Της Έφης Βούζιου,
Ένα πλοίο μονοπώλησε τις τελευταίες μέρες το ενδιαφέρον των κρατών της Μεσογείου, και όχι μόνο, κρατώντας σε εγρήγορση και επικοινωνία τους λιμένες τους. Λόγος για το «Adrian Darya 1» (πρώην «Grace 1»), ένα ιρανικό πετρελαιοφόρο, το οποίο απέπλευσε από τα ανοιχτά του Γιβραλτάρ τη 18η Αυγούστου και σύμφωνα με πληροφορίες, κατευθυνόταν με προορισμό την Καλαμάτα. Βρισκόταν ακινητοποιημένο στα Στενά του Γιβραλτάρ ήδη από τις 4 Ιουλίου, καθώς η Βρετανία συνέλαβε το συγκεκριμένο δεξαμενόπλοιο με την υποψία ότι μετέφερε 2,1 εκατομμύρια βαρέλια ιρανικού πετρελαίου, αξίας 130 εκατομμυρίων δολαρίων, στη Συρία.
Το γεγονός αυτό αποτελεί μία πράξη, η οποία παραβιάζει τις κυρώσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την προαναφερθείσα εμπόλεμη χώρα. Τα περιοριστικά μέτρα ή «κυρώσεις» αποτελούν βασικό εργαλείο της Κοινής Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφάλειας (ΚΕΠΠΑ). Η ΕΕ τα χρησιμοποιεί στο πλαίσιο «μιας συνεκτικής και ολοκληρωμένης πολιτικής προσέγγισης, που περιλαμβάνει τον πολιτικό διάλογο, συμπληρωματικές προσπάθειες και τη χρήση άλλων εργαλείων που έχει στη διάθεσή της». Οι κυρώσεις επιβάλλονται προκειμένου «να επιφέρουν αλλαγή στην πολιτική ή στη συμπεριφορά αυτών τους οποίους στοχοθετούν και αποσκοπούν στην προώθηση των στόχων της ΚΕΠΠΑ».
Η ΕΕ επέβαλε για πρώτη φορά στις 12 Απριλίου του 2011 περιοριστικά μέτρα σχετικά με πολύ σημαντικές παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο Ιράν. Ανάμεσα στα μέτρα που λήφθηκαν, περιλαμβάνονταν ταξιδιωτικοί περιορισμοί και δεσμεύσεις περιουσιακών στοιχείων σε άτομα που συνέπραξαν, διηύθυναν ή επέβαλαν τέτοιες παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων για την καταστολή ειρηνικών διαδηλώσεων δημοσιογράφων, υπερασπιστών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, σπουδαστών ή οποιουδήποτε άλλου υπερασπιζόταν τα νόμιμα δικαιώματά του. Τα μέτρα αφορούσαν και όποιον προχώρησε σε βασανιστήρια, βίαιες και απάνθρωπες μεταχειρίσεις, διαχωρισμούς, άκριτες επιβολές της θανατικής ποινής, μαζικές εκτελέσεις, λιθοβολισμούς, απαγχονισμούς, πράξεις που αντιβαίνουν, δηλαδή, τις υποχρεώσεις του Ιράν στον διεθνή τομέα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Στις 23 Μαρτίου του 2012 εισήχθησαν επιπλέον μέτρα, και συγκεκριμένα εμπάργκο στον εξοπλισμό, ο οποίος μπορεί να χρησιμοποιηθεί για εσωτερική καταστολή ή που μπορεί να αξιοποιηθεί, για να ελέγχει και να υποκλέψει το Internet και τις τηλεφωνικές επικοινωνίες.
Από το 2006 και μετά, το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών ενέκρινε σειρά αποφάσεων, με τις οποίες ζητείται από το Ιράν να σταματήσει τον εμπλουτισμό ουρανίου για σκοπούς διάδοσης πυρηνικών όπλων. Οι αποφάσεις αυτές συνοδεύονταν σταδιακά από περιοριστικά μέτρα, με στόχο να πεισθεί το Ιράν προς συμμόρφωση. Είναι γεγονός, όμως, πως εκτός από τις εκτελεστικές κυρώσεις των Ηνωμένων Εθνών, τα τελευταία δέκα χρόνια η ΕΕ επέβαλε ευρύ φάσμα αυτόνομων οικονομικών και χρηματοοικονομικών κυρώσεων κατά του Ιράν, όπως: περιορισμούς στο εμπόριο διαφόρων αγαθών, στον χρηματοοικονομικό τομέα, μέτρα στον τομέα των μεταφορών, καθώς και απαγορεύσεις για οποιαδήποτε χρηματική βοήθεια και ενίσχυση, παρεχόμενη άμεσα ή έμμεσα σε αυτούς.
Από τον Ιανουάριο του 2014, έχουν αρθεί ορισμένες από αυτές τις κυρώσεις. Αυτό έγινε ως μέρος της υλοποίησης της ενδιάμεσης συμφωνίας, γνωστής και ως Κοινό σχέδιο δράσης, που εγκρίθηκε από το Ιράν και τους E3/EΕ+3 τον Νοέμβριο του 2013. Στις 16 Ιανουαρίου 2016 (Ημέρα Εφαρμογής της συμφωνίας), το Συμβούλιο ήρε όλες τις οικονομικές και χρηματοπιστωτικές κυρώσεις της ΕΕ κατά του Ιράν, οι οποίες συνδέονταν με το πυρηνικό πρόγραμμα. Ωστόσο, ορισμένοι περιορισμοί εξακολουθούν να ισχύουν.
Όλοι αυτοί οι περιορισμοί και οι επιβληθείσες κυρώσεις οδήγησαν στην ενίσχυση των εντάσεων στις οδούς της διεθνούς ναυσιπλοΐας για τη μεταφορά του πετρελαίου μέσω του Κόλπου. Η Ουάσινγκτον αποπειράθηκε να θέσει υπό κράτηση το Grace 1 με το αιτιολογικό ότι έχει σχέσεις με το σώμα των ιρανών Φρουρών της Επανάστασης, του στρατιωτικού, δηλαδή, βραχίονα του ισλαμικού καθεστώτος, τους οποίους έχουν χαρακτηρίσει τρομοκρατική οργάνωση. Θεωρούν πως το τάνκερ πλέει με σκοπό να συνδράμει τις ιρανικές δυνάμεις που δρουν υπέρ του καθεστώτος Άσαντ σε συριακό έδαφος, γι’ αυτό και ζήτησαν να μην του επιτραπεί η πλεύση. Το Γιβραλτάρ δήλωσε ξεκάθαρα πως δε μπορεί να συμμορφωθεί με το αίτημα αυτό, επειδή δεσμεύεται από τη νομοθεσία της ΕΕ. Έτσι στη συνέχεια, παρά τη λήξη της κράτησης του δεξαμενόπλοιου, ομοσπονδιακό δικαστήριο στην Ουάσινγκτον εξέδωσε την Παρασκευή 16 Αυγούστου ένταλμα για την κατάσχεση του τάνκερ, του πετρελαίου που μεταφέρει και σχεδόν 1 εκατομμυρίου δολαρίων.
Η Τεχεράνη διαβεβαίωσε πως το φορτίο των βαρελιών αργού πετρελαίου δεν προορίζεται για τη Συρία. Ακολούθως, ανώτερος ιρανός κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος δήλωσε πως η κρίση στις σχέσεις του Ιράν με τη Βρετανία, στο πλαίσιο της οποίας η Τεχεράνη προχώρησε σε δέσμευση του υπό βρετανικής σημαίας δεξαμενόπλοιου «Stena Impero» στα Στενά του Ορμούζ, δεν θα τερματισθεί μέχρι το τάνκερ να φθάσει στον προορισμό του. Συγκεκριμένα, ο Χεσματολάχ Φαλαχατπισέχ, μέλος της επιτροπής εθνικής ασφαλείας και εξωτερικών υποθέσεων του ιρανικού κοινοβουλίου, ανέφερε εκτός των άλλων: «Αυτό σημαίνει πως η κρίση με τη Βρετανία δεν έχει τελειώσει. Η Βρετανία έχει την πρωταρχική ευθύνη να βάλει ένα τέλος στην κρίση του πετρελαιοφόρου».
Το Ιράν με τον Αμπά Μουσαβί, εκπρόσωπο του ιρανικού υπουργείου Εξωτερικών, προειδοποίησε και τις ΗΠΑ πως οποιαδήποτε νέα απόπειρα να συλληφθεί το πετρελαιοφόρο «θα έθετε σε κίνδυνο την ασφάλεια της ναυσιπλοΐας στην ανοικτή θάλασσα». Έχει εκδώσει, ακόμα, και προειδοποίηση μέσω επίσημων διαύλων, ιδιαίτερα μέσω της πρεσβείας της Ελβετίας (η Ελβετία εκπροσωπεί τα αμερικανικά συμφέροντα στο Ιράν, καθώς Τεχεράνη και Ουάσιγκτον δεν έχουν επίσημα διπλωματικές σχέσεις). Με τη σειρά του, ο υπουργός Εξωτερικών του Ιράν, Μοχάμαντ Τζαβάντ Ζαρίφ, κατηγόρησε τις Ηνωμένες Πολιτείες και σε συνέντευξη που έδωσε επέμεινε ότι το αμερικανικό ένταλμα στερείται νομικής βάσης και στηρίζεται αποκλειστικά και μόνο σε πολιτικά κίνητρα.
Πηγές πλέον αναφέρουν πως το πλοίο άλλαξε την αρχική του πλεύση και κατευθύνεται προς την Τουρκία. Ο εξειδικευμένος ιστότοπος MarineTraffic.com κατέγραψε πως βρίσκεται στην ανατολική Μεσόγειο, χωρίς να έχει προσαράξει ακόμα σε κάποιο λιμάνι, αναμένοντας εντολές.
Αξίζει να σημειωθεί μέσα σε όλα αυτά πως πρόκειται για ένα πλοίο χωρητικότητας 300579 t, με ολικό μήκος 330 m και μέγιστο πλάτος 58,04 m. Το έτος ναυπήγησής του ήταν το 1997 και πλέον κινείται στα θαλάσσια ύδατα κάτω από τη σημαία του Ιράν. Προηγουμένως έπλεε υπό παναμαϊκή σημαία με το όνομα «Grace 1», ενώ έχει πλεύσει και κάτω από τις ονομασίες «MERIDIAN LION» για τη Second Union Tanker Corp, Meridian Tanker Corp και SAG Unternehmensbeteiligungsges mt “Meridian Lion” mbH & Co Tankschiff KG, και «OVERSEAS MERIDIAN» για τη SAG Unternehmensbeteiligungsges mt “Meridian Lion” mbH & Co Tankschiff KG το 2006.
Στο Γιβραλτάρ, επομένως, είχε καταπλεύσει με το όνομα Grace 1, άλλαξε όμως όνομα σε Adrian Darya 1 πριν αναχωρήσει από το βρετανικό υπερπόντιο έδαφος, γεγονός που πυροδότησε σενάρια και έθεσε σοβαρές υποψίες για τα αίτια της κίνησης αυτής. Ένα από αυτά έκανε λόγο για στρατηγική κίνηση του Ιράν, προκειμένου να αποφύγει τις κυρώσεις των ΗΠΑ. Ωστόσο, ο πρέσβης του Ιράν στο Ηνωμένο Βασίλειο απέρριψε τους ισχυρισμούς, λέγοντας ότι η κίνηση ήταν σύμφωνη με τους διεθνείς ναυτιλιακούς κανόνες. Συγκεκριμένα, ο Hamid Baeidinejad δήλωσε ότι το ιρανικό τάνκερ μετονομάστηκε σε Adrian Darya 1 απλώς και μόνο επειδή ο Παναμάς, ως το προηγούμενο κράτος με τη σημαία του οποίου έπλεε το δεξαμενόπλοιο, αρνήθηκε να συνεχίσει να το έχει εγγεγραμμένο στο νηολόγιό του, εξαιτίας της δέσμευσής του στο Γιβραλτάρ για φαινομενική παραβίαση των κυρώσεων στη Συρία. Σε ανάρτησή του στο Twitter ο Baeidinejad έγραψε: «Η μετονομασία του πετρελαιοφόρου που μεταφέρει ιρανικό πετρέλαιο δημιούργησε τη λανθασμένη αντίληψη ότι είχε σκοπό να παρακάμψει τις κυρώσεις» και συμπλήρωσε ότι «με βάση τους διεθνείς κανόνες ναυσιπλοΐας, ένα πλοίο φέρει τη σημαία της χώρας όπου είναι νηολογημένο και επομένως., πρέπει να έχει ένα όνομα που θα επιλέξει η χώρα». Αλλά και ο αναπληρωτής επικεφαλής του ιρανικού οργανισμού λιμένων και ναυσιπλοΐας, Τζαλίλ Εσλάμι, είπε στην κρατική τηλεόραση του Ιράν: «Κατόπιν αιτήματος της πλοιοκτήτριας εταιρείας, το τάνκερ Grace 1 θα κατευθυνθεί προς τη Μεσόγειο με ιρανική σημαία, αφού θα έχει αλλάξει το όνομά του σε Adrian Darya 1».
Οι ΗΠΑ, πιστές στους αρχικούς ισχυρισμούς τους, έκαναν ξεκάθαρο προς την Αθήνα, αλλά και προς τις υπόλοιπες χώρες της Μεσογείου, ότι κάθε αρωγή προς το ιρανικό πετρελαιοφόρο «Adrian Darya 1» (πρώην «Grace 1»), που απέπλευσε από το Γιβραλτάρ και κατά τις αρχικές πληροφορίες κατευθυνόταν στην Καλαμάτα, ισούται με παροχή βοήθειας σε τρομοκρατική οργάνωση. Θα πρέπει βέβαια να σημειωθεί πως και η ελληνική πλευρά δε θα διακινδύνευε τις σχέσεις της για να παρέχει βοήθεια σε ένα ιρανικό πλοίο, που υπόκειται στους περιορισμούς ενός διεθνούς εμπάργκο.
Εξετάζοντας, μάλιστα, τις ενέργειες που πραγματοποίησε η τότε κυβέρνηση αριστεράς ΣΥΡΙΖΑ, μπορούμε να συνειδητοποιήσουμε το στενό περιθώριο δράσης που είχε η χώρα στην προκειμένη περίπτωση. Συγκεκριμένα, θα μπορούσε να αναφέρει κανείς ότι την Πέμπτη 12 Ιανουαρίου 2017, ο Υπουργός Ναυτιλίας & Νησιωτικής Πολιτικής, Παναγιώτης Κουρουμπλής, προχώρησε σε διμερή συνάντηση με τον Πρέσβη των ΗΠΑ, Geoffrey Pyatt, κατά την οποία συζητήθηκαν θέματα ναυτιλιακού ενδιαφέροντος, ασφάλειας και διμερών σχέσεων. Ο Υπουργός αναφέρθηκε και στο θέμα της πολιτικής διαπραγμάτευσης της Ελλάδας με τους εταίρους και πιστωτές της, δηλώνοντας ότι «παρά τη διαφορετική αντίληψή της ως προς την ενδεδειγμένη αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης, η κυβέρνηση έχει εκπληρώσει στο ακέραιο τα συμφωνηθέντα στο πλαίσιο του προγράμματος και αξιώνει από τους θεσμούς να πράξουν το ίδιο χωρίς καθυστερήσεις. Σε αυτή την κατεύθυνση αναμένουμε την υποστήριξη της κυβέρνησης των ΗΠΑ». Με τη σειρά του, ο Αμερικανός Πρέσβης επισήμανε «τις προσπάθειες που κατέβαλε σχετικά ο Υπουργός Οικονομικών Jack Lew και τη διακηρυγμένη θέση των ΗΠΑ, ότι προϋπόθεση για μια επιτυχημένη και ισχυρή ΕΕ είναι μια επιτυχημένη και ισχυρή Ελλάδα».
Και στις 17 Οκτωβρίου, όμως, ο τότε Υπουργός Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής, κ. Φ. Κουβέλης υποδέχθηκε σε συνάντηση εργασίας τον ίδιο Πρέσβη των ΗΠΑ. Στις συζητήσεις που έγιναν, οι δύο πλευρές «δεσμεύτηκαν για τη συνέχιση της διμερούς αγαστής συνεργασίας επί του συνόλου των θεματικών αντικειμένων αμοιβαίου ενδιαφέροντος με έμφαση στη συνεργασία στο διεθνές περιβάλλον, όπου εξετάζονται θεματικά αντικείμενα ναυτιλιακών μεταφορών αλλά και στη θεσμική συνεργασία μεταξύ του Ελληνικού Λιμενικού Σώματος, Ελληνική Ακτοφυλακή, και του U.S. CoastGuard, τόσο σε διμερές επίπεδο, όσο και στο πλαίσιο των Διεθνών Οργανισμών και ιδίως του ΙΜΟ».
Σε δηλώσεις του στον ΣΚΑΪ, ο τωρινός υπουργός Ναυτιλίας, Γιάννης Πλακιωτάκης σημείωσε πως η χώρα μας δεν έχει λάβει επίσημο αίτημα κατάπλου του ιρανικού πετρελαιοφόρου. Σύμφωνα με τον υπουργό, οι ελληνικές αρχές παρακολουθούν την πορεία του «Adrian Darya 1», ενώ παράλληλα ο ίδιος βρίσκεται σε τακτική επικοινωνία με το υπουργείο Εξωτερικών. Εκτός των άλλων, ο υποναύαρχος Λ.Σ., Νίκος Σπανός επισημαίνει πως: «Θεωρώ ότι δε μπορεί να προσεγγίσει το λιμάνι της Καλαμάτας το δεξαμενόπλοιο. Δεν υφίσταται κάποια εμπορική πράξη λόγω του φορτίου του, του μεγέθους του και του βυθίσματός του. Τέτοιου είδους πλοία πηγαίνουν σε εγκαταστάσεις διυλιστηρίων ή σε σταθμούς ανοιχτά της θάλασσας με ανάλογες υποδομές για εκφόρτωση. Επίσης, υπάρχουν και άλλες διαδικασίες που αφορούν τελωνειακές διατυπώσεις».
Κρίνεται σαφές, όμως, ότι σε ένα περιβάλλον παραγωγικών και αυξημένων διπλωματικών επαφών με τις ΗΠΑ και το Ισραήλ (βρίσκεται ψηλά στη λίστα με τους εχθρούς της Τεχεράνης), η Ελλάδα δεν πρόκειται να προβεί σε μια ενέργεια που θα διαταράξει όλα όσα με κόπο επιτεύχθηκαν το τελευταίο διάστημα. Δε νομίζω, λοιπόν, πως η χώρα είχε και ιδιαίτερο δίλλημα ως προς την τακτική που έπρεπε να ακολουθήσει, λαμβάνοντας υπόψη τις διπλωματικές σχέσεις που έχει αναπτύξει μέχρι στιγμής και το «σφιχτό» πλέγμα των συμφωνιών και συνθηκών που έχει υπογράψει και που ως προς ένα μεγάλο βαθμό είναι ωφέλιμες και διασφαλίζουν την ασφάλεια και τα συμφέροντά της… ή και όχι απόλυτα.
Ας μην ξεχνάμε, βέβαια, ότι βασικός προμηθευτής της Ελλάδας σε πετρέλαιο είναι το Ιράν, το οποίο μάλιστα είναι ο μοναδικός προμηθευτής που μας πωλεί επί πιστώσει. Υπακούοντας στις εντολές του ΝΑΤΟ, διακινδυνεύουμε μια ιδιαίτερα συμφέρουσα διακρατική συμφωνία αγοράς καυσίμων. Από την άλλη, όμως, κινδυνεύουμε να χαρακτηριστούμε ως υποστηρικτές τρομοκρατών, δίνοντας την ευκαιρία στους ετοιμοπόλεμους γείτονές μας, Τούρκους να ενωθούν με τις ΗΠΑ εναντίον μας. Έλαβε, λοιπόν, η χώρα τη σωστή απόφαση; Είναι σε θέση τώρα να διεκδικήσει τα συμφέροντά της; Έχει καν το δικαίωμα στο πολιτικό παιχνίδι δολοπλοκιών να αποφασίσει αυτόνομα για την πορεία της; Αυτά είναι μόνο κάποια από τα ερωτήματα που θα κληθούν να απαντηθούν στο άμεσο μέλλον. Σε κάθε περίπτωση, η ιστορία είναι αυτή που θα σταθεί κριτής των όποιων επιλογών του παρόντος.
Γεννήθηκε το 1997 και μεγάλωσε στη Θεσσαλονίκη. Είναι φοιτήτρια του τμήματος Φιλολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Έχει παρακολουθήσει αρκετές ομιλίες και ημερίδες σχετικές με το αντικείμενο των σπουδών της καθώς και με τον ευρύτερο τομέα της εκπαίδευσης. Ιδιαίτερη είναι η συμμετοχή της σε εθελοντικές δράσεις τις οποίες θεωρεί καίριες για τη διάπλαση του χαρακτήρα των ατόμων και τη διάρθρωση της κοινωνίας. Την απασχολούν τομείς σχετικοί με τα ανθρώπινα δικαιώματα και την ισότητα των κοινωνικών ομάδων.
