Της Χρύσας Χατζηβασιλείου,
Ο πρώτος υπολογιστής στην ανθρωπότητα έχει τις ρίζες του στην αρχαία Ελλάδα! Κατασκευάστηκε τη διάρκεια της Ελληνιστικής περιόδου, μεταξύ του 150 και του 100 π.Χ. Ο μηχανισμός των Αντικυθήρων, γνωστός και ως χρονολόγιο, υπολογιστής ή αστρολάβος των Αντικυθήρων, παρότι κατασκευάστηκε 2.000 χρόνια πριν, βρέθηκε μόλις το Πάσχα του 1900 από σφουγγαράδες, οι οποίοι ανακάλυψαν το ναυάγιο των Αντικυθήρων μεταξύ των Κυθήρων και της Κρήτης. Οι σφουγγαράδες από τη Σύμη, αντίκρισαν το ναυάγιο ενός πλοίου που μετέφερε πληθώρα έργων τέχνης, αμφορέων και αγαλμάτων, τα οποία έμειναν σχεδόν άθικτα στον χρόνο, αφού απέφυγαν τη διάβρωση χάρη στην άμμο και τα ιζήματα που σκέπαζαν σαν πέπλο την ιδιοφυΐα του δημιουργού τους! Κατά την ανέλκυση του ναυαγίου, εκτός των άλλων ευρημάτων, βρέθηκε μια «περίεργη» χάλκινη κατασκευή περίπου 30 εκατοστών με γρανάζια!
Από το 1970, επιστήμονες ξεκίνησαν έρευνες για να μπορέσουν να αποκωδικοποιήσουν από τι αποτελούνταν αυτή η συσκευή και ποια ήταν η χρησιμότητά της. Ο Άγγλος καθηγητής Πράις, φυσικός και ιστορικός που εργαζόταν στο Πανεπιστήμιο Γέηλ, το 1974 δημοσίευσε τη μονογραφία του με τίτλο «Γρανάζια από τους Έλληνες», μελέτη που συνεχίζεται από πληθώρα ερευνητών από όλο τον κόσμο. Μετά από χρόνια έρευνας, οι επιστήμονες αντιλήφθηκαν ότι πρόκειται για έναν αναλογικό υπολογιστή και συνάμα όργανο αστρονομικών παρατηρήσεων που ομοίαζε με πολύπλοκο ωρολογιακό μηχανισμό. Ήταν ένας αναλογικός υπολογιστής, σχεδιασμένος για να υπολογίζει και να απεικονίζει τις κινήσεις των ουράνιων σωμάτων, τις εκλείψεις ηλίου και σελήνης, καθώς και τις φάσεις αυτής. Προέβλεπε με μαθηματική ακρίβεια τις κινήσεις τους, την αλληλουχία των πλανητών σε σχέση με τον ήλιο. Σε ελικοειδή κλίμακα, προέβλεπε πότε θα γίνει έκλειψη και πού είναι ορατή πάνω στη γη. Παράλληλα, λειτουργούσε και ως αστρολογικό ημερολόγιο και αναπαριστούσε τις κινήσεις των ουράνιων σωμάτων. Έτσι, οι αρχαίοι Έλληνες είχαν καταφέρει να κλείσουν σε έναν μικρό μηχανισμό 30 εκατοστών ένα ολόκληρο σύμπαν!
Οι απίστευτες γνώσεις και δυνατότητες των αρχαίων Ελλήνων που ανακαλύπτει αυτός ο μηχανισμός δεν τελειώνουν εδώ. Πάνω στον μηχανισμό υπήρχαν τυπωμένες επιγραφές που αποτελούσαν εγχειρίδιο, έτσι ώστε ο καθένας που θα το έπαιρνε στα χέρια του να μπορούσε να αντιληφθεί περί τίνος πρόκειται και να το θέσει σε λειτουργία. Η τυπογραφία γνωρίζουμε ότι ανακαλύφθηκε χιλιετίες αργότερα, από τον Γερμανό Γουτεμβέργιο, το 1468! Ο μηχανισμός των Αντικυθήρων, λοιπόν, ήρθε για να αποδείξει ότι οι αρχαίοι Έλληνες δεν είχαν μόνο ασύλληπτες γνώσεις αστρονομίας, αλλά είχαν εφεύρει ήδη την τυπογραφία! Ενδεικτικό της δυσκολίας της αποκωδικοποίησης του από τους επιστήμονες, είναι ότι τα γράμματα στο εσωτερικό του μηχανισμού δεν ξεπερνούν το 1.5 χιλιοστό.
Οι αρχαίοι Έλληνες το ονόμαζαν «τάμπλετ» όχι βέβαια στα αγγλικά, αλλά στα ελληνικά, δηλαδή το αποκαλούσαν «πινακίδιον»! Έπρεπε να φτάσουμε στον 21ο αιώνα για να αποκαλυφθεί και να απεικονιστεί τρισδιάστατα το εσωτερικό του μηχανισμού! Έτσι, αποκαλύφθηκε πως ο μηχανισμός ήταν τοποθετημένος σε ένα ορθογώνιο πλαίσιο. Στο μπροστινό μέρος έφερε μια κυκλική κλίμακα, η οποία έδειχνε τις 365 μέρες του έτους, σύμφωνα με το αιγυπτιακό ηλιακό ημερολόγιο. Στο εσωτερικό του μηχανισμού, σε μια δεύτερη κλίμακα, εμφανίζονταν τα 12 σύμβολα του ζωδιακού κύκλου, ενώ στο πίσω μέρος απεικονίζονταν ο μετεωνικός κύκλος, ο οποίος συνταιριάζει τους σεληνιακούς με τους ηλιακούς κύκλους σε μια περίοδο 19 ετών που αντιστοιχεί σε 235 σεληνιακούς μήνες! Όλα τα οδοντωτά γρανάζια, αφού θέτονταν χειροκίνητα σε λειτουργία, συμπλέκονταν και έδειχναν την ακριβή ημερομηνία της έκλειψης, την ακριβή μέρα του έτους και τη φάση της σελήνης. Για τις κινήσεις των πλανητών δεν υπάρχουν άμεσες μηχανικές ενδείξεις από τα θραύσματα του μηχανισμού, παρά μονάχα τα ονόματα δύο πλανητών, της Αφροδίτης και πιθανώς του Ερμή. Σήμερα, ο μηχανισμός των Αντικυθήρων φυλάσσεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.
Ο Κικέρων αναφέρει πλήθος μηχανημάτων που αναπαριστούσαν τις κινήσεις των άστρων και των πλανητών, αλλά δυστυχώς έχει διασωθεί μόνο ο εν λόγω μηχανισμός. Ανακαλύφθηκε ότι χρησιμοποιούνταν για να υποδείξει στις πόλεις τον κύκλο των 4 ετών που γίνονταν οι αρχαίοι αγώνες της ολυμπιάδας! Επομένως, κύρια χρησιμότητα του μηχανισμού ήταν ο υπολογισμός των αρχαίων αγώνων της ολυμπιάδας, μιας και οι αγώνες ήταν ένα από τα ύψιστα αγαθά της αρχαιότητας.
Το τραγικό αυτό γεγονός του ναυαγίου των Αντικυθήρων άνοιξε ένα παράθυρο στον χρόνο, αποκαλύπτοντας σε εμάς σήμερα το μεγαλείο της σκέψης των αρχαίων Ελλήνων.
Σπούδασε Νομική του ΔΠΘ. Είναι ασκούμενη δικηγόρος και παράλληλα φοιτήτρια στο μεταπτυχιακό «Δίκαιο και Πληροφορική» στο ΠΑ.ΜΑΚ., το οποίο αφορά τα προσωπικά δεδομένα και το ηλεκτρονικό έγκλημα. Είναι μέλος στην ELSA Komotini συμμετέχοντας σε summer schools, σεμινάρια και institutional visits σε ευρωπαϊκά και διεθνή όργανα σε Βρυξέλλες και Χάγη. Επιπλέον, είναι εθελόντρια στην ΜΚΟ Ένωση Κυριών Δράμας «Σπίτι Ανοιχτής Φιλοξενίας».
