Της Έλενας Ζεμπιλλά,
Η γενιά μας ζει στην εποχή των Social media κι αυτό είναι πια ολοφάνερο. Αν κοιτάξουμε γύρω μας, εύκολα θα διαπιστώσουμε πως η συσκευή του κινητού έχει καταστεί προέκταση του ανθρώπινου χεριού κι όχι άδικα. Είναι το νούμερο ένα μέσο επικοινωνίας, είναι το προσωπικό μας -δημόσιο- ημερολόγιο σκέψεων και εμπειριών, το άλμπουμ φωτογραφιών μας, το κύριο μέσο ενημέρωσής μας. Είναι το μέρος που θα ψάξουμε δουλειά, φίλους, έρωτες. Είναι ουσιαστικά η έκφραση του εαυτού μας και το μέσο εκπλήρωσης όλων των επιθυμιών μας. Και φυσικά, αν βάλουμε κάτω τα παραπάνω δεδομένα, αρκεί για να πούμε «ως εδώ» και να εγκαταλείψουμε δια παντός έναν κόσμο που τείνει να καταβροχθίζει την ίδια την ύπαρξή μας, αφού μέσα από μία οθόνη επιχειρούμε -άλλοτε επιτυχώς και άλλοτε όχι- να στήσουμε την κοινωνική, επαγγελματική, ερωτική -και όχι μόνο- ζωή μας .
Θα ήταν, όμως, πολύ απλό να γίνει μια γενική αναφορά στην επίδραση των Social media στην ανθρώπινη ζωή, όταν η ίδια η εποχή τα έχει αναδείξει ως τον πρωταγωνιστή της, επιτρέποντάς μας η συζήτηση να γίνει πολύ πιο συγκεκριμένη. Η απάντηση είναι το Instagram, το κοινωνικό μέσο που ξεκίνησε ως το πιο ακίνδυνο και καθημερινά εξελίσσεται ως τη μεγαλύτερη διαδικτυακή μάστιγα, ως το μέσο που δημιουργεί τις περισσότερες κοινωνικές διαταραχές και εκτινάσσει την κατάθλιψη στα ύψη. Γιατί; Γιατί βασίζεται εξ’ ολοκλήρου στην εικόνα. Η εικόνα των άλλων να κάνουν αυτά που εσύ δεν μπορείς να κάνεις, να ζουν μια ζωή καλύτερη από τη δική σου, να είναι πιο ευτυχισμένοι, πιο πλούσιοι, πιο όμορφοι, πιο επιτυχημένοι. Η εικόνα των άλλων που μοιάζουν να έχουν κατακτήσει τα όνειρα της μάζας για μια άνετη και χλιδάτη ζωή, κι όλα αυτά χωρίς να δείχνουν ότι καταβάλλουν ιδιαίτερο κόπο και προσπάθεια.
Το βασικό, λοιπόν, στοιχείο της επιτυχίας του Instagram είναι ακριβώς αυτό, ότι δηλαδή στηρίζεται στην εικόνα. Γιατί πράγματι, με τις λέξεις μπορείς να διαφωνήσεις, τις απόψεις μπορείς να τις συζητήσεις και τις ειδήσεις μπορείς να τις φιλτράρεις. Όμως, στην εικόνα δεν υπάρχουν τα ίδια περιθώρια «άμυνας». Εκεί είσαι έρμαιο αυτού που αποτυπώνεται μπροστά σου, ως κάτι ανώτερο από τη δική σου εικόνα. Μοιραία θα μπεις στη διαδικασία σύγκρισης βλέποντας την ευτυχία που εσύ δεν έχεις, είτε γιατί δεν είχες την τύχη των διαδικτυακών σου φίλων, είτε το μυαλό, είτε την εξυπνάδα, είτε φυσικά την εμφάνιση. Έτσι, λοιπόν, έρχεται αναπόφευκτα η θλίψη, τα ερωτήματα, η ζήλια, η απαξίωση του εαυτού σου. Βλέπεις τις φωτογραφίες και τα βίντεο στα beach bars, με αλκοόλ, δυνατή μουσική, ωραίο κόσμο γύρω, σκάφη, ειδυλλιακές παραλίες, πανέμορφα τοπία και παρουσίες, ενώ εσύ την ίδια στιγμή μπορεί να βρίσκεσαι στο σπίτι ή στη δουλειά σου, παρέα με έναν ανεμιστήρα και την τηλεόραση στη σίγαση. Ναι, είναι εύλογο, «scrollarοντας» καθημερινά τις «ψεύτικες» ζωές των φίλων σου και βλέποντας άριστες λήψεις απ’ αυτές, να προβληματιστείς για το ποιος είσαι, γιατί δε σου συμβαίνει κάτι ανάλογο και ενδεχομένως σε τι υστερείς, ώστε η ζωή να μην σε «πέταξε» κι εσένα σε αυτό τον ιδανικά πλασμένο κόσμο.
Και μέσα σε όλα αυτά, το Instagram αποτελεί μία καλή πηγή εσόδων σε χρήμα και είδος. Κι αυτό γιατί είναι το «εργασιακό» καταφύγιο πολλών όμορφων νεαρών κοριτσιών που βρίσκουν μέσα από το συγκεκριμένο μέσο την ευκαιρία να προβάλλουν προϊόντα ή καταστήματα, εξαργυρώνοντας τους χιλιάδες ακόλουθους που έχουν χτίσει στην πορεία της διαδικτυακής τους παρουσίας. Και φυσικά, είναι η εύκολη λύση. Είναι πλέον το όνειρο του 17χρονου κοριτσιού (και πιο σπανίως αγοριού) να αποκτήσει φήμη και αναγνωρισιμότητα κάνοντας ουσιαστικά τίποτα περισσότερο από το να φοράει ωραία ρούχα και να πηγαίνει σε ωραία μαγαζιά και δημοφιλή νησιά. Τι πιο ονειρικό από αυτό άραγε; Γιατί να σπουδάσεις, γιατί να μοχθήσεις, γιατί να διαβάσεις εκατοντάδες ώρες, όταν τα χρήματα βγαίνουν τόσο εύκολα; Αρκεί να δείξεις λίγο περισσότερο από το σώμα σου σε μερικές χιλιάδες αγνώστους!
Την ίδια στιγμή, όμως, επόμενο είναι και η καταναλωτική διάθεση να εκτοξεύεται στα ύψη, αφού αυτή η συνεχής προώθηση προϊόντων και υπηρεσιών σε ένα ευρύ κοινό με τη μορφή βομβαρδισμού το παρακινεί στην αγορά τους. Η ψευδαίσθηση δε που δημιουργείται, είναι πως με την εξασφάλιση αυτών των αγαθών μπορούμε να μοιάσουμε ή να προσεγγίσουμε κατά μία έννοια τα εικονιζόμενα πρόσωπα ή τη φανταστική ζωή τους, και αυτή είναι η καλύτερη πρακτική μάρκετινγκ. Ήδη, μικρές, αλλά και μεγαλύτερου βεληνεκούς εταιρίες έχουν διαγνώσει αυτή τη δυναμική του ίνσταγκραμ στην πώληση αγαθών, καθώς επιτυγχάνεται η ταύτισή τους με τα πρόσωπα που εμφανίζονται στην εικόνα να τα χρησιμοποιούν, ενισχύοντας κατά αυτό τον τρόπο αισθητά τη διαφήμισή τους μέσω της πλατφόρμας. Και για όσους συνεχίζετε να αναρωτιέστε πώς αυτό είναι δυνατό, αρκούν δύο «tap» στις φωτογραφίες που εμφανίζονται στην αρχική σας, ώστε να δείτε αναλυτικά το brand κάθε εικονιζόμενου προϊόντος που ενδεχομένως να σας αρέσει και να θέλατε να το αποκτήσετε. Τόσο απλά.
Κι εδώ είναι το σημείο που καλούμαστε να συνειδητοποιήσουμε πως πρόκειται για μια ψευδεπίγραφη -τρωτή ευτυχία- που διαρκεί όσο ένα instastory, δηλαδή 15 δευτερόλεπτα. Αρκεί κάποια στιγμή να σταθείς και να παρατηρήσεις τους «ευτυχισμένους» σαν τρίτος. Μου έχει τύχει να βρίσκομαι σε μαγαζί και να παρατηρήσω το εξής απίστευτο: δύο κοπέλες, όμορφες, καλοντυμένες, καθισμένες για περίπου 1 ώρα στα σκαμπό τους. Κάποια στιγμή, σηκώθηκαν, έβγαλαν το κινητό τους, τράβηξαν ένα βίντεο 15 δευτερολέπτων χορεύοντας και «μιλώντας» στην κάμερα, και μετά ξανακάθισαν απορροφημένες στα φίλτρα που έπρεπε να μπουν για να το φορτώσουν στα προσωπικά τους προφίλ. Αυτή η εικόνα επαναλήφθηκε για 2-3 φορές στη διάρκεια της νύχτας. Όλο το υπόλοιπο βράδυ, ούτε καλοπέραση, ούτε χορός, ούτε τίποτα. Τότε κατάλαβα για πρώτη φορά το ψέμα που κρύβεται πίσω από την εικόνα, το οποίο, όμως, ούτε εντοπίζεται, ούτε αποδεικνύεται κάπως. Και αν θες να το επιβεβαιώσεις, κάνε ένα πείραμα. Συγκέντρωσε νοητά τις ωραιότερες στιγμές της ζωής σου και αναλογίσου αν έχεις φωτογραφίες από αυτές. Πόσο μάλλον φωτογραφίες που να πληρούν τους άγραφους κανόνες του ίνσταγκραμ, ήτοι ιδανικό με την περίσταση ντύσιμο, κατάλληλη πόζα, άρτια λήψη και φυσικά, μια διάθεση απόλυτης ευτυχίας στο βλέμμα. Πολλή προσπάθεια για μια αληθινά ευτυχισμένη στιγμή, δε νομίζεις ;
Τα πάντα, όμως, στη ζωή είναι εργαλεία και ο τρόπος με τον οποίο τα χρησιμοποιούμε είναι αυτό, τελικά, που ορίζει το θετικό ή αρνητικό τους πρόσημο. Το Instagram αποτελεί έναν πολύ όμορφα δομημένο χώρο για να τοποθετεί κανείς τις αγαπημένες του φωτογραφίες, να τις μοιράζεται με τους φίλους του, να τις κρατά για τον εαυτό του και για τους κοντινούς του ανθρώπους. Αν το δεις και το αντιμετωπίσεις, λοιπόν, ως τέτοιο -και τίποτα παραπάνω-, τότε δεν έχεις να φοβηθείς τίποτα. Τότε θα είναι απλά ένα ωραίο άλμπουμ φωτογραφιών, προσβάσιμο πάντα με μία κίνηση του χεριού σου. Αν, όμως, το αφήσεις να καθορίσει τα θέλω σου, τα αναγκαία και μη, τα πρέπει σου, τα σωστά και τα λάθος, τότε από χρήστης μετατρέπεσαι εσύ στο αντικείμενο χρήσης. Τότε, αντί να το εκμεταλλεύεσαι σε εκμεταλλεύεται και πετάει μπροστά στα μάτια σου όλα αυτά που νομίζεις ότι θέλεις γιατί τα έχουν οι άλλοι, ταΐζοντας την κατάθλιψή σου, την εντύπωση που έχεις σχηματίσει για τον εαυτό σου πως είσαι άχρηστος και οι άλλοι είναι καλύτεροι από σένα, γι’ αυτό και περνάνε καλύτερα. Αν του το επιτρέψεις, το Instagram θα σε μετατρέψει σε ένα στατιστικό στοιχείο και θα μετρήσει τις εικόνες τις οποίες πάτησες να δεις, τις καρδούλες που μοίρασες στους ευτυχισμένους, τους διάσημους και πανέμορφους που ακολούθησες, και μετά θα τους πληρώσει με τη δική σου χρήση.
Σε ένα δεύτερο επίπεδο από την άλλη, ίσως το Instagram ήταν μία ακόμη αφορμή για να προβληματιστούμε σχετικά με το πώς ορίζεται η πραγματική ευτυχία για τον καθένα μας. Για να κάνουμε έναν ειλικρινή και ουσιαστικό διάλογο με τον εαυτό μας, ιεραρχώντας αυτά που πραγματικά μας προσφέρουν ψυχική και πνευματική ικανοποίηση και όλα όσα περνούν σε δεύτερη μοίρα. Για να αποτυπώσουμε κάθε πτυχή της κρυφής μας ματαιοδοξίας και να αντλήσουμε όσο το δυνατό περισσότερη λάμψη από αυτή. Για να συνειδητοποιήσουμε πως το άθλημα του να είσαι «ο καλύτερος» με ό,τι αυτό συνεπάγεται, είναι πέρα από εξαιρετικά ψυχοφθόρο και ανώφελο, αφού πάντα κάτι γύρω μας θα έχει λίγη περισσότερη «αστερόσκονη» κι ας είναι πραγματικά υποδεέστερο από εμάς. Για να απαντήσουμε, τελικά, στους εαυτούς μας, αν αυτό που έχει πραγματικά νόημα είναι η «αστερόσκονη» ή εμείς οι ίδιοι.
