Του Κωνσταντίνου Λίκα,
Την Κυριακή 1η Σεπτεμβρίου οι ψηφοφόροι σε Βρανδεμβούργο και Σαξονία, δύο κρατίδια στην ανατολική Γερμανία, ψήφισαν για το μέλλον τους. Σε ένα παρεξηγημένο μέρος της Γερμανίας, όπου οι πληγές της διαίρεσης της Γερμανίας μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο είναι ακόμα νωπές, τα λαϊκά κόμματα της Γερμανίας, ήτοι το CDU και το SPD κατάφεραν να κατακτήσουν την πρώτη θέση στη Σαξονία (με 32,1%) και το Βρανδεμβούργο (με 26,2%), αντίστοιχα.
Τα ποσοστά, ωστόσο, παρουσιάζουν μείωση σε σχέση με τις προηγούμενες εκλογές και μολονότι αφήνουν περιθώρια για ρεαλιστικές (έστω και δύσκολες) συγκυβερνήσεις, η «Εναλλακτική για τη Γερμανία» (Alternative für Deutschland – AfD), ένα ακροδεξιό κόμμα, κέρδισε τη δεύτερη θέση και στα δύο αυτά κρατίδια και μάλιστα σημείωσε τις μεγαλύτερες αυξήσεις σε σχέση με τις προηγούμενες εκλογές. Μάλιστα, στη Σαξονία, λόγω ενός προβλήματος με τη λίστα υποψηφίων της, δε μπορεί να καλύψει όλες τις θέσεις που κέρδισε στο κοινοβούλιο, με αποτέλεσμα να είναι πιθανό το ενδεχόμενο νέων εκλογών.
Θα μπορούσε κανείς να πει ότι ήταν αναμενόμενο, τη μεγαλύτερη αύξηση ποσοστών να σημείωνε το AfD, καθώς κατάφερε να εκμεταλλευτεί τις οικονομικές δυσκολίες της ανατολικής Γερμανίας και τους φόβους των κατοίκων της για το προσφυγικό ζήτημα προς όφελός της. Παρόλο που έχουν περάσει δεκαετίες μετά την επανένωση της Γερμανίας, η ανατολική Γερμανία, σε πολλές περιοχές της, βιώνει αποβιομηχανοποίηση, μεγάλα ποσοστά ανεργίας, ενώ οι μισθοί δεν είναι ακόμα στο ίδιο επίπεδο με τη δυτική Γερμανία, πράγμα που οδηγεί σε brain drain, σε αισθήματα αδικίας αλλά και σε εξάρσεις ρατσισμού κατά των ξένων. Το ζήτημα με τους ξένους, άλλωστε, όπως θα αναλυθεί παρακάτω, συνιστά για τους ψηφοφόρους του AfD το μεγαλύτερο ζήτημα, παρά τις οικονομικές δυσκολίες που βιώνουν, ιδίως σε άτομα με χαμηλό ή μέσο μορφωτικό επίπεδο.
Σαφώς και δεν έχει προοπτικές για να σχηματίσει κυβέρνηση –άλλωστε κανένα κόμμα δεν έχει την προδιάθεση να συγκυβερνήσει με την AfD–, ωστόσο το πολιτικό παρασκήνιο, όπως έχει διαμορφωθεί, προσδίδει οφέλη στο AfD, διότι διαιωνίζονται οι ίδιοι παράγοντες που ενίσχυσαν τη δημοσιότητά του.
Στον αντίποδα, παρά τη νίκη τους, τα μεγάλα λαϊκά κόμματα των Χριστιανοδημοκρατών (CDU) και των Σοσιαλδημοκρατών (SPD) σημείωσαν απώλειες σε σχέση με τις τελευταίες εκλογές. Σε σχέση με το 2014, στη Σαξονία, το CDU σημείωσε απώλεια 7,3% και στο Βρανδεμβούργο 7,4%, η δε SPD είδε τα ποσοστά της να μειώνονται κατά 4,7% στη Σαξονία και στο Βρανδεμβούργο κατά 5,7%.
Τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο συνασπισμός των δύο αυτών κομμάτων στην ομοσπονδιακή κυβέρνηση, το προσφυγικό ζήτημα και οι οικονομικές δυσκολίες της ανατολικής Γερμανίας έχουν συνεισφέρει στην αντίληψη ότι τα λαϊκά κόμματα δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα των ψηφοφόρων τους εκεί, πράγμα ωστόσο, που δεν εμπόδισε τα κόμματα αυτά να παλέψουν για μια οριακή νίκη.
Τις μεγαλύτερες απώλειες, ωστόσο, σημείωσε η Αριστερά (Die Linke). Η Αριστερά σημείωσε απώλειες 8,5% σε σχέση με το 2014 στη Σαξονία και 7,9% στο Βρανδεμβούργο. Το κόμμα-διάδοχος του SED (Sozialistische Einheitspartei Deutschlands «Σοσιαλιστικό Κόμμα Ενότητας Γερμανίας»), που κυβερνούσε στην πρώην Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας (DDR – Deutsche Demokratische Republik), είδε τα ποσοστά του να μειώνονται δραματικά, καθώς δεν κατάφερε να πείσει τους ψηφοφόρους του ότι ανταποκρίνεται στα προβλήματά τους, με αποτέλεσμα να προκύπτουν ποσοστά συγκρίσιμα με αυτά που πετυχαίνει το κόμμα στη δυτική Γερμανία.
Ωστόσο, υπάρχουν και άλλοι νικητές στις εκλογές στην ανατολική Γερμανία – ιδίως ανάμεσα στους νέους ψηφοφόρους. Οι Πράσινοι (Bündnis 90/Die Grünen) κατάφεραν, έστω και οριακά, να αυξήσουν τα ποσοστά τους και στα δύο κρατίδια, πρωτίστως στους νέους. Συνιστά το μοναδικό αριστερό κόμμα με αύξηση στα ποσοστά του. Στο δε Βρανδεμβούργο, το τοπικιστικό κόμμα των ελεύθερων ψηφοφόρων (BVB/FW) σημείωσε αύξηση 1,8%, και με ακριβώς 5% των ψήφων πληροί το όριο του 5% των ψήφων για την είσοδο στο κοινοβούλιο. Υπήρξαν και άλλοι «νικητές» ως προς την αύξηση των ποσοστών, όμως, αυτό δεν ήταν αρκετό. Χαρακτηριστικά, οι φιλελεύθεροι Ελεύθεροι Δημοκράτες (FDP), οι οποίοι πήραν στο Βρανδεμβούργο 4,1% και στη Σαξονία το 4,5% των ψήφων, απέτυχαν να υπερβούν το 5% και συνεπώς δεν εισέρχονται στα κοινοβούλια.
Πως έφτασε η Ανατολική Γερμανία στο σημείο, δεδομένης της ιστορίας της ως πρώην κομμουνιστικού κράτους, να αναδεικνύεται κοιτίδα των ακροδεξιών στη χώρα;
ΒΡΑΝΔΕΜΒΟΥΡΓΟ
Η Βουλή του Βρανδεμβούργου αποτελείται από 88 έδρες. Οι Σοσιαλδημοκράτες της SPD, όντες με το μεγαλύτερο ποσοστό, μπαίνουν στο κοινοβούλιο με 25 έδρες. Η AfD ακολουθεί με 23 έδρες, έχοντας το δεύτερο μεγαλύτερο ποσοστό. Οι Χριστιανοδημοκράτες (CDU) μπαίνουν τρίτοι με 15 έδρες, η Αριστερά (Die Linke) και οι Πράσινοι με 10 έδρες εκάστη και το τοπικιστικό κόμμα του Βρανδεμβούργου (BVB/Freie Wähler «Ελεύθεροι Ψηφοφόροι») ακολουθεί με 5 έδρες. Όλα τα άλλα κόμματα που συμμετείχαν στις εκλογές, συμπεριλαμβανομένων των φιλελεύθερων (FDP), απέτυχαν να μαζέψουν το 5% των ψήφων και ως εκ τούτου δεν εκπροσωπούνται στο κοινοβούλιο.
Εντολή για τον σχηματισμό κυβέρνησης έχουν οι σοσιαλδημοκράτες. Ο Dietmar Woidke ηγείται των προσπαθειών σχηματισμού κυβέρνησης και σε περίπτωση σχηματισμού κυβέρνησης αναμένεται να υπηρετήσει ως πρωθυπουργός του κρατιδίου. Σχετικά νωρίς απέρριψε παν ενδεχόμενο συγκυβέρνησης με την AfD και σύμφωνα με την domradio.de «δεν μπορεί να αποκλειστεί κανένα άλλο ενδεχόμενο συγκυβέρνησης», κάνοντας μνεία φυσικά σε όλα τα άλλα κόμματα.
Για τον σχηματισμό κυβέρνησης απαιτείται μια απόλυτη πλειοψηφία 45 εδρών. Το SPD, έχοντας την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης, χρειάζεται τουλάχιστον 20 βουλευτές για να σχηματίσει κυβέρνηση. Όπως προαναφέρθηκε, δεν προτίθεται κανένα κόμμα να συνεργαστεί με το AfD, που σημαίνει ότι ρεαλιστικά ισχύουν τα ακόλουθα σενάρια:
- SPD με Πράσινους και Αριστερά: ακριβώς 45 βουλευτές (25+10+10). Μέχρι στιγμής το πιο πιθανό σενάριο. Άλλωστε, ο αυτοαποκαλούμενος «rot-rot-grün» (SPD, Die Linke, Grüne) συνασπισμός ήδη υπάρχει σε διάφορα κρατίδια, όπως π.χ. στο Βερολίνο. Για μεγαλύτερη σταθερότητα θα μπορούσαν να μπουν και οι Ελεύθεροι Ψηφοφόροι με άλλους 5 βουλευτές, οδηγώντας σε σύνολο 50 βουλευτών τον συνασπισμό, δεν είναι όμως απαραίτητο.
- SPD με CDU (GroKo): 40 βουλευτές (25+15). Εδώ θα απαιτηθεί και τρίτος συνεταίρος, που θα μπορούσε να είναι ή οι Πράσινοι, ή οι Ελεύθεροι Ψηφοφόροι. Οι Αριστεροί θα μπορούσαν, επίσης, θεωρητικά να ενταχθούν σε αυτό το σχήμα, αλλά οι ιδεολογικές τους αποστάσεις με τους Χριστιανοδημοκράτες είναι τεράστιες. Δεδομένων των προβλημάτων με την GroKo σε ομοσπονδιακό επίπεδο, αυτό το ενδεχόμενο δε θεωρείται εξίσου πιθανό με το πρώτο.
ΣΑΞΟΝΙΑ
Το Σαξονικό Κοινοβούλιο απαρτίζεται θεωρητικά από 120 έδρες. Την πρώτη θέση κατέλαβε το CDU (32,1%) με 45 έδρες. Ακολουθείται από την AfD (27,5%) με 39 έδρες που της αναλογούν (αν και, όπως θα αναφερθεί παρακάτω, θα μπορέσει να καλύψει μόλις 38). Την τρίτη θέση καταλαμβάνει η Αριστερά (10,4%) με 14 έδρες, την τέταρτη οι Πράσινοι (8,6%) με 12 έδρες και την Πέμπτη θέση οι Σοσιαλδημοκράτες (7,7%) με 10 έδρες. Όλα τα υπόλοιπα κόμματα απέτυχαν να υπερβούν το όριο του 5% των ψήφων και δεν εισέρχονται στο κοινοβούλιο. Η συμμετοχή στις εκλογές ήταν 66,6%.
Την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης έχει το CDU, το οποίο στην Σαξονία ηγείται από τον Michael Kretschmer. Για μια βουλή 120 βουλευτών απαιτούνται 61 βουλευτές για απόλυτη πλειοψηφία. Όπως και στο Βρανδεμβούργο, έτσι και στη Σαξονία απέρριψαν όλα τα κόμματα παν ενδεχόμενο συγκυβέρνησης με την AfD, με αποτέλεσμα να υπάρχει ως μοναδικό ρεαλιστικό ενδεχόμενο συγκυβέρνησης CDU, SPD και ένα τρίτο κόμμα, κατά πάσα πιθανότητα οι Πράσινοι. Με 67 βουλευτές συνολικά, μια συγκυβέρνηση Χριστιανοδημοκρατών, Σοσιαλδημοκρατών και Πρασίνων θα είχε την σταθερότητα που χρειάζεται για να κυβερνήσει. Επειδή τα τρία αριστερά κόμματα από μόνα τους αθροίζουν μόνο 36 βουλευτές, κανένας συνασπισμός δεν μπορεί να βγάλει πλειοψηφία χωρίς είτε το CDU ή την AfD και επειδή η Αριστερά και το CDU έχουν τεράστιες ιδεολογικές αποστάσεις, ο συνασπισμός CDU, SPD και Grüne θεωρείται ως ο πλέον πιθανός συνδυασμός.
Σημαντικό ζήτημα που ταλανίζει τις προσπάθειες για τον σχηματισμό κυβέρνησης στη Σαξονία είναι το AfD, για την ακρίβεια, οι θέσεις που εν τέλει θα μπορέσουν να καλύψουν στο κοινοβούλιο και το ενδεχόμενο δικαστικής παρέμβασης για νέες εκλογές που απαιτεί. Σύμφωνα με το ZDF, με το ποσοστό που έλαβε (27,5%), του αντιστοιχούν θεωρητικά 39 έδρες. Ωστόσο, το Συνταγματικό Δικαστήριο της Σαξονίας είχε εγκρίνει μόνο τους πρώτους 30 υποψηφίους από τον εκλογικό της κατάλογο, όπου αρχικά ήταν εγγεγραμμένα 61 άτομα – 31 άτομα, δηλαδή, είχαν διαγραφεί δικαστικά από τους εκλογικούς καταλόγους. Εν τέλει, το κόμμα μπήκε σε έκτακτη διαδικασία αναζήτησης υποψηφίων που είχαν λάβει τις πιο πολλές ψήφους σε εκλογικές περιφέρειες και εκτός λίστας (Direktmandaten), με σκοπό να καλυφθούν όσες πιο πολλές θέσεις ήταν δυνατόν. Παρά τις προσπάθειές τους, ωστόσο, θα μπορέσουν να καλύψουν μόνο 38 από τις 39 έδρες που τους αναλογούσαν.
“Wir werden über das Verfassungsgericht am Ende eine Neuwahl erstreiten.”
(«Στο τέλος θα διεκδικήσουμε μέσω του Συνταγματικού Δικαστηρίου νέες εκλογές»)
Jörg Urban, Υποψήφιος του AfD για την πρωθυπουργία της Σαξονίας (Spitzenkandidat)
Το AfD επιθυμεί να αντιμετωπίσει τη διαμορφωθείσα κατάσταση, μέσω της δικαστικής οδού και μάλιστα με νέες εκλογές. Ο υποψήφιος του AfD για την πρωθυπουργία της Σαξονίας (Spitzenkandidat), Jörg Urban ήδη ανακοίνωσε ότι επιδιώκει νέες εκλογές, σύμφωνα με το ZDF. Ανέφερε στο MDR ότι «στο τέλος θα διεκδικήσουμε μέσω του Συνταγματικού Δικαστηρίου νέες εκλογές». Ούτε ο πρόεδρος του AfD, Alexander Gauland, σύμφωνα με το ZDF, απέρριψε το ενδεχόμενο δικαστικής αγωγής. Στο heute.de ανέφερε ότι «οι Σάξονες ήταν πάντοτε ανοιχτοί στο να εξεταστεί αυτή η απόφαση και αυτό θα συνεχίσουν να το κάνουν αυτό».
Οι επιδιώξεις του AfD για τη δικαστική οδό έχουν γίνει αντικείμενο κριτικής από τα αριστερά κόμματα. Σύμφωνα με την ZDF, ο Rico Gebhardt, Spitzenkandidat της Αριστεράς, θεωρεί ότι το ίδιο το AfD έκανε λάθος στους εκλογικούς της καταλόγους, άρα πρέπει να επωμιστεί και τις συνέπειες. Άσκησε επίσης, κριτική στον «ρόλο μάρτυρος» που έχει αναλάβει το AfD.
Αυτό βέβαια δεν αναμένεται να επηρεάσει τα ενδεχόμενα εύρεσης πλειοψηφίας στο σαξονικό κοινοβούλιο. Εφόσον το AfD μπορέσει να καλύψει 38 από τις 39 θέσεις που του αναλογούν, απλά θα μειωθεί ο αριθμός της βουλής από 120 σε 119 βουλευτές, πράγμα που καθ’ εαυτόν δε θα αλλάξει κάτι – αν μη τι άλλο, με 119 βουλευτές απαιτούνται μόλις 60 για τον σχηματισμό κυβέρνησης και όλα τα προαναφερθέντα σενάρια εξακολουθούν να πληρούν αυτήν την προϋπόθεση. Ωστόσο, τονίζεται ότι είναι αβέβαιο προς το παρόν εάν το AfD όντως εν τέλει θα κινήσει το θέμα δικαστικά και θα απαιτήσει νέες εκλογές και εάν εν τέλει εγκριθούν. Αυτό δημιουργεί αβεβαιότητα.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 
Οι εκλογές στο Βρανδεμβούργο και στη Σαξονία, ναι μεν οδήγησαν σε νίκες των λαϊκών κομμάτων, αλλά με απώλειες και πάντοτε προς όφελος της ακροδεξιάς. Ιδίως στη Σαξονία, το AfD αισθάνεται αδικημένο από την απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου της Σαξονίας και ως εκ τούτου, μέσω της δικαστικής οδού, επιδιώκει νέες εκλογές. Επομένως, πέραν από τη δυναμική που δείχνει μέσω της ακροδεξιάς ρητορικής του και του «ρόλου θύματος» που έχει αναλάβει, γίνεται αντιληπτό το κλίμα αστάθειας που προκαλείται στην περιοχή.
Ωστόσο, ποια ακριβώς είναι η δυναμική του AfD στην ανατολική Γερμανία; Υπάρχουν ορισμένα στοιχεία βάσει των οποίων μπορούμε να εξάγουμε συγκεκριμένα συμπεράσματα. Ήτοι, στην Tagesschau της ARD υφίστανται διάφορα αναλυτικά πορίσματα σχετικά με τις εκλογές στη Σαξονία. Τα σημαντικότερα προβλήματα ήταν η παιδεία/εκπαίδευση (19%), μετανάστευση και αλλοδαποί (18%), AfD/ακροδεξιά (15%), υποδομές (15%), και μόλις κατά 11% η κλιματική αλλαγή.
Κατά ηλικιακές ομάδες η κατανομή ψήφων είχε ως εξής:
- Κάτω των 30: CDU: 16%, SPD: 6%, AfD: 21%, Grüne: 19%, Die Linke: 12%
- 30-44: CDU: 22%, SPD: 7%, AfD: 30%, Grüne: 12%, Die Linke: 8%
- 45-59: CDU: 32%, SPD: 6%, AfD: 33%, Grüne: 8%, Die Linke: 9%
- Άνω των 60: CDU: 42%, SPD: 10%, AfD: 24%, Grüne: 4%, Die Linke: 13%
Ανά επίπεδο μόρφωσης:
- Hautschule (Κατώτερη Δευτεροβάθμια): CDU: 42%, SPD: 6%, AfD: 31%, Grüne: 3%, Die Linke: 9%
- Mittlere Reife (Μέση Δευτεροβάθμια): CDU: 31%, SPD: 6%, AfD: 37%, Grüne: 5%, Die Linke: 8%
- Abitur (Αντίστοιχο Απολυτήριο ΓΕΛ): CDU: 28%, SPD: 8%, AfD: 23%, Grüne: 13%, Die Linke: 10%
- Τριτοβάθμια: CDU: 35%, SPD: 10%, AfD: 13%, Grüne: 16%, Die Linke: 13%
Αυτό τι σημαίνει; Παρατηρούμε ότι οι πληθυσμιακές ομάδες με χαμηλά έως και μεσαία επίπεδα μόρφωσης στη Σαξονία είναι πολύ πιο πιθανό να ψηφίσουν AfD ή Χριστιανοδημοκράτες, ενώ στον αντίποδα, άτομα με αυξημένο επίπεδο μόρφωσης είναι πιο πιθανό να ψηφίσουν Πράσινους ή Χριστιανοδημοκράτες – αν και περίπου το ¼ των αποφοίτων λυκείου στην Σαξονία ψήφισαν AfD.
Επίσης, παρατηρούμε ότι οι ηλικιακές ομάδες των 30-44 και 45-50 αλλά και επίσης το μεγαλύτερο ποσοστό των νέων κάτω από 30 έτη είναι πολύ πιθανότερο να ψηφίσουν AfD από άλλες παρατάξεις. Αυτές είναι οι ομάδες ανθρώπων που δεν επωφελήθηκαν από την επανένωση της Γερμανίας, αλλά ούτε και από την οικονομική της ευμάρεια.
Μπορούμε να συμπεράνουμε για τη Σαξονία αλλά και να επάγουμε για την υπόλοιπη ανατολική Γερμανία, επομένως, ότι το AfD αναπτύσσεται σε περιοχές όπου είτε η οικονομική ανάπτυξη δε γίνεται αισθητή στον πληθυσμό και η εχθρότητα κατά των ξένων είναι μεγαλύτερη. Άλλωστε, καταλύτης για την αύξηση των ποσοστών του ήταν η προσφυγική κρίση. Αυτό εν τέλει δείχνει την ανοδική δυναμική του AfD αλλά και των Πρασίνων, εάν λάβουμε υπόψη τα ρήγματα που έχουν αναπτυχθεί στη Γερμανία. Οι Πράσινοι αυξάνουν τα ποσοστά τους στην ανατολική Γερμανία, πρωτίστως λόγω της αντίδρασης κατά της ανόδου της AfD και όχι απαραίτητα λόγω της κλιματικής αλλαγής, κάτι που φαίνεται από τις συχνές διαδηλώσεις κατά της ακροδεξιάς, οι οποίες λαμβάνουν χώρα σε μεγάλα αστικά κέντρα της Ανατολικής Γερμανίας, όπως π.χ. στην Ερφούρτη (Erfurt), στη Λειψία (Leipzig) και στη Δρέσδη (Dresden).
Δυστυχώς, συμπεραίνεται ότι 80 έτη μετά από την έναρξη του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου και μετά από τρεις δεκαετίες από την επανένωση της Γερμανίας, πέραν του «κλασσικού» ρήγματος Ανατολικής και Δυτικής Γερμανίας, πλέον, ακόμα και εντός της Ανατολικής Γερμανίας, έχουν αναπτυχθεί διαφορετικές δυναμικές, οι οποίες ωθούν την ακροδεξιά προς τα πάνω. Αλλά όχι και χωρίς αντιδράσεις εντός και εκτός της Ανατολικής Γερμανίας, καθώς οι Πράσινοι έχουν ήδη ξεκινήσει μια ανοδική πορεία.
Γεννήθηκε το 1995 στον Πειραιά. Είναι απόφοιτος του τμήματος Ναυτιλιακών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιώς και μεταπτυχιακός φοιτητής στο ΠΜΣ Εφαρμοσμένα Οικονομικά και Χρηματοοικονομικά του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών και στο Master of Finance της Frankfurt School of Finance and Management. Ενδιαφέρεται κυρίως για διεθνή χρηματοοικονομικά, τραπεζικά, φορολογικά και εμπορικά ζητήματα, όπως και για γερμανικά, αλβανικά, ιαπωνικά και διεθνή πολιτικά ζητήματα. Ενδιαφέρεται επίσης για ζητήματα άμυνας και ασφάλειας. Είναι υπότροφος της διεθνούς ακαδημαϊκής υποτροφίας (IPS) του Γερμανικού Κοινοβουλίου και της DAAD. Μιλάει αγγλικά, γερμανικά, γαλλικά, τουρκικά, αλβανικά και ελληνικά.
