Του Κωνσταντίνου Λίκα,
Θεωρητικά, η Δημοκρατία της Κορέας (Νότια Κορέα) και η Ιαπωνία είναι σύμμαχοι -και μάλιστα- επί δεκαετίες. Μοιράζονται έναν κοινό στρατιωτικό εχθρό (την Λαϊκή Δημοκρατία της Κορέας, ήτοι τη Βόρεια Κορέα), έναν ισχυρό γείτονα-κολοσσό (Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας) και έναν κοινό σύμμαχο (τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής). Μέχρι πρότινος δε, υπήρχε συμφωνία μεταξύ των δύο κρατών για τον διαμοιρασμό και τη διαβίβαση απόρρητων στρατιωτικών πληροφοριών προς αντιμετώπιση της στρατιωτικής απειλής της Βορείου Κορέας. Οι δύο χώρες ανήκουν στο G20 με τεράστια -παγκόσμιας εμβέλειας- βιομηχανία και αλληλεξαρτώνται οικονομικά.
Όλα αυτά, ωστόσο, αλλάζουν. Η Ιαπωνία επί σειρά 40 ετών, ήτοι από το 1905, με τη Συνθήκη Ιαπωνίας-Κορέας (γνωστή στην Κορέα ως «Eulsa Neukyak»– «Συνθήκη Ντροπής»), έως και το 1945, κατείχε, μεταξύ άλλων περιοχών στην Ασία, και την Κορέα στο σύνολό της. Η Ιαπωνική Αυτοκρατορία διέπραξε εκείνη την περίοδο μια σωρεία από εγκλήματα κατά του Κορεατικού λαού, χαρακτηριστικότατη εκ των οποίων ήταν η εκμετάλλευση «γυναικών ανέσεως». Ήτοι, Κορεάτισσες, συχνά δε ανήλικες, υπήρξαν αντικείμενο σεξουαλικής εκμετάλλευσης και σκλαβιάς προς ικανοποίηση των ιαπωνικών στρατευμάτων, υπό το δέλεαρ εργασίας σε ιαπωνικά εργοστάσια στην Κορέα. Το ζήτημα αυτό ετίθετο από την Κορεατική κυβέρνηση επί χρόνια, αλλά η Ιαπωνική κυβέρνηση απέρριπτε το ενδεχόμενο κάποιας αποζημίωσης ή απολογίας. Συναρτήσει της διεκδίκησης της νήσου, η οποία ναι μεν ανήκει στην Ιαπωνία, αλλά διεκδικείται από τη Νότια Κορέα, το ζήτημα των πολεμικών αποζημιώσεων, κυρίως δε στις «γυναίκες ανέσεως», αποτελούσε τροχοπέδη στις σχέσεις Νοτίου Κορέας-Ιαπωνίας, ωστόσο υπήρξαν στενές στρατιωτικές και οικονομικές σχέσεις μεταξύ τους.
Πρόσφατη απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου της Νοτίου Κορέας, σύμφωνα με την οποία ιαπωνικές επιχειρήσεις στην Κορέα όφειλαν να καταβάλουν αποζημίωση για τα θύματα καταναγκαστικής εργασίας κατά την περίοδο ιαπωνικής κατοχής της Κορέας, έφερε το ζήτημα των πολεμικών αποζημιώσεων πάλι επί του πιεστηρίου. Τον Ιούλιο 2019 η Ιαπωνική Κυβέρνηση ανακοίνωσε, για λόγους ασφαλείας, την απαγόρευση εξαγωγών σημαντικών μεταλλευμάτων ή ειδικευμένων προϊόντων, τα οποία είναι κρίσιμης σημασίας για την κορεατική βιομηχανία. Στην Κορέα, εν τω μεταξύ, από τον Αύγουστο 2019 προέκυψαν διαδηλώσεις και κινήματα πολιτών, που καλούν για μποϊκοτάζ κατά ιαπωνικών προϊόντων, που ήδη άρχισαν να πλήττουν ορισμένες ιαπωνικές εξαγωγές. Μια απάντηση από την Κορεατική Κυβέρνηση, πέραν της διεκδίκησης αποζημιώσεων για τα θύματα της ιαπωνικής κατοχής, δεν έχει δοθεί ακόμα.
Πώς έφτασαν οι δύο αυτές χώρες σε αυτό το σημείο;
Η Ιαπωνική κατοχή
Η Ιαπωνική Αυτοκρατορία, μετά την Αποκατάσταση του Μέιτζι (1868) και την κατάργηση του Σογουνάτου προς όφελος της αυτοκρατορικής ισχύος, βίωσε μια περίοδο ραγδαίας τεχνολογικής και στρατιωτικής προόδου, πράγμα που την ενίσχυσε σοβαρά συγκριτικά με τους γείτονές της. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την κυριαρχία της Ιαπωνίας στη γεωπολιτική σκηνή της Ασίας, με αποτέλεσμα η Κορέα, που στο παρελθόν υπήρξε τεχνολογικά ανώτερη της Ιαπωνίας κατά τον Μεσαίωνα, να υποκύψει στην Ιαπωνία. Ο Α’ Σινο-ιαπωνικός Πόλεμος (1894-1895), που οδήγησε σε νίκη της Ιαπωνίας, διεξήχθη για τον de facto έλεγχο της Κορέας. Παρόλο που η Ιαπωνία πολέμησε για την ανεξαρτησία της Κορέας, το 1905 η Κορέα μετατράπηκε σε προτεκτοράτο της Ιαπωνικής Αυτοκρατορίας και το 1910 έγινε επίσημα σε αποικία αυτής, μετά από τον Ρωσο-ιαπωνικό πόλεμο (1904-1905), που εδραίωσε μόνιμα την Ιαπωνική υπεροχή στην περιοχή.
Η Ιαπωνική Κατοχή της Κορέας ήταν επίπονη για την Κορέα. Ούσα αποικία της Ιαπωνίας, η αυτοκρατορική κυβέρνηση μετοίκησε 170.000 Ιάπωνες στην Κορέα και εισήχθη ένα φεουδαρχικό καθεστώς με Ιάπωνες φεουδάρχες και Κορεάτες παροίκους, οι οποίοι ήταν υποχρεωμένοι να παραχωρήσουν τη μισή τους σοδειά στους Ιάπωνες «άρχοντές» τους, με αποτέλεσμα πολλοί αγρότες να στείλουν τις συζύγους και κόρες τους σε εργοστάσια ή στην πορνεία. Πολλές από αυτές τις γυναίκες θα κατέληγαν σκλάβες για τη σεξουαλική ικανοποίηση των ιαπωνικών στρατευμάτων και θα γίνονταν «γυναίκες ανέσεως».
Αυτή η κατοχή βρήκε σφοδρή αντίσταση. Τον Μάρτιο του 1919 υπήρξαν σφοδρές διαδηλώσεις κατά της Ιαπωνικής κυριαρχίας, με 10.000 νεκρούς. Συγχρόνως, όμως, επιδεινώθηκαν οι βιαιότητες κατά του κορεατικού λαού, αφού πέρα από την εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου της Κορέας, από το 1939 η Ιαπωνία άρχιζε να αντιμετωπίζει ελλείψεις στο εργατικό της δυναμικό λόγω της ανάγκης για στρατολόγηση νέων Ιαπώνων στον Αυτοκρατορικό Ιαπωνικό Στρατό. Κατά συνέπεια, επιστρατεύτηκαν έως και 670.000 Κορεάτες στην Ιαπωνία μέχρι το τέλος του πολέμου προς στήριξη της Ιαπωνικής πολεμικής μηχανής. Από αυτούς, οι 60.000 απεβίωσαν. Οι αριθμοί αυτοί δε συμπεριλαμβάνουν τις επιτάξεις εργαζομένων στην ίδια την Κορέα. Συνολικά, εκτιμάται ότι 270.000 με 810.000 άνθρωποι πέθαναν από καταναγκαστική εργασία.
Το 1945, με τη συνθηκολόγηση της Ιαπωνίας, η Κορέα, μαζί με όλες τις κτήσεις της Ιαπωνίας, απελευθερώνεται μόνιμα από την Ιαπωνική κατοχή.
Οι μεταπολεμικές σχέσεις Κορέας-Ιαπωνίας και ο εμπορικός πόλεμος το 2019
Οι σχέσεις ήταν, ως αποτέλεσμα των βιαιοτήτων της Ιαπωνίας στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, δύσκολο να ανασυγκροτηθούν δίχως τη βοήθεια των ΗΠΑ. Η Ιαπωνία εισήλθε σε μια περίοδο ριζικής μεταρρύθμισης πολιτισμικά, θεσμικά και στρατιωτικά, αλλά η διάσπαση της Κορέας και ο Κορεατικός πόλεμος οδήγησαν τη Νότια Κορέα και την Ιαπωνία στην ανάγκη συνεργασίας. Η δε Νότια Κορέα, λόγω της ανάγκης για οικονομική ενίσχυση, δεδομένης της φτώχειας αλλά και της δεινής της οικονομικής της κατάστασης, στις 22 Ιουνίου 1965 υπέγραψε συνθήκη με την Ιαπωνική κυβέρνηση, δεχόμενη $800 εκατομμύρια ως δάνειο για χρηματική βοήθεια και δηλώνοντας, δυνάμει του Άρθρου ΙΙ της συμφωνίας, ότι δεν υφίστανται περαιτέρω απαιτήσεις έναντι της Ιαπωνίας. Με την παρούσα συνθήκη, επίσης, «ομαλοποιήθηκαν» οι σχέσεις μεταξύ Νοτίου Κορέας και Ιαπωνίας.
Παρά τη Συμφωνία του 1965, υφίστανται πιέσεις από την πλευρά του κοινού της Νοτίου Κορέας προς την Ιαπωνία για να αποζημιωθούν οι επιζήσασες «γυναίκες ανέσεως». Οι πιέσεις αυτές απορρίπτονται από την Ιαπωνική Κυβέρνηση, που επικαλείται την Συμφωνία του 1965. Άλλωστε, όπως αποδεικνύουν απόρρητα έγγραφα της Νοτιοκορεατικής Κυβέρνησης που βγήκαν στο φως τον Ιανουάριο του 2005, η Ιαπωνική Κυβέρνηση είχε προτείνει την αποζημίωση του κάθε θύματος ξεχωριστά, πράγμα που απέρριψε η κυβέρνηση της Νοτίου Κορέας με το πρόσχημα της συλλογικής καταβολής των αποζημιώσεων.
Σε κάθε περίπτωση, η απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου της Κορέας, βάσει του οποίου οι Ιαπωνικές εταιρείες υποχρεώθηκαν να αποζημιώσουν τους κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο επιταγμένους εργαζόμενους, προκάλεσε ένα κύμα έντονων αντιδράσεων. Πολίτες στη Νότια Κορέα καλούν για μποϊκοτάζ κατά Ιαπωνικών προϊόντων και κατά των ταξιδιών στην Ιαπωνία. Το μποϊκοτάζ επεκτείνεται και σε ιαπωνικές μπύρες (οι εξαγωγές των οποίων έχουν πέσει κατά 30% από την 1η έως την 18η Ιουλίου 2019 σε σχέση με την ίδια περίοδο πέρυσι) και πολλά καταστήματα υψώνουν πανό υπέρ του μποϊκοτάζ.
Η Ιαπωνία, με τη σειρά της, ανταποδίδει πυρά δια της πλαγίας οδού. Η Ιαπωνία κατηγόρησε τη Νότια Κορέα ότι δεν ασκεί αυστηρό έλεγχο ευαίσθητων υλικών, όπως π.χ. όπλων, και ότι τα εξάγει στη Βόρεια Κορέα, πράγμα το οποίο η Νότια Κορέα αρνείται. Κατά συνέπεια, αφαιρέθηκε η Νότια Κορέα από τη λευκή λίστα προτιμώμενων εμπορικών εταίρων της Ιαπωνίας και ως εκ τούτου αυστηροποιήθηκε το πλαίσιο για τις εξαγωγές συγκεκριμένων χημικών, όπως το φθοριωμένο πολυϊμίδιο και το φθοριούχο υδρογόνο, που απαιτούνται για την κατασκευή ημιαγωγών, οι οποίοι είναι σημαντικό στοιχείο της βιομηχανίας της Νοτίου Κορέας και πλέον δεν είναι αντικείμενο ελεύθερου εμπορίου, αφού για την εμπορία τους απαιτούνται άδειες, ο αριθμός των οποίων περιορίζεται. Συγχρόνως, ακυρώθηκε μία σύμβαση διαμοιρασμού απόρρητων στρατιωτικών πληροφοριών. Δεδομένης της δύσκολης πολιτικής θέσης των δύο χωρών, εκτιμάται ότι η κατάσταση θα χειροτερέψει.
Απειλές του εμπορικού πολέμου Νοτίου Κορέας-Ιαπωνίας
Ο μεγάλος χαμένος της υπόθεσης θα είναι ο τεχνολογικός κλάδος. Η Νότια Κορέα και η Ιαπωνία κυριαρχούν σε αυτό το κομμάτι και αλληλεξαρτώνται οικονομικά σε αυτό. Η Νότια Κορέα κυριαρχεί στην κατασκευή μικροτσίπ παγκοσμίως, η δε Ιαπωνία στα χημικά που απαιτούνται για την κατασκευή αυτών. Ως εκ τούτου, μια επιδείνωση του εμπορικού πολέμου μεταξύ τους θα οδηγήσει σε μείωση του ρυθμού ανάπτυξης των οικονομιών, καθώς πρόκειται για τομείς υψηλής προστιθέμενης αξίας. Ο εμπορικός πόλεμος μπορεί κάλλιστα να οδηγήσει σε μείωση του ρυθμού ανάπτυξής τους. Η Moody’s Investors Service προβλέπει μειωμένη ανάπτυξη στο ΑΕΠ της Νοτίου Κορέας από το 2,1% στο 2,0% το 2019 και 2,1% το 2020, με τη σημείωση ότι υπονομεύονται οι βραχυπρόθεσμες προοπτικές ανάπτυξης για τη χώρα. Για την δε Ιαπωνία, προβλέπονται ρυθμοί ανάπτυξης 0,7% το 2019 και 0,4% το 2020, λόγω της μείωσης εξαγωγών στη Νότια Κορέα και του de facto εμπάργκο εις βάρος των προϊόντων της.
Για την Ιαπωνία, λόγω της αύξησης του γενικού φόρου κατανάλωσης, αυτό σημαίνει ενίσχυση της μείωσης της οικονομικής κίνησης. Για την Κορέα, αυτό σημαίνει ακριβότερα προϊόντα. Τον Αύγουστο ανακοίνωσε η Νοτιο-κορεατική Κυβέρνηση ένα σχέδιο αυτάρκειας στις πρώτες ύλες, προκειμένου να στηρίξει τη βιομηχανία μετά την αποβολή της Ιαπωνία από το supply chain των επιχειρήσεών της. Προβλέπεται, σύμφωνα με την Japan Times, προϋπολογισμός 2,1 τρισεκατομμυρίων won (€16 δις.) για αυτόν τον σκοπό. Σε συνέντευξη με την Japan Times, αναφέρει ο οικονομολόγος Shaun Roache της S&P ότι η αυτάρκεια αυτή θα είναι ακριβή, δήλωση από την οποία μπορούμε να συναγάγουμε ότι οι τιμές στα νοτιοκορεατικά προϊόντα θα αυξηθούν, πράγμα που, ceteris paribus, θα επηρεάσει τη ζητούμενη ποσότητα αυτών.
Σε κάθε περίπτωση, ο εμπορικός πόλεμος Νοτίου Κορέας-Ιαπωνίας, δεδομένης της επιδείνωσης του εμπορικού πολέμου Κίνας-ΗΠΑ, θα φέρει δραματικές συνέπειες στην παγκόσμια οικονομία, καθώς και οι δύο οικονομίες κυριαρχούν σε τομείς που κυριαρχούν στη ζωή μας, στις ηλεκτρονικές συσκευές. Αυτό κάθε άλλο πάρα ενθαρρυντικό είναι για την παγκόσμια οικονομία, ιδίως εφόσον οι ουλές του παρελθόντος της Κορέας και της Ιαπωνίας δύσκολα επουλώνονται.
Γεννήθηκε το 1995 στον Πειραιά. Είναι απόφοιτος του τμήματος Ναυτιλιακών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιώς και μεταπτυχιακός φοιτητής στο ΠΜΣ Εφαρμοσμένα Οικονομικά και Χρηματοοικονομικά του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών και στο Master of Finance της Frankfurt School of Finance and Management. Ενδιαφέρεται κυρίως για διεθνή χρηματοοικονομικά, τραπεζικά, φορολογικά και εμπορικά ζητήματα, όπως και για γερμανικά, αλβανικά, ιαπωνικά και διεθνή πολιτικά ζητήματα. Ενδιαφέρεται επίσης για ζητήματα άμυνας και ασφάλειας. Είναι υπότροφος της διεθνούς ακαδημαϊκής υποτροφίας (IPS) του Γερμανικού Κοινοβουλίου και της DAAD. Μιλάει αγγλικά, γερμανικά, γαλλικά, τουρκικά, αλβανικά και ελληνικά.
