Του Κώστα Σακκά,
Μετά το πέρας της επάρατης περιόδου του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο κόσμος των Εθνών – Κρατών, αντί να συνεννοηθεί σε μια βάση ειρηνοποίησης και αποκλιμάκωσης των κρίσεων, θεμελίωσε σε μια τεταμένη ιστορικά περίοδο ένα συγκρουσιακό μοτίβο, του οποίου οι πτυχές άγγιζαν το εμπορικό, το οικονομικό, το στρατιωτικό, το διπλωματικό και το πεδίο των μυστικών υπηρεσιών. Με άλλα λόγια, ο Ψυχρός Πόλεμος ήταν μια πολυδαίδαλη και πολυσχιδής περίοδος που αφορούσε την σύγκρουση συμφερόντων μεταξύ των ΗΠΑ – ΕΣΣΔ, καμιά φορά και στα όρια του «παλιμπαιδισμού». Η διαμορφωθείσα κατάσταση αφορούσε grosso modo μια «σκακιέρα» συμμαχιών, όπου από τη μία η Σοβιετική Ένωση δημιούργησε μια ζώνη κρατών φίλα – προσκείμενων σε αυτήν (Σοβιετικό μπλοκ), και από την άλλη οι ΗΠΑ με τους συμμάχους τους ήταν ταγμένοι στην προσπάθεια εξισορρόπησης – δια στρατιωτικών επεμβάσεων και αντικομουνιστικών πραξικοπημάτων – της κατ’ αυτούς απειλής της Σοβιετικής επιρροής σε χώρες με επιβεβλημένα κομμουνιστικά – λαϊκά καθεστώτα. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της πολυδιάστατης σύγκρουσης, αποτελεί η Κρίση των Πυραύλων στην Κούβα. Ήταν ένα σημείο καμπής, το οποίο μπορούσε να εξελιχτεί σε έναν ανηλεή πόλεμο Ατομικού Τρόμου που de profundis δεν ήταν επιθυμητός σε καμία από τις δυο πλευρές. Έτσι, λοιπόν, σε ένα διάστημα 13 ημερών, η ανθρωπότητα έφτασε στα όρια μιας πυρηνικής λαίλαπας, όπου προεξάρχοντες αυτού του επικίνδυνου παιχνιδιού ήταν ο Τζον Φ. Κένεντι και ο Νικήτας Χρουστσόφ.
Ήταν 15 Οκτωβρίου του 1962, όταν ο νεοεκλεγείς Πρόεδρος των ΗΠΑ Τζον Κένεντι, με το ριζοσπαστικό του πρόγραμμα – ονειροπόλημα των Νέων Συνόρων για τη διευθέτηση του ζητήματος της δομικής και περιφερειακής φτώχειας, πληροφορείται από τις Μυστικές Υπηρεσίες της χώρας του ότι εξαιρετικά βαρύ πολεμικό υλικό ευρίσκεται στην Κούβα, ήτοι 42 βαλλιστικοί πύραυλοι με πυρηνικές κεφαλές. Από την πλευρά της η Κούβα, όσον αφορά την πολιτειακή της ζωή, περνούσε σε μια καινούργια φάση, διότι πλέον στο τιμόνι της χώρας βρισκόταν ένας αρκετά ιδεολόγος και σκληροτράχηλος επαναστάτης κομμουνιστής (Φιντέλ Κάστρο), ο οποίος είχε διεξάγει μια επιτυχημένη επανάσταση ρήξης ενάντια στον αμερικανόβουλο δικτάτορα Φουλχένσιο Μπατίστα. Η τοποθέτηση, λοιπόν, των πυραύλων και επιπρόσθετου πολεμικού υλικού στην Κούβα με δάκτυλο της Σοβιετικής Ένωσης, συμβαδίζει κατά κεραία με τον ενδόμυχο φόβο του Κάστρο για ενδεχόμενη Αμερικανική εισβολή, καθώς και με τη στρατηγική επιλογή του ίδιου να πλήξει κατευθείαν Αμερικανικό έδαφος, υπό την ομπρέλα των Σοβιετικών, όποτε του επιτρέψει η κρίση του ότι απειλείται.
Υπό αυτή τη φορτισμένη κατάσταση, η κρίση ξεκίνησε όταν ένα Αμερικανικό κατασκοπευτικό αεροσκάφος παραβίασε το FIR (εθνικός εναέριος χώρος) της Κούβας, φωτογραφίζοντας απροκάλυπτα τις βάσεις της ενδεχόμενης εκτόξευσης των πυραύλων. Κοντολογίς, ο Τζον Κένεντι είχε αντιληφθεί ότι η προγενέστερη ενέργεια του να τοποθετήσει αμερικανικούς πυρηνικούς πυραύλους στην Ιταλία και την Τουρκία δε θα περνούσε απαρατήρητη, πολλώ δε μάλλον αναπάντητη από τους Σοβιετικούς. Ο Πρόεδρος των ΗΠΑ, σε ιδιαίτερα τορνευτό ύφος και με μία ακροτελεύτια δήλωση στο διάγγελμα του, κάλεσε το Πολεμικό Ναυτικό να ενεργήσει στις 22 Οκτωβρίου του 1962 ναυτικό αποκλεισμό στην Κούβα, υπό το πρίσμα του φόβου για ενδεχόμενη γενίκευση του πολέμου που θα κατέληγε σε πυρηνικό όλεθρο. Η απάντηση του Νικήτα Χρουστσόφ ήρθε σε ιδιαίτερα οργίλο ύφος, καθώς μίλησε για κατάφορη παραβίαση του Διεθνούς Δικαίου, καλώντας τις ΗΠΑ να αποσύρουν τις δυνάμεις τους με την υπόσχεση της αμοιβαίας υποχώρησης των ρωσικών πυραύλων από το έδαφος της Κούβας. Ενώ, λοιπόν, η κρίση αναζωπυρωνόταν συνεχώς και το διπλωματικό σκηνικό των δύο ηγετικών κρατών υποδαυλιζόταν με την εκατέρωθεν ανταλλαγή πυρετωδών μηνυμάτων, στο μάτι του κυκλώνα ήταν τοποθετημένη η Κούβα, με τον Κάστρο να δείχνει μια αδιάλλακτη και εριστική στάση ως προς την παραβίαση των κυριαρχικών δικαιωμάτων της χώρας του. Η κατάσταση αυτή έλαβε τόσο μεγάλες διαστάσεις και αρνητικά φορτισμένο πρόσημο. Αυτό έγινε εμφανές από την παρέμβαση του ΟΗΕ, όπου στις 23 Οκτωβρίου συγκλήθηκε εκτάκτως Συμβούλιο Ασφαλείας, ενώ ταυτόχρονα δεκάδες χώρες, εμποτισμένες από το εκχύλισμα του Ατομικού Τρόμου, προσπάθησαν να λειτουργήσουν ως μεσολαβητές ανάμεσα στις δύο δυνάμεις (ΗΠΑ-ΕΣΣΔ). Ο ίδιος ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ Ου Θαντ, ένας προνοητικός διπλωμάτης, λειτούργησε «προμηθευτικά» για να αποσοβήσει τον κίνδυνο, στέλνοντας στις 24 Οκτωβρίου επιστολές στους δύο «προαλειφόμενους» πλανητάρχες, όπου από τον μεν ζήτησε να σπάσει τον ναυτικό αποκλεισμό, και από τον δε να αποσύρει την ίδια μέρα τα σισύφεια πυρηνικά όπλα από το νησί της Κούβας. Την επόμενη μέρα, και ενώ το θερμόμετρο μαινόταν ψηλά, αυτή η πρόταση βρήκε θετικό αποδέκτη τον ηγέτη της ΕΣΣΔ, όμως έπεσε πάνω στις «Συμπληγάδες πέτρες» της δυσπιστίας του Κένεντι, ο οποίος ζήτησε εκ νέου διαβουλεύσεις. Μάλιστα, ο Πρόεδρος των ΗΠΑ, περιχαρής διαβεβαίωσε την κεφαλή του ΟΗΕ ότι οι κινήσεις και οι προθέσεις της χώρας του εναρμονίζονται στο πνεύμα της αποτροπής μιας θαλάσσιας σύρραξης με τον Ρώσο ομόλογο του, εφόσον οι δυνάμεις του παραμείνουν εκτός της ζώνης του αποκλεισμού που επέβαλλαν οι ΗΠΑ. Παράλληλα, ο Νικήτας Χρουστσόφ, διεκδικώντας τη διπλωματική πρωταρχία, εισάγει με επιστολή του μια καινούργια πρόταση ειρήνευση – κόκκινη γραμμή, όπου δεσμεύεται να ακυρώσει το εξοπλιστικό πρόγραμμα στην Κούβα, με αντάλλαγμα την εσαεί υπόσχεση των ΗΠΑ για μη εισβολή/παρέμβαση στο νησί. Και όλα αυτά ενώ στο περιθώριο της διαπραγμάτευσης βρισκόταν ο Φιντέλ Κάστρο, ο οποίος διατυμπάνιζε και διαλαλούσε προς πάσα κατεύθυνση ότι δεν επρόκειτο να επιτρέψει οποιαδήποτε εισβολή στη χώρα του. Ήταν αποφασισμένος για άμυνα μέχρις εσχάτων, ακόμα και αν αυτή συνοδευόταν με την εξοντωτική χρήση των πυρηνικών όπλων. Πράγματι, στις 27 Οκτωβρίου, η αιχμή του δόρατος των Ενόπλων δυνάμεων της Κούβας κατέρριψε ένα Αμερικανικό κατασκοπευτικό, σχεδόν ταυτόχρονα με την αναχαίτιση ενός ίδιου αεροσκάφους σε μια απαγορευμένη ζώνη στην ΕΣΣΔ από ρωσικά μαχητικά.
Στο διεθνές περιβάλλον, η πλειάδα των ηγετών ήταν σίγουρη ότι η κρίση έβαινε ολοταχώς προς το χείλος του γκρεμού. Παρολαυτά, ως εκ του θαύματος, η κατάσταση μπήκε στη δίοδο της εξομάλυνσης, καθόσον ο Κένεντι δέχτηκε με επιστολή του να μην έχει η χώρα του τη δυνατότητα να εισβάλει εις το επέκεινα στην Κούβα, εφόσον έχει διαβεβαιώσεις από την άλλη πλευρά ότι το πυρηνικό εξοπλιστικό πρόγραμμα θα πνεύσει τα λοίσθια. Σε απάντηση, ο Νικήτας Χρουστσόφ δέχτηκε να παύσει οριστικώς και αμετακλήτως το πρόγραμμα συνεργασίας με την Κούβα και έλαβε τη δέσμευση από την αμερικανική πλευρά, ως κίνηση καλής θέλησης ότι οι πυρηνικοί πύραυλοι θα αποσυρθούν από την Ιταλία και την Τουρκία.
Συνοψίζοντας, η ανθρωπότητα ετράφη τους καρπούς μιας σχετικής και αβέβαιης ειρήνης, όπως θα αποδειχθεί στο μέλλον. Όμως, την ύστατη ώρα ο κόσμος απομακρύνθηκε από την πυρηνική άβυσσο, αφού τηρήθηκαν τα υπεσχημένα μεταξύ των δύο χωρών. Βέβαια, οι δυσαρεστημένοι της υπόθεσης όπως ο Φιντέλ Κάστρο από τη μία, ο οποίος έμεινε αποκλεισμένος από τις διπλωματικές επαφές, και η πλειονότητα των Αμερικανών και της στρατιωτικής τους ηγεσίας από την άλλη, οι οποίοι είχαν χολωθεί από το γεγονός ότι δε συντελέστηκε ένας γενικευμένος – καθολικός πόλεμος, δεν αντιλήφθηκαν τα όρια της ισχύος και τη διαφύλαξη της πυρηνικής ισορροπίας που θα πρέπει να τηρούν άνευ όρων οι κατεξοχήν ηγέτες των ηγεμονικών κρατών. Αυτό απαιτεί αμοιβαία υποχώρηση από μονολιθικές, εμπρηστικές και γεμάτες οίηση πράξεις, οι οποίες στο όνομα της κυριαρχίας του ενός έναντι των άλλων μπορούν να αποβούν μοιραίες, αβγατίζοντας τις πιθανότητες καταστροφής του πανανθρώπινου πολιτισμού.
Βιβλιογραφία
- E. M. Burns, Ευρωπαϊκή Ιστορία, Ο Δυτικός Πολιτισμός: Νεότεροι Χρόνοι, σελ. 982-983
- Παγκόσμια Ιστορία, Ιστορικός Άτλας 3, Από τη Γαλλική Επανάσταση έως τις μέρες μας, σελ. 80-81
