Της Έλενας Καππέ,
Είναι γνωστό πως η φιλοσοφία έχει τις ρίζες της στην Ελλάδα. Η χώρα μας έχει τη τύχη να είναι κληρονόμος ενός μεγάλου πολιτισμού, με εύρος ανθρώπων που άφησαν ιστορία. Στη φιλοσοφία, πολλοί άφησαν το στίγμα τους, ο σημαντικότερο, όμως, ήταν ο φιλόσοφος Σωκράτης.
Ο Σωκράτης ήταν Έλληνας, Αθηναίος φιλόσοφος, καθώς και ο ιδρυτής της Δυτικής φιλοσοφίας. Ήταν γιός του Σωφρονίσκου και της Φαιναρέτης και γεννήθηκε στην Αρχαία Αθήνα, το 469 π.Χ. Στα πρώτα χρόνια ασχολήθηκε με την τέχνη του πατέρα του, που ήταν λιθοξόος (μαρμαράς), αλλά μετά, η «παιδεία» τον κέρδισε. Παντρεύτηκε αρκετά μεγάλος την Ξανθίππη, για την οποία γενικότερα δεν είχαν ακουστεί θετικά σχόλια. Κάποιοι τη χαρακτήριζαν ως τη χειρότερη γυναίκα.
Στη φιλοσοφία τον μύησε ο φιλόσοφος Αρχέλαος, τον οποίο γνώρισε στα 17 του χρόνια. Η φιλοσοφία για τον Σωκράτη, δεν ήταν απλή υπόθεση. Ήταν ένα μεγάλο έργο και θεωρούνταν θεία εντολή. Συνήθιζε να λέει πως ό,τι κάνει και ό,τι δεν κάνει, του τα υπαγορεύει μια φωνή -αλλιώς την ονόμαζε δαιμόνιο- η οποία του λέει τι δεν είναι καλό να πράττει, για να το αποφεύγει. Πολλοί προσπάθησαν να εξηγήσουν αυτή τη φωνή, αλλά τελικά κατέληγαν πως είναι μια εσωτερική φωνή, που δε σε προτρέπει να κάνεις καμία πράξη, αλλά μόνο να αποφεύγεις πράξεις που δεν ήταν καλές.
Ο Σωκράτης ήταν διαφορετικός από τους άλλους «δασκάλους». Αρχικά, δε δίδασκε συνεχώς, αλλά διαλεγόταν με διάφορους ανθρώπους κάθε κοινωνικής ομάδας, σε ολόκληρη την πόλη. Δεν έπαιρνε χρήματα από τους μαθητές του –σε αντίθεση με τους σοφιστές- αλλά είχε σχηματίσει έναν όμιλο με νεανικό κοινό, που τον θαύμαζε και ήθελε να τον ακούει. Τα θέματα για τα οποία διαλεγόταν ήταν πάσης φύσεως, αλλά κυρίως κοινωνικοπολιτικά, ηθικά και θρησκευτικά.
Σε αντίθεση με τους υπόλοιπους Αθηναίους πολίτες, δεν ήθελε κάποια σχέση με την πολιτική, αλλά πάντοτε τασσόταν υπέρ της πατρίδας. Για το λόγο αυτό, πολέμησε σε τρείς εκστρατείες κατά τη διάρκεια της ζωής του, την περίοδο του Πελοποννησιακού Πολέμου. Ήταν καλός πολίτης και άνθρωπος. Στις εκστρατείες που συμμετείχε, είχε σώσει τη ζωή πολλών ανθρώπων, άντεχε τις κακουχίες και ήταν πάντα δίκαιος.
Το 399 π.Χ., ο Σωκράτης κατηγορείται πως διαφθείρει τους νέους με τη διδασκαλία του και πως δείχνει ασέβεια προς τους Θεούς. Το δικαστήριο της Ηλιαίας τον έκρινε, σύμφωνα με αυτή τη κατηγορία, ένοχο και τον τιμώρησε με θάνατο. Η δίκη χαρακτηρίστηκε από πολλούς «παρωδία». Ο λόγος ήταν πως τα πραγματικά κίνητρα πίσω από αυτήν δεν ήταν άλλα από το γεγονός πως ο Σωκράτης παρουσίαζε μια αντιζηλία με τους σπουδαίους άνδρες της εποχής του, όπως τον Κριτία. Ο δεύτερος ήταν από τους σημαντικότερους μαθητές του και σημαντική φυσιογνωμία των τριάκοντα τυράννων, με τους οποίους ο Σωκράτης δεν είχε ιδιαίτερα καλή σχέση.
Σε όλη τη διάρκεια της δίκης του, ο Σωκράτης έδειξε θάρρος και περηφάνια. Καμία φορά δεν έχασε την ψυχραιμία του, ακόμη και όταν του ανακοινώθηκε η ποινή του. Έμεινε τριάντα ημέρες φυλακισμένος, γιατί δεν μπορούσε –σύμφωνα με το νόμο- να θανατωθεί κανένας, εφόσον έλειπε το ιερό πλοίο της Αθήνας. Στο διάστημα αυτό, ο Σωκράτης είχε το περιθώριο να το σκάσει εάν ήθελε, μιας και ο φρουρός ήταν γνωστός του και μπορούσε να δωροδοκηθεί. Θα έβρισκε και καταφύγιο σε άλλες πόλεις που είχε υποστηρικτές. Ωστόσο, δεν ήθελε. Αποφάσισε να κάτσει και να δεχτεί την ποινή του. Δεν ήθελε να καταπατήσει τους νόμους με τους οποίους μεγάλωσε και πορεύτηκε στα εβδομήντα χρόνια ζωής του. Πέθανε πίνοντας το κώνειο, σαν γνήσιος φιλόσοφος και νομοταγής πολίτης.
Όσα ξέρουμε για αυτόν και το φιλοσοφικό του έργο, τα γνωρίζουμε μέσα από τα όσα έγραψαν οι μαθητές του, μιας και ο ίδιος δεν άφησε πίσω δικά του χειρόγραφα.
Χρησιμοποιούσε δύο βασικές μεθόδους για να συνομιλεί με τους ανθρώπους, από τους οποίους διαλεγόταν. Η πρώτη ήταν η μαιευτική και η δεύτερη η διαλεκτική. Η μαιευτική πήρε το όνομά της από το επάγγελμα της μητέρας του, που ήταν μαία. Ο Σωκράτης πίστευε πως κατάφερνε να εκμαιεύει την αλήθεια από τους ανθρώπους, όπως η μητέρα του τα νεογέννητα μωρά. Στη μέθοδο αυτή χρησιμοποιούσε την ειρωνεία, σε συνδυασμό με την προσποιητή, πλήρη άγνοια ενός θέματος, με σκοπό οι συνομιλητές του να πουν αυτό που ήθελε εξ αρχής ο ίδιος.
Η διαλεκτική μέθοδος είναι στην ουσία ένας διάλογος. Άφηνε τον συνομιλητή του να πει την άποψή του και στη συνέχεια, με μια σειρά ερωτήσεων και απαντήσεων, έδειχνε τα λανθασμένα επιχειρήματά του και συνεπώς, τους οδηγούσε στο να ενστερνιστούν την άποψη του φιλοσόφου.
Μετά τον Σωκράτη, πολλά άλλαξαν στη φιλοσοφία. Οι άνθρωποι έπαψαν να ασχολούνται με τα φυσικά φαινόμενα και ξεκίνησαν να ασχολούνται με τον άνθρωπο και την κοινωνία του. Ο Σωκράτης έστρεψε το ενδιαφέρον σε άλλα θέματα και δεν ενδιαφέρθηκε να δει τον ορθό τρόπο σκέψης. Ήθελε να δημιουργήσει ένα εύφορο έδαφος για να στεριώσουν κάποιες βασικές γι’ αυτόν έννοιες, όπως της αρετής και της αλήθειας. Μελετούσε την ηθική ουσία και όχι τα ηθικά φαινόμενα, τα οποία απέρριπτε. Τα ενδιαφέροντά του σημάδεψαν την ιστορία της φιλοσοφίας, γιατί ο τρόπος σκέψης του ήταν διαφορετικός από των σοφιστών, διαφορετικός από των πρώτων φιλοσόφων. Μια ολόκληρη γενιά φιλοσόφων πήρε το όνομά του και αυτό μας δείχνει το πόσο μεγάλη σημασία είχε και το πόσο σημαντική φυσιογνωμία ήταν ο Σωκράτης στην ιστορία της φιλοσοφίας.
Βιβλιογραφία
- “Πλάτων. Ο άνθρωπος και το έργο του” A.E. Taylor, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 2004
- “Αρχαία Ελληνικά, φιλοσοφικός λόγος” Μ. Ζ. Κοπιδάκης, Έλενα Πατρικίου, Ινστιτούτο Τεχνολογίας Υπολογιστών και Εκδόσεων “Διόφαντος”
Τελειόφοιτη φοιτήτρια του τμήματος Ιστορίας και Φιλοσοφίας της Επιστήμης, με κατεύθυνση στην Ιστορία της Επιστήμης, του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Γεννημένη το 1996 στην Αθήνα. Εργάζεται στον ιδιωτικό τομέα και ασχολείται εδώ και χρόνια με τη προσφορά εθελοντικού έργου σε ευπαθείς ομάδες. Στόχος της είναι μια ακαδημαϊκή καριέρα στον τομέα της ιστορίας καθώς και ένα αξιόλογο κοινωνικό έργο. Σημαντικότερο, θεωρεί το να προσφέρει βοήθεια σε όσους την έχουν ανάγκη, ανιδιοτελώς. Η ευγνωμοσύνη στα μάτια τους είναι η μεγαλύτερή της ανταμοιβή.
