Της Ραφαέλας Παπαστεργίου,
Το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου σήμανε την πτώση του εθνικοσοσιαλισμού. Η ευρωπαϊκή ήπειρος εξήλθε λαβωμένη οικονομικά, πολιτικά και κοινωνικά. Το όραμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης αποτέλεσε το αντίδοτο για την κατακερματισμένη ήπειρο. Η ιδέα προέκυψε κατά τη διάρκεια ομιλίας του W. Churchill στο Πανεπιστήμιο της Ζυρίχης, όπου ο ίδιος αναφέρθηκε στις «Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης». Πεπεισμένος ότι μόνο ενωμένη η Ευρώπη θα μπορέσει, αφενός να αντιμετωπίσει τον εθνικισμό και αφετέρου να συμβάλλει στην προάσπιση της ειρήνης, έδωσε το έναυσμα για τη δημιουργία της «Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα», η οποία θα διαχειριζόταν την οικονομική βοήθεια του προγράμματος «Marshall» από τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Οι Ευρωπαίοι ηγέτες πείστηκαν, ότι η οικονομική αλληλεξάρτηση μεταξύ των κρατών θα ταυτιζόταν με την απαλοιφή της έννοιας του πολέμου. Ο άνθρακας και ο χάλυβας, εξάλλου, αποτελούν υλικά απαραίτητα για τη διεξαγωγή πολέμου, συνεπώς η κοινή διαχείριση των συγκεκριμένων βιομηχανιών θα απέτρεπε ερεβώδεις εποχές, όπως εκείνες των Παγκοσμίων Πολέμων. Η παραπάνω αρχή ταυτίζεται με τη θεωρία του φιλελευθερισμού (liberalism) σχετικά με τα δίκτυα αλληλεξάρτησης. Σύμφωνα με αυτή, όσο πιο σύνθετη είναι η αλληλεξάρτηση μεταξύ των κρατών, τόσο πιο δύσκολα θα συγκρουστούν τα συμφέροντα τους. Η άλλη θεωρία του φιλελευθερισμού τονίζει, ότι οι δημοκρατίες δεν πολεμούν μεταξύ τους, καθώς οι ηγέτες θα κληθούν, να λογοδοτήσουν στο λαό, ο οποίος ουδέποτε θα υπερψηφίσει τέτοιες αποφάσεις. Από τη συγκεκριμένη θεωρία αναδεικνύεται η σημασία της εσωτερικής νομιμοποίησης για τη διεξαγωγή πολεμικών επιχειρήσεων και η αναγκαιότητα ύπαρξης πολιτευμάτων διαρκούς ειρήνης (sustainable peace).
Από τα παραπάνω γίνεται αντιληπτό, ότι η φιλελεύθερη τάξη είναι προϊόν ιστορικής εξέλιξης και μάλιστα καλά εδραιωμένο. Για ποιο λόγο, λοιπόν, αμφισβητείται τόσο έντονα τα τελευταία χρόνια; Οι πολιτικές εξελίξεις πλήττουν τον φιλελευθερισμό. Συγκεκριμένα, η άνοδος του εθνικισμού είναι ξεκάθαρη, με τις περιπτώσεις της Ουγγαρίας, της Ιταλίας και της Πολωνίας να ξεχωρίζουν. Τι έπεται των ευρωσκεπτικιστικών κομμάτων με εθνικιστικό προσανατολισμό; Η κρίση του φιλελευθερισμού και η προώθηση του λαϊκισμού. Κόμματα, τα οποία ετίθεντο, κάποτε, στο περιθώριο, εκμεταλλευόμενα την οικονομική ανέχεια, την απογοήτευση των πολιτών και άλλες πολιτικο-οικονομικές συγκυρίες, καταλαμβάνουν την εξουσία, προκαλώντας ρήγμα στην ενότητα της Ένωσης εκ των έσω.
Η σύγχρονη πραγματικότητα καθιστά ευκολότερη την ανάδειξη εθνικιστικών κομμάτων, τα οποία καλούνται να καλύψουν το πολιτικό χάσμα και το κοινωνικό τέλμα, καθώς οι προκλήσεις έχουν αυξηθεί κατά κόρον. Η οικονομική κρίση, η ανεργία, η κατάρρευση του κράτους δικαίου, οι μεταναστευτικές ροές και οι πρόσφυγες, που αυξάνονται με ρυθμούς γεωμετρικής προόδου, η άμετρη τρομοκρατία με τους νεκρούς να πληθαίνουν εξαιτίας των τρομοκρατικών χτυπημάτων, ενισχύουν την ανασφάλεια και κατ’ επέκταση το φόβο και το δέος των πολιτών. Η κρίση των δημοκρατικών θεσμών έρχεται ως φυσικό επακόλουθο, προκαλώντας την επάνοδο ακραίων πολιτικών κομμάτων.
Παράλληλα, τη φιλελεύθερη τάξη επηρεάζει αρνητικά το συνεχώς μεταβαλλόμενο διεθνές σύστημα, στο οποίο η Ένωση καλείται να διαδραματίσει ισχυρό ρόλο. Συγκεκριμένα, την κρίση των αξιών απειλούν διεθνείς δρώντες όπως η Ρωσία, η Κίνα και η Τουρκία, υποδαυλίζοντας φιλελεύθερες αξίες, όπως τα ανθρώπινα δικαιώματα, την ελεύθερη οικονομία, το κράτος δικαίου. Η Ρωσία, ενδεικτικά, αμφισβήτησε ανοιχτά την ικανότητα ανάληψης δράσεως ή/και επιβολής κυρώσεων με το ουκρανικό «δημοψήφισμα». Η Κίνα αντίστοιχα, έχοντας πλέον ισχυρά οικονομικά ερείσματα στην Ευρώπη μέσω της προσπάθειας αναβίωσης του «Δρόμου του Μεταξιού», δεν επηρεάζεται από τις υποδείξεις του ΟΗΕ σχετικά με την παράνομη κράτηση ακτιβιστών και την κατάφορη παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η Τουρκία, σύμφωνα με την Έκθεση της Διεθνούς Αμνηστίας το 2018, απέλυσε πάνω από 100.000 δημοσίους υπαλλήλους, φυλάκισε 50.000 πολίτες και ας μη γίνει λόγος για τους Κούρδους.. Η αμφισβήτηση από την Ουάσιγκτον είναι επίσης χαρακτηριστική, όσον αφορά το ελεύθερο εμπόριο και την κλιματική αλλαγή, παρόλο που οι ΗΠΑ αποτελούν στρατηγικό εταίρο της ΕΕ. Και τα παραδείγματα δεν τελειώνουν.
Η ΕΕ είναι απαραίτητο να δρα δια της «ισχύος εν τη ενώσει» και να μην επιτρέπει σε καμία εξωτερική δύναμη να εξασκεί την τακτική του «διαίρει και βασίλευε»! Τα κράτη μέλη, είναι ανάγκη, να εξοικειωθούν με την ιδέα, ότι προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι κίνδυνοι, χρειάζεται να δράσουν συλλογικά και ενωμένα. Οι κοινωνικές, πολιτιστικές, οικονομικές, τεχνολογικές και πολιτικές προκλήσεις, που συνδέονται με τη νομιμότητα, τη λογοδοσία, τη διαφάνεια, τα επίπεδα συμμετοχής και την αποτελεσματικότητα των δημοκρατιών, πρέπει να αντιμετωπιστούν κανονικά και εμπειρικά, με στόχο την αποτροπή μιας θεμελιώδους κρίσης των δημοκρατικών προτύπων. Τοιούτω τρόπω, η Ένωση θα μπορέσει να δημιουργήσει πάγια εξωτερική πολιτική, ικανή να εφαρμοστεί αποτελεσματικά στο διεθνές περιβάλλον.
Γεννηθείσα το 1995 είναι απόφοιτη του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου και μεταπτυχιακή φοιτήτρια στο τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, με κατεύθυνση Στρατηγική και Διεθνή Πολιτική. Έχει υπάρξει συνεργάτης της Έδρας UNESCO, της Έδρας Ποντιακών Σπουδών, του Ιστορικού Αρχείου Προσφυγικού Ελληνισμού, του Ολυμπιακού Μουσείου Θεσσαλονίκης και έχει συμμετάσχει σε μία σειρά προγραμμάτων, σεμιναρίων και επιστημονικών συνεδρίων.
