Του Άγγελου Μεταλλίδη,
Κυρία άρθρα συντάγματος 1844
Μετά την επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου 1843, ο Όθων αναγκάστηκε να δεχθεί την πρόταση που του είχε κάνει ο Μακρυγιάννης για τον σχηματισμό επταμελούς υπουργικού συμβουλίου, με τη συμμετοχή των αρχηγών των τριών κομμάτων. Θα γίνονταν εκλογές για την ανάδειξη συντακτικής συνέλευσης. Η συνέλευση ξεκίνησε τις εργασίες της στις 20 Νοεμβρίου 1843 και διορίστηκε μια επιτροπή από είκοσι άτομα, ώστε να καταρτιστεί το σχέδιο του νέου συντάγματος. Οι κυρίες προσωπικότητες μέσα στη συνέλευση ήταν ο Μαυροκορδάτος, ο Κωλέττης και ο Μεταξάς.
Το νέο πολίτευμα ήταν η συνταγματική μοναρχία. Έτσι, ο Όθων θα έπρεπε πλέον να μοιραστεί τις εξουσίες του με τον λαό. Με το άρθρο 1 του νέου συντάγματος, το ορθόδοξο θρήσκευμα ανακηρύχθηκε ως η επίσημη θρησκεία του κράτους. Το άρθρο 2 του συντάγματος υπογράμμισε ότι παρόλο που η εκκλησία της Ελλάδος διατηρούσε δογματική ενότητα με τις υπόλοιπες ορθόδοξες εκκλησίες, θα ήταν αυτοκέφαλη. Σε αυτό το άρθρο, λίγο αργότερα, προστέθηκε ένα ακόμα κομμάτι, το οποίο κατοχύρωνε ότι δε θα γίνονταν ανεκτές πολιτικές παρεμβάσεις στη λειτουργία της εκκλησίας. Επιπλέον, το άρθρο 2 υπογράμμιζε ότι η εκκλησία της Ελλάδος θα διατηρούσε τους ιερούς κανόνες και τις ιερές παραδόσεις των ορθόδοξωνν εκκλησιών. Το άρθρο 3 θα καθόριζε την ελληνική ιθαγένεια. Λόγω της αντιπάθειας προς τους Βαυαρούς, η ελληνική ιθαγένεια θα γινόταν απαραίτητο προσόν για να αναλάβει κάποιος ένα δημόσιο αξίωμα. Έγινε δεκτή η πρόταση του Κωλέττη, σύμφωνα με την οποία θα μπορούσαν να κατέχουν δημόσιες θέσεις όσοι έμεναν στην Ελλάδα πριν από το 1927, όπως και αυτοί οι οποίοι είχαν αγωνιστεί στον πόλεμο της ανεξαρτησίας. Από τις παραπάνω διατάξεις, εξαιρούνται όσοι υπηρέτησαν στο ναυτικό, τον στρατό και οι δάσκαλοι. Εκείνοι που είχαν μεταναστεύει στην Ελλάδα από το 1827 έως το 1832, χωρίς όμως να έχουν λάβει μέρος στον επαναστατικό αγώνα, θα είχαν το δικαίωμα να θέσουν υποψηφιότητα για δημόσιο αξίωμα μετά από δύο χρόνια διαμονής στη χώρα. Τέλος, όσοι έφτασαν στην Ελλάδα το διάστημα 1832-1837, έπρεπε να συμπληρώσουν τρία χρόνια διαμονής και εκείνοι που έφτασαν το διάστημα 1837-1842, έπειτα από τέσσερα χρόνια. Από το σύνταγμα προβλεπόταν, επίσης, η ύπαρξη γερουσίας, με τους γερουσιαστές να έχουν ισόβια θητεία. Στο σύνταγμα του 1844, έγιναν επίσης προσπάθειες να ρυθμιστεί το θέμα της διαδοχής του ηγεμόνα. Τα άρθρα 40 και 45 προέβλεπαν ότι ο διάδοχος του θρόνου, το ίδιο και ο αντιβασιλέας, έπρεπε να ανήκουν στο δόγμα της ανατολικής ορθόδοξης εκκλησίας. Το σύνταγμα της Ελλάδος, αν και δεν ικανοποίησε όλες τις προσδοκίες των πολιτών, ήταν ένα από τα πιο δημοκρατικά της Ευρώπης. Μεταξύ των υπόλοιπων διατάξεων, υπήρχαν και αυτές που κατοχύρωναν ορισμένα ατομικά δικαιώματα. Τέτοια ήταν η ισότητα απέναντι στον νόμο, η απαγόρευση της δουλείας, το απαραβίαστο οικογενειακό άσυλο, η ελευθερία γνώμης και τύπου, η προστασία της ιδιοκτησίας και η δωρεάν εκπαίδευση. Είχαν, όμως, και μια βασική αδυναμία, αφού το σύνταγμα του 1844 δεν κατοχύρωνε συνταγματικά το δικαίωμα του συνέρχεσθαι και συνεταιρίζεσθαι, αδυναμία που στάθηκε εμπόδιο στην ομαλή λειτουργία των κομμάτων. Το σύνταγμα καθόριζε και τις βασιλικές εξουσίες. Προέβλεπε τη συμμετοχή του βασιλιά στην άσκηση της νομοθετικής εξουσίας. Ο βασιλιάς είναι ο αρχηγός του κράτους και του στρατού, όμως στις αποφάσεις του βασιλιά έπρεπε να προσυπογράψει και ο αρμόδιος υπουργός. Με τον εκλογικό νόμο του 1844, καθοριζόταν ότι δικαίωμα συμμετοχής στις εκλογές είχαν όλοι οι άνδρες, με την προϋπόθεση να έχουν συμπληρώσει το 25ο έτος της ηλικίας τους, να έχουν ιδιοκτησία ή να ασκούν κάποιο επάγγελμα. Οι ψηφοφόροι μπορούσαν να επιλέξουν όσους υποψήφιους ήθελαν, ψηφίζοντας τους θετικά. Ήταν δυνατή ακόμα και η συμπλήρωση ψηφοδελτίων διαφορετικών συνδυασμών και η ψήφιση υποψηφίων διαφορετικών παρατάξεων παράλληλα.
Πολιτική σημασία συντάγματος 1844
Το δικαίωμα της καθολικής ψηφοφορίας δημιούργησε νέους όρους κομματικής και πολιτικής δράσης, καθώς ευνόησε τη συμμετοχή των πολιτών και των κομμάτων στον δημόσιο βίο. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τη διευκόλυνση διεκδίκησης συμφερόντων από όλες τις κοινωνικές τάξεις. Παρ’ όλα αυτά, όμως, οι νέες φιλελεύθερες πολιτικές διαδικασίες και η λειτουργία κομμάτων ήταν αποτέλεσμα δραστηριοποίησης μιας μικρής πολιτικής ηγετική ομάδας, χωρίς να ανταποκρίνεται στις ανάγκες των Ελλήνων και της ελληνικής κοινωνίας, με τον τρόπο λειτουργίας του πολιτικού συστήματος να είναι απλά μια διαδικασία μίμησης των δυτικών προτύπων. Ωστόσο, ο κοινοβουλευτισμός στην Ελλάδα έπαιξε τα επόμενα χρόνια καταλυτικό ρόλο, οδηγώντας τμήματα του πληθυσμού στην πολιτική ενεργοποίηση και τη δημιουργία κράτους δικαίου. Ο κοινοβουλευτισμός στην Ελλάδα ρίζωσε και τα επόμενα χρόνια αποτέλεσε το σημείο αναφοράς όλων των μετέπειτα ελληνικών συνταγμάτων.
Βιβλιογραφία
- Κωστής, Κώστας. Τα κακομαθημένα παιδιά της ιστορίας, 2018, σελ. 270-286
- Dakin, Douglas. Η ενοποίηση της Ελλάδος, 2012, σελ. 125-129
Είμαι προπτυχιακός φοιτητής του τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του ΑΠΘ. Γεννήθηκα στις 12 Φεβρουαρίου 1998 και μεγάλωσα στην Καλαμαριά του νομού Θεσσαλονίκης. Τα επιστημονικά μου ενδιαφέροντα εντάσσονται στο χώρο της πολιτικής ιστορίας του νέου ελληνικού κράτους και στην διαμόρφωση των πολιτικών θεσμών και ιδεολογιών της νεότερης και σύγχρονης Ελλάδας.
