Του Μηνά Στραβοπόδη,
Ένα πολύ σημαντικό ζήτημα το οποίο θέτει υπό αμφισβήτηση τα θεμέλια των φιλελεύθερων δημοκρατιών είναι η άνοδος της ακροδεξιάς και του εθνικισμού διεθνώς, αλλά και στην Ευρώπη ειδικότερα. Η έξαρση αυτή που έχει πάρει διαφορετικό σχήμα και μορφή σχεδόν σε όλα τα κράτη, αποτελεί κίνδυνο για το σύστημα που έχει εγκαθιδρυθεί και υφίσταται ήδη από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Για παράδειγμα, η Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί προϊόν του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, όσο κι αν το γεγονός αυτό ακούγεται παράδοξο. Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος έδωσε ένα πολύ μικρό δείγμα για το πόσο καταστρεπτική μπορεί να γίνει η ανθρωπότητα, ιδίως όταν συνδυάζει τις αρνητικές ιδιότητές της με τη ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας. Η καταστροφικότητα, λοιπόν, του πολέμου ήταν αυτή που οδήγησε τους ηγέτες του δυτικού κόσμου να αναζητήσουν μια μακρά ειρήνη, μακριά από πολέμους. Ο νέος αυτός κόσμος είχε ως θεμέλιο τη δημοκρατία και τη φιλελεύθερη οικονομία. Έκτοτε, ο κόσμος άρχισε να συνδέεται, με αποτέλεσμα κάθε αρνητική επίπτωση σε ένα κράτος να επηρεάζει άμεσα και τα υπόλοιπα κράτη (αυτό ίσχυε και στο παρελθόν αλλά σε πολύ μικρότερο βαθμό). Το γεγονός αυτό, της διασύνδεσης των κρατών, σε συνδυασμό με τη δημιουργία πυρηνικών όπλων κατέστησε ένα νέο συστημικό πόλεμο σχεδόν αδύνατο να υπάρξει, καθώς η επιβίωση του συνόλου των κρατών θα τίθετο υπό αμφισβήτηση.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση, λοιπόν, άρχισε σταδιακά να οικοδομείται, ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1950 με την ίδρυση των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (ΕΚΑΧ, ΕΟΚ, ΕΚΑΕ). Βασικός σκοπός του εγχειρήματος αυτού ήταν η ειρήνη και η σταθερότητα μεταξύ των κρατών σε μια ήπειρο, που έως τότε είχε γνωρίσει τους περισσότερους πολέμους στον πλανήτη. Για τον λόγο αυτό, η άνοδος της άκρας δεξιάς και του εθνικισμού σήμερα αποτελεί σοβαρή απειλή για την Ένωση, η οποία δημιουργήθηκε με σκοπό να μην υπάρξουν ξανά τέτοια φαινόμενα, σαν αυτά που προκάλεσαν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Είναι αλήθεια πως η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, η οποία ξεκίνησε στις ΗΠΑ και πολύ γρήγορα μεταφέρθηκε στον υπόλοιπο κόσμο και άρα και στην Ευρώπη, γρήγορα μετατράπηκε σε κοινωνική και ανθρωπιστική κρίση σε πολλά κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (η Ελλάδα αποτελεί το πλέον χαρακτηριστικό παράδειγμα). Αυτή η μη κανονικότητα ήταν που δημιούργησε ακραίες φωνές, που βρήκαν την έκφρασή τους κυρίως μέσα από ακραία δεξιά και εθνικιστικά κόμματα, τα οποία είδαν τα ποσοστά τους να ανεβαίνουν κατακόρυφα. Χαρακτηριστικά παραδείγματα τέτοιων κρατών αποτελούν η Γαλλία, η Μ. Βρετανία, η Ουγγαρία, η Πολωνία, η Ιταλία κτλ. Στην Ελλάδα αποφεύχθηκε η πολύ μεγάλη άνοδος της άκρας δεξιάς, εξαιτίας κάποιων διαφορετικών πολιτικών συσχετισμών, οι οποίοι μετατόπισαν αυτήν την αγανάκτηση της κρίσης προς τα αριστερά, ενώ μια μικρή μερίδα οδηγήθηκε σε ακραίες φωνές.
Σε όλα τα κράτη η άκρα δεξιά και ο εθνικισμός παρουσιάζουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, τα οποία είναι ασύμβατα με τη σημερινή παγκοσμιοποιημένη κοινωνία. Εάν ικανοποιηθούν τα αιτήματα των ακραίων φωνών, τότε η απειλή για τη δημοκρατία και την ειρήνη θα είναι κάτι περισσότερο από υπαρκτή. Τέτοιου είδους χαρακτηριστικά αποτελούν οι εσωστρεφείς τάσεις, όπως οι πιο προστατευτικές οικονομικές πολιτικές, η ξενοφοβία, η μη αποδοχή της διαφορετικότητας και της πολυπολιτισμικότητας, η μη αποδοχή της ισότητας με την ευρύτερη έννοια, η αδιαφορία για την κλιματική αλλαγή και για την προσπάθεια δημιουργίας πολιτικών για την προστασία του πλανήτη.
Η εποχή μας, λοιπόν, παρουσιάζει πάρα πολλά κοινά στοιχεία με την εποχή του Μεσοπολέμου. Τότε η οικονομική κρίση του 1929, η οποία είχε με τη σειρά της προκαλέσει πολλά κοινωνικά προβλήματα, δημιούργησε τη ριζοσπαστικοποίηση των αυταρχικών και ολοκληρωτικών κινημάτων που γνώρισε η Ευρώπη την εποχή εκείνη. Η μόνη διαφορά του τότε με το σήμερα είναι πως σήμερα οι δημοκρατικές βάσεις είναι στέρεες και οι δημοκρατικοί θεσμοί μπορούν να αποτρέψουν την πλήρη εφαρμογή των προγραμμάτων τέτοιων κινημάτων, ακόμα κι αν αυτά βρίσκονται στην εξουσία. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, για παράδειγμα μπορεί να περιορίσει τη δράση ακραίων φωνών (π.χ. Ουγγαρία, Πολωνία) έως εκεί που επιτρέπουν οι αρμοδιότητές της.
Πέρα, όμως, από την άνοδο της άκρας δεξιάς και του εθνικισμού στην Ευρώπη, η άνοδος αυτή είναι υπαρκτή και σε άλλα μέρη του κόσμου (π.χ. στη Βραζιλία). Ωστόσο, και σε αυτή την περίπτωση αυτό που διαφοροποιεί τα κράτη αυτά από άλλα αυταρχικά κράτη είναι η φιλελεύθερη δημοκρατία, η οποία αυτομάτως περιορίζει σε σημαντικό βαθμό τη ριζοσπαστικοποίηση των πολιτικών εξουσιών.
Εν κατακλείδι, η εποχή μας αποτελεί έναν καθρέφτη του Μεσοπολέμου, καθώς παρουσιάζει πάρα πολλές ομοιότητες με εκείνη την εποχή. Το γεγονός ότι οι σημερινοί ηγέτες των δυτικών κρατών δεν έχουν την άμεση εμπειρία του πολέμου, την οποία είχαν οι προηγούμενοι, με αποτέλεσμα να θεωρούν την ειρήνη δεδομένη και να μη μπορούν να αντιληφθούν τα οφέλη που έχει η ειρήνη και η σταθερότητα. Θα ήταν, λοιπόν, συνετό να διδαχθούμε από την ιστορία και να μην επαναλάβουμε λάθη που θα οδηγήσουν σε καταστροφικά αποτελέσματα. Η ιστορία αποτελεί πάντα τον καλύτερο οδηγό για την αποφυγή λαθών.
Εάν, για παράδειγμα, ο Χίτλερ δεν είχε κάνει το ίδιο λάθος με τον Ναπολέοντα και δεν είχε εισβάλει στην ΕΣΣΔ, ο κόσμος μας θα ήταν διαφορετικός σήμερα. Έτσι, λοιπόν, η μελέτη της ιστορίας και η αξιοποίηση πλεονεκτημάτων, όπως είναι οι πιο στέρεες δημοκρατικές βάσεις σε σχέση με το παρελθόν, μπορούν να μας δείξουν τον δρόμο για τη διατήρηση και τη διασφάλιση της ειρήνης στην περιοχή μας και κατ’ επέκταση για τη συνέχιση αυτής της εξαίρεσης της ιστορίας, που όμοιά της δεν έχει υπάρξει στο παρελθόν (σχεδόν 75 χρόνια συνεχούς ειρήνης στο δυτικό ημισφαίριο).
Εν κατακλείδι, η φράση που θα έπρεπε να επηρεάζει και να καθορίζει τη συμπεριφορά των κρατών, για να διασφαλισθεί η ειρήνη και η σταθερότητα, είναι μια φράση που συναντά κανείς στην είσοδο του Άουσβιτς του G. Santayana και αναφέρει: «Αυτοί που δε θυμούνται το παρελθόν, είναι καταδικασμένοι να το επαναλάβουν».
Γεννήθηκε στην Ζάκυνθο και είναι απόφοιτος του τμήματος Διεθνών & Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιά με άριστα. Έχει υπάρξει αρθρογράφος στην Huffington Post Greece και έχει δημοσιεύσει και κάποια κείμενα στο Antenna News. Είναι πολύγλωσσος, καθώς ομιλεί Αγγλικά, Γαλλικά, Ισπανικά και Γερμανικά. Έχει συμμετάσχει σε ένα πρόγραμμα Erasmus+ στις Βρυξέλλες και σε αρκετά συνέδρια προσομοίωσης. Επίσης, έχει υπάρξει ομιλητής σε συνέδρια του Πανεπιστημίου Πειραιά. Έχει έντονο ενδιαφέρον για ζητήματα που άπτονται των διεθνών σχέσεων, της διεθνούς ασφάλειας, της Μέσης Ανατολής, των διεθνών οικονομικών και της πολιτικής φιλοσοφίας. Η φράση Carpe Diem ασκεί καταλυτικό ρόλο στον τρόπο που σκέφτεται και πράττει.
