν όχι ολόκληρο, ένα μέρος από αυτό μέσα από insta stories, με βεβαιότητα, μπορώ να πω, πως προωθήθηκε στα μέσα κοινωνική δικτύωσής σου. Βέβαια, εν έτει 2019, αφορμή για να φωτογραφίσεις κάτι δεν καθίσταται μόνο η μεγαλοπρέπειά του, αλλά και η σπουδαιότητα που αυτό έχει για σένα. Μπορεί να είναι ένα στιγμιότυπο από την καθημερινότητά σου, τη δουλειά σου, τη διασκέδασή σου, τον σύντροφό σου ή ακόμα και κάτι που απλώς κίνησε το ενδιαφέρον σου τη δεδομένη χρονική στιγμή. Αν, όμως, ύστερα από λίγο καιρό, κάποιος σε ρωτήσει «τι θυμάσαι από εκείνη την ημέρα», τι θα ήταν αυτό που θα του ανέφερες; Ενδεχομένως τίποτα, πριν ανατρέξεις στο άλμπουμ του κινητού σου. Παρατήρησε, όμως, λίγο την εικόνα. Εστίασε στα μάτια της ηλικιωμένης κυρίας και τη στάση του σώματός της. Ο ενθουσιασμός, η χαρά, η απόλαυση της στιγμής και του «θαύματος» που εκτυλίσσεται μπροστά στα μάτια της, δύσκολα περιγράφονται με λέξεις. Αν φυσικά τα συγκρίνεις με τα μάτια όσων, καθηλωμένοι, «παρακολουθούν» το γεγονός, θα εντοπίσεις την κενότητα αυτών και θα αντιληφθείς τη διαφορά. Κανείς δεν κοιτάει αυτό που συμβαίνει. Θα το δουν αργότερα, στο κινητό.
ΕΙΚΟΝΑ 3: ΑΛΗΘΙΝΗ ΓΝΩΣΗ
«Κάθε προσθήκη στην γνώση είναι προσθήκη στην ανθρώπινη δύναμη», είχε πει ο Horace Mann. Άνθρωποι οι οποίοι πλήττονται από γνωσιακή πενία, στις πλείστες των περιπτώσεων, προκειμένου να επιβάλλουν τη γνώμη τους, χρησιμοποιούν τη φωνή και όχι το λόγο. Ένας άνθρωπος ελλιπούς μόρφωσης, περιορισμένος σε συγκεκριμένα νοητικά πλαίσια, αδυνατεί να αντιληφθεί το λανθασμένο των απόψεών του, τη διαφορετικότητα στον τρόπο πρόσληψης θέσεων και την πολυπλοκότητα διατύπωσης τεκμηριωμένων απόψεων. Για τους λόγους αυτούς επιστρατεύει ως μέσο επικράτησης κι επιβολής τη φωνή, τον τεταμμένο τόνο, τη χυδαιολογία, την αοριστολογία, τα φληναφήματα. Σε αντίθεση με αυτόν, ο άνθρωπος που έχει ασχοληθεί με την πνευματικότητα και τη διεύρυνση των διανοητικών του οριζόντων, πολλές φορές σιωπά. Δε λογομαχεί, δεν αντιτάσσεται, δεν αντιλέγει. Η εδραιωμένη άποψή του, περί ενός θέματος, δεν κλονίζεται από τη ματαιότητα των επιχειρημάτων ενός πνευματικά «άεργου». Άλλωστε, όσο μεγαλύτερη είναι η γνώση, τόσο ηπιότερη είναι η κρίση.
ΕΙΚΟΝΑ 4: ΔΡΑΣΤΙΚΟΤΗΤΑ
Κατά μέσο όρο, ο Έλληνας ξοδεύει τέσσερις ώρες μπροστά από την οθόνη του υπολογιστή και ταυτόχρονα ενεργός στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Τέσσερις ακόμη ώρες καταναλώνει στην παρακολούθηση τηλεόρασης. Μάλιστα, σε περιπτώσεις που αυτά τα δύο συνδυάζονται –social media και τηλεόραση- ο μέσος όρος αγγίζει τις επτά ώρες. Φυσικά αναφερόμαστε στη διάρκεια της μίας ημέρας. Δηλαδή, περίπου το 1/3 των 24άρων ωρών, ο Έλληνας το αφιερώνει καθηλωμένος σε μια ή περισσότερες οθόνες. Υπολογίζοντας ότι η χρήση των τεχνολογικών μηχανημάτων εντοπίζεται στην ηλικία των τριών, πλέον, ετών και τερματίζει σε αυτή των εβδομήντα με ογδόντα, ενώ ταυτόχρονα κατά μέσο όρο η θνησιμότητα στην Ελλάδα ανέρχεται στην ηλικία των ογδόντα πέντε ετών, ευθύς αμέσως καθίσταται σαφές πως ολόκληρη η ζωή μας περνάει μπροστά από τα μάτια μας μέσα από μία οθόνη. Καλό θα ήταν να μειωθεί η χρήση των ηλεκτρονικών συσκευών, καθώς όταν η επιθυμία για ζωή θα μας φλέγει, η άδραξή της θα είναι αδύνατη και θα πραγματοποιείται μέσω της ατένισης του παρελθόντος και του «δυνάμει» παρόντος.
EIKONA 5: ΙΣΟΤΗΤΑ
Ο φυλετικός, ο θρησκευτικός, ο κοινωνικός ρατσισμός, οι διακρίσεις, τα στερεότυπα και οι προκαταλήψεις που αφορούν τους έγχρωμους ανθρώπους σε έναν βαθμό, έχουν καταρριφθεί στις απαρχές του 21ου αιώνα. Ωστόσο, δεν παύει μια μερίδα ανθρώπων να παρατηρεί με το χέρι στη σκανδάλη ανθρώπους αλλόχρωμους, αλλόγλωσσους ή αλλόθρησκους και να τηρεί μια στάση άρνησης, απορριπτικότητας και αποστασιοποίησης από αυτούς. Για όσους προβάλλουν το επιχείρημα της εγκληματικότητας εξαιτίας αυτών, προς διάψευσή τους, αποτελέσματα εγκληματολογικών ερευνών διατρανώνουν πως ειδεχθή και αποτρόπαια εγκλήματα έχουν καταγραφεί με δράστες Έλληνες, «απλούς καθημερινούς» ανθρώπους, που «δεν τους έπιανε το μάτι σου». Αντιρατσιστικά μηνύματα, όπως αυτό της εικόνας, δεν είναι η πρώτη φορά που διοχετεύονται με παρόμοια στιγμιότυπα. Ενδεχομένως, η αθωότητα και η απλότητα, η αμόλυντη ψυχή και το διαυγές πνεύμα ενός μικρού παιδιού, να καθιστούν τέτοια παγκόσμια μηνύματα σαφέστερα από κάθε παγκόσμια κοινωνική καμπάνια.
ΕΙΚΟΝΑ 6: ΕΥΓΝΩΜΟΣΥΝΗ
Με μεγάλη βεβαιότητα, θα μπορούσα να πω πως ο κάθε ένας από εμάς έχει φθονήσει απόκτημα κάποιου άλλου. Είτε αυτό είναι η ζωή που προβάλλει, είτε κάποιο αγαθό, είτε τους ανθρώπους που τον περιβάλλουν. Μάστιγα της εποχής, η τεχνικοποίηση και η social ζωή οδηγούν τον μέσο καταναλωτή να αποκτά gadgets, ενδύματα, αντικείμενα που πιστοποιούν την επιτυχημένη του πορεία. Πόσες φορές κοίταξες με φθόνο έναν συνάνθρωπο σου, επειδή το κινητό του ήταν πιο εξελιγμένης τεχνολογίας από το δικό σου, επειδή το αυτοκίνητό του ήταν πιο ακριβό ή ο τρόπος ζωής που εξέθετε διέφερε σημαντικά ή μη από τον δικό σου; Από την άλλη πλευρά, πόσες ήταν οι φορές που κοίταξες με οίκτο κάποιον άλλον συνάνθρωπο επειδή ήταν επαίτης, ελλιπώς ενδεδυμένος και απεριποίητος, επειδή μετακινούταν με αναπηρικό αμαξίδιο ή αδυνατούσε να επικοινωνήσει με τον τρόπο που το κάνεις εσύ, λόγω κάποιας νοητικής στέρησης; Και στις δύο περιπτώσεις, η απάντηση ύστερα από την ενδοσκόπηση αυτή είναι «πολλές» κι ενδεχομένως σε καθημερινή βάση. Αυτό, όμως, που σαν ερώτημα θα έπρεπε να μας απασχολεί, είναι το «πόσες φορές αισθανθήκαμε ευγνώμονες» για όσα έχουμε στη ζωή; Πόσες φορές χαμογέλασες που έχεις τη δυνατότητα να μετακινείσαι μόνος σου, τη στιγμή που κάποιος στερείται την ικανοποίηση αυτή; Πόσες φορές ανακουφίστηκες που δεν είσαι αναγκασμένος να κυκλοφορείς ρακένδυτος, να απλώνεις το χέρι για βοήθεια και οι άλλοι να σε περιφρονούν, και στο τέλος της ημέρας να μην έχεις κάπου να επιστρέψεις; Πόσες φορές «έκανες τον σταυρό» σου που ζεις εδώ, στην Ελλάδα και όχι στη Συρία, στη Γάζα ή σε οποιαδήποτε άλλη περιοχή του κόσμου που μαστίζεται από πολέμους αιώνων; Αν αναλογιστούμε αυτά, θα είναι πιο εύκολο να χαμογελάμε περισσότερο, να είμαστε ευγνώμονες και όχι αγνώμονες και να καθησυχάζουμε την ακόρεστη δίψα μας για κάτι περισσότερο. Γιατί και μόνο που αναπνέουμε χωρίς φόβο, ήδη έχουμε πολλά.
H αναφορά στις έξι επισυνημμένες εικόνες άπτεται της πραγματικότητας. Είναι απομονωμένα στιγμιότυπα, μεμονωμένες παραστάσεις που διάγουν του οπτικού μας πεδίου, σε ταχύτητες που «δεν πιάνει το μάτι». Είναι στιγμές στις οποίες, με μία επίμονη παρατήρηση, μια ποιοτική διείσδυση στη φρενήρη καθημερινότητα, σαφώς και θα εστιάσει το μάτι. Θα εντοπίσει την ετερότητά τους αναφορικά με απλές εικόνες, απότοκα της μαζοποίησης. Επειδή τα μάτια μπορούν να εστιάσουν σε περίπου 50 πράγματα το δευτερόλεπτο, μια ασύλληπτη δυνατότητα που δεν εντοπίζεται ούτε στην πλέον προηγμένη τεχνολογία, αλλά ταυτόχρονα, κατά μέσο όρο καταγράφουν μόνο έως και 24 εικόνες μέχρι το τέλος της ζωής μας, ορθό θα ήταν ορισμένες από αυτές να αφορούν τον τρόπο σκέψης που χαρακτηρίζει τον ψυχισμό και διαρθρώνει την εσωτερικότητά μας. Άλλωστε, τα μάτια είναι ο καθρέφτης της ψυχής.
Όσο καθαρότερος και διαφανής είναι ο καθρέπτης, τόση ενάργεια αντικατοπτρίζεται στα μάτια. Αν λοιπόν εσύ μπορούσες να επιλέξεις τις εικόνες που θα «αποθήκευε» το μυαλό σου, ποιες θα ήταν αυτές;
