Της Στεφανίας Αρβανιτάκη,
‘’(…)Θρηνώ τα μαύρα νιάτα μου στο κρύο το κελί μου,
Μέσ’ στα στα βαριά τα σίδερα θ’ αφήσω το κορμί μου(…)
Αύριο το ξημέρωμα τον κόσμο τον αφήνω,
Αφού με καταδίκασαν το χρέος μου το δίνω(…)
Αφήνω τη γυναίκα μου, τα δόλια τα παιδιά μου,
Ήρθ’ η στερνή η ώρα μου και σφίγγεται η καρδιά μου’’.
Αναστενάζει ο Γεντί Κουλές, Σαρ. Κοντομάτη
Επταπύργιο. Μνημείο ύψιστης σημασίας και ιστορικού ενδιαφέροντος, το οποίο έχει διανύσει πορεία αιώνων ως κραταιός σταθμός στην πόλη της Θεσσαλονίκης. Σήμερα, ανήκει στην κυριότητα του Υπουργείου Πολιτισμού και χρησιμοποιείται ως χώρος εκδηλώσεων και διάφορων πολιτιστικών δρωμένων. Έχει μετατραπεί σε μουσείο και περιέχει εκθέματα, όπως αντικείμενα των κρατουμένων. Το μέρος αυτό όπου πολλοί φωτογράφοι, επαγγελματίες και μη, έχουν επιλέξει να απαθανατίσουν με τον φακό τους εξαιτίας των μεγαλοπρεπών τειχών και του επιβλητικού αυτού οικοδομήματος που τις ώρες του ηλιοβασιλέματος χαρίζει μια ρομαντική εικόνα άλλης εποχής, ίσως μια «θέα» του παρελθόντος, έχει φωτογραφηθεί και με αίμα, τη στιγμή που χυνόταν. Την ίδια ώρα που άνθρωποι κείτονταν στο χώμα νεκροί, ένας φακός υπήρχε εκεί για να καταγράψει τη βαρβαρότητα, αποτελώντας μια γνήσια πηγή που μαρτυρεί τα όσα συνέβησαν. Είναι χρήσιμο ένα ταξίδι πίσω στον χρόνο, από την απαρχή του Επταπυργίου μέχρι την τελική του φάση, για να δούμε τον ρόλο που διαδραμάτισε σε κάθε εποχή.
Αρκετοί τοποθετούν την κατασκευή των τειχών και των κάστρων της Θεσσαλονίκης στην ίδρυσή της, δηλαδή στην χρονολογία 316/5 π.Χ. Την παλαιοχριστιανική περίοδο ή αλλιώς την πρώιμη βυζαντινή και πιο συγκεκριμένα στα χρόνια του Θεοδοσίου Α΄(379-395), έλαβαν την οριστική τους μορφή. Όσον αφορά τη σημερινή τους εικόνα, αυτή έλαβε χώρα κατά το διάστημα που η αυτοκρατορία ήταν στα χέρια των Παλαιολόγων (1261-1453). Γνωστή είναι και η πύλη της Άννας Παλαιολογίνας. Επιπρόσθετα, στο τελικό σχέδιο συνέβαλαν και οι Οθωμανοί, οι οποίοι προχώρησαν σε πολιορκία της Θεσσαλονίκης από το 1422 μέχρι το 1430 που πέτυχαν την άλωση της. Η τούρκικη ονομασία Yedi (=Επτά) Kule (=Πύργος) επινοήθηκε από τον Τσαούς Μπέη, ο οποίος κατασκεύασε τον μεσαίο και τελευταίο πύργο το 1431, δίνοντας του αυτό το όνομα, το οποίο στη συνέχεια αποδόθηκε συνολικά σε ολόκληρο το φρούριο. Η μαρμάρινη επιγραφή που επαινεί τον Μουράτ Β΄ (1421-1451) για την κατάκτηση της ακρόπολης, αλλά και τον Τσαούς Μπέη για την ίδρυση του πύργου, διασώζεται μέχρι σήμερα.
Το επταπύργιο ήταν ένα από τα βαρυσήμαντα οχυρωματικά έργα της πόλης, το οποίο χρησίμευσε ως φρούριο. Η θέση του δεν ήταν τυχαία, αλλά κάτι παραπάνω από καίρια, καθώς χτίστηκε πάνω στην ακρόπολη. Μια τέτοια ενέργεια εξυπηρετούσε πολλές ανάγκες. Από τις βασικότερες ήταν η ασφάλεια των πολιτών σε περίπτωση επιδρομής των εχθρών και επίθεσης. Σε συνθήκες κινδύνου όπου η ακεραιότητα και ελευθερία της πόλης βρισκόντουσαν στο στόχαστρο, οι υπήκοοι θα διέφευγαν στο ψηλότερο σημείο της πόλης το οποίο ήταν περιτοιχισμένο και εμπόδιζε την έλευση και είσοδο των αντιπάλων. Στην ουσία, το επταπύργιο λειτουργούσε σαν ένας προστατευτικός χώρος, ήταν ένα χρήσιμο «όπλο» και ένα βοηθητικό μέσο α’ ποιότητας. Το 1890, όμως, αλλάζει το σκηνικό και οι Οθωμανοί το μετατρέπουν σε φυλακή, εξαιτίας του ότι η χρησιμότητα του πλέον ως φρούριο δεν ήταν τόσο αναγκαία. Το 1912, έτος κατά το οποίο η Θεσσαλονίκη απελευθερώνεται, το Γεντί Κουλέ περνάει στην ελληνική κυβέρνηση.
Συνεχίζει να διανύει την πορεία του ως σωφρονιστικό ίδρυμα και των δύο φύλων. Μαρτυρίες λένε πως δεν υπήρχε διαχωρισμός των εγκλείστων με βάση το αδίκημα που διέπραξαν. Συνεπώς, συμβίωναν στο ίδιο κελί άνθρωποι που είχαν κατηγορηθεί για μια ληστεία με άλλους, στους οποίους είχαν επισυνάψει φόνο ή βιασμό και θανατοποινίτες. Το Γεντί Κουλέ γνώρισε το καθεστώς του Μεταξά, την κατοχή, τον ελληνικό εμφύλιο, αλλά και τη χούντα. Υπήρξαν πολιτικοί κρατούμενοι που οι πεποιθήσεις τους δεν ταίριαζαν στην εποχή και το τίμημα ήταν το ανήλιαγο κελί. Κελιά απομόνωσης, βασανιστήρια και καψόνια, άσχημες συνθήκες διαβίωσης, αδίστακτοι δεσμοφύλακες και συμφεροντολόγοι, βιασμοί και ελεύθερη χρήση ναρκωτικών, ποινές για ανθρώπους που δε διέπραξαν ποτέ έγκλημα. Αυτά είναι λίγα από τα όσα συνέβαιναν στις περιβόητες φυλακές του Γεντί Κουλέ, που απέκτησαν τη φήμη του «κολαστηρίου» και ενός «υγρού τάφου».
Μερικοί από τους κρατουμένους ήταν οι: Νίκος Νικηφορίδης, Σταύρος Δημητράκος, Μανόλης Αναγνωστάκης, Μήτρος Τζατζάς, Αριστείδης Παγκρατίδης. Το μέσο που χρησιμοποιούνταν για τις εκτελέσεις ήταν ο τουφεκισμός. Το 1989 είναι το έτος κατά το οποίο κλείνει η μαύρη σελίδα των φυλακών του Επταπυργίου, καθώς μεταφέρονται στα Διαβατά. Οι άνθρωποι που ανέλαβαν την έρευνα (βλέπε Κώστας Λογοθέτης και Θεοδώρα Γιαταγάνα) αναμετρήθηκαν με άλλους, οι οποίοι ήθελαν να ανακόψουν την διενέργεια αυτών. Η επιμονή αποσιώπησης των γεγονότων μήπως έχει κάποια σύνδεση με τους ηθικούς αυτουργούς και τις ευθύνες που φέρουν; Προς τι η απόκρυψη αληθινών στοιχείων και μαρτυριών που μόλις ήρθε η στιγμή να καταγραφούν, «καταδικάστηκαν σε ισόβια»; Όλα όσα δεν έχουν ειπωθεί ακόμα για το εκτελεστικό κέντρο του Γεντί Κουλέ αξίζουν λόγο με σάρκα και οστά, προκειμένου να δοθεί ολοκληρωτικό τέλος στο ποδοπάτημα επί πτωμάτων.
Βιβλιογραφία
- Γιώργος Αναστασιάδης, Η Θεσσαλονίκη στις συμπληγάδες του 20ου αιώνα, Θεσσαλονίκη, 2005
- Απόστολου Ε. Βακαλόπουλου, Ιστορία της Θεσσαλονίκης 316 π. Χ. – 1983, Θεσσαλονίκη, 1997
- Κωνσταντίνος Νίγδελης, Επταπύργιο – Γεντί Κουλέ: πορεία στον χρόνο, Θεσσαλονίκη, 2002
Γεννημένη το 1997 στη Θεσσαλονίκη. Προπτυχιακή φοιτήτρια του τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου με κατεύθυνση Ιστορίας. Έχει επιλέξει να ασχοληθεί με Βυζαντινές σπουδές και ξενάγηση. Τα τελευταία χρόνια ασχολήθηκε με το Θέατρο και συμμετείχε σε διαγωνισμούς εκφραστικής ανάγνωσης στους οποίους και διακρίθηκε. Στόχος της να χρησιμοποιήσει το Θέατρο ως μέσο διδασκαλίας της Ιστορίας.
