Του Γιώργου Ναθαναήλ,
Ο Παύλος Μελάς γεννήθηκε στις 29 Μαρτίου 1870 στη Μασσαλία και τέσσερα χρόνια μετά έφτασε στην Αθήνα, όπου εγκαταστάθηκε μόνιμα η οικογένειά του. Ήταν γιος του εμπόρου Μιχαήλ Μελά, ωστόσο, ο Παύλος δε θα ακολουθούσε την ίδια καριέρα με τον πατέρα του. Νυμφεύτηκε τη Ναταλία Δραγούμη, κόρη του Στέφανου Δραγούμη και στη συνέχεια φοίτησε στη σχολή Ευελπίδων. Ήταν ενεργό μέλος της Εθνικής Εταιρείας και συμμετείχε στον πόλεμο εναντίον της Οθωμανικής αυτοκρατορίας το 1897.
Η ήττα του 1897 ήταν οδυνηρή και ο Παύλος Μελάς -ντροπιασμένος- άρχισε να εμπλέκεται πιο ενεργά στα ζητήματα της Μακεδονίας. Ο κουνιάδος του, Ίων Δραγούμης, διορίστηκε το 1902 υποπρόξενος στο Μοναστήρι. Μέχρι τότε, όμως, αξιωματικοί της Χαρτογραφικής υπηρεσίας του στρατού μετέφεραν όπλα στα σύνορα, τα οποία περνούσαν στα χέρια ανθρώπων στη Μακεδονία, όπως ήταν ο Γερμανός Καραβαγγέλης. Ο Ίων, αν και έφυγε από την Ελλάδα, συνέχισε να διατηρεί αλληλογραφία με τον Μελά και του ζητούσε να ενισχύσουν ακόμα πιο πολύ την περιοχή με όπλα και χρήματα. Το 1903 τον πληροφόρησε για τη δημιουργία οργάνωσης με το όνομα «Μακεδονικό Κομιτάτο», στην οποία εν τέλει ο Παύλος δε συμμετείχε, όπως ούτε ο πεθερός του, Στέφανος Δραγούμης. Βέβαια, ενίσχυαν όπως μπορούσαν την οργάνωση. Τον ίδιο χρόνο, ο Ίων πληροφόρησε τον Μελά πως έπρεπε να είναι έτοιμος, είτε να κινηθεί στρατιωτικά εναντίον των Βουλγάρων στη Μακεδονία είτε να αναλάβει την εξουσία στην Ελλάδα.
Το 1904 η ελληνική κυβέρνηση έστειλε 4 αξιωματικούς του στρατού να επιθεωρήσουν την κατάσταση στη Δυτική Μακεδονία. Αυτοί οι 4 αξιωματικοί ήταν: ο Αναστάσιος Παπούλας, ο Γεώργιος Κολοκοτρώνης, ο Αλέξανδρος Κοντούλης, ως επικεφαλής, κι ο Παύλος Μελάς. Καθυστέρησαν να περάσουν στη Μακεδονία λόγω των άσχημων καιρικών συνθηκών. Μαζί με τους οδηγούς τους, οι αξιωματικοί περιηγήθηκαν σε χωριά της Μακεδονίας. Υπήρξαν αρκετές διαφωνίες μεταξύ τους, διότι οι δύο πρώτοι από τους αξιωματικούς επεδίωκαν τη δημιουργία ένοπλων ομάδων, ενώ οι άλλοι δύο την οργάνωση ντόπιων ομάδων. Στη συνέχεια, έλαβαν μήνυμα από τον Ίωνα Δραγούμη ότι οι Τούρκοι γνώριζαν την παρουσία του Μελά στην περιοχή. Έτσι, ο τελευταίος αναγκάστηκε να φύγει.
Στη συνέχεια, ο Μελάς επέστρεψε στη Μακεδονία για να αναλάβει τον ένοπλο αγώνα εναντίον των σλαβόφωνων εξαρχικών. Η κατάσταση για τους Έλληνες της περιοχής είχε χειροτερέψει. Ο Παύλος Μελάς πέτυχε πολλά κατά τη διάρκεια του ένοπλου αγώνα για τη Μακεδονία. Κατά την παραμονή του στο χωριό Στάτιστα, η ομάδα του δέχθηκε επίθεση από τουρκικό απόσπασμα, το οποίο παραπλανήθηκε από έναν βούλγαρο κομιτατζή. Ο Παύλος Μελάς σκοτώθηκε στις 13 Οκτωβρίου στις αψιμαχίες που προκλήθηκαν κάτω από συνθήκες που μέχρι σήμερα είναι αδιευκρίνιστες.
