Του Βασίλη Κόττα,
“Σ’ αυτόν τον κόσμο, που ολοένα στενεύει, ο καθένας μας χρειάζεται όλους τους άλλους. Πρέπει ν’ αναζητήσουμε τον άνθρωπο, όπου κι αν βρίσκεται.“
Γιώργος Σεφέρης
Με αυτά τα λόγια, σήμερα, η Παγκόσμια Ημέρα Ανθρωπισμού μας θυμίζει ότι είμαστε πάνω από όλα άνθρωποι και τυχαία Έλληνες, Ευρωπαίοι ή οτιδήποτε άλλο. Στην ερώτηση πότε υπάρχει η μικρότερη παρουσία ανθρωπισμού(;), η απάντηση είναι η πιο εύκολη: κατά την περίοδο του πολέμου. Ο πόλεμος είναι τόσο παλιός όσο η ίδια η κοινωνία, και ακόμη και στους αρχαίους πολιτισμούς και θρησκείες, διέπεται από ένα σύνολο κανόνων, που μερικές φορές εκφράζονταν σε κώδικες τιμής ή τοπικές συμφωνίες. Αυτοί οι αρχαίοι κανονισμοί δεν εξυπηρετούσαν πλέον τους σκοπούς τους, όταν η βιομηχανική επανάσταση οδήγησε στην ταχεία άνοδο των μαζικών στρατών και των ισχυρών όπλων. Στην Ευρώπη, η γέννηση του σύγχρονου διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου ξεκίνησε από έναν νέο επιχειρηματία από τη Γενεύη, τον Henry Dunant. Το 1859, στο ταξίδι του μέσω της Ιταλίας, ο Dunant είδε τραυματισμένους και νεκρούς στρατιώτες στο πεδίο της μάχης του Solferino. Αυτή η εμπειρία τον οδήγησε να ξεκινήσει μια διαδικασία, που είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία δύο βασικών πυλώνων του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου. Πρώτον, ξεκίνησε την ίδρυση μιας ανεξάρτητης οργάνωσης που θα μπορούσε να φροντίσει τους τραυματίες και άρρωστους στο πεδίο της μάχης. Αυτή η οργάνωση είναι γνωστή σήμερα ως Διεθνής Επιτροπή Ερυθρού Σταυρού. Δεύτερον, παρότρυνε τις μεγάλες δυνάμεις τότε να υιοθετήσουν την αρχική και πρώτη Σύμβαση της Γενεύης για τη Βελτίωση της Κατάστασης των Τραυματιών και των Στρατών στο Πεδίο Μάχης, το 1864. Έκτοτε, το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο εξελίχθηκε σε ένα από τα τα πιο ολοκληρωμένα και παγκοσμίως αναγνωρισμένα όργανα του διεθνούς δικαίου.
Τι είναι το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο;
Το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο, γνωστό και ως δίκαιο ένοπλης σύρραξης ή de iure belli, είναι ο τομέας του διεθνούς δικαίου που ρυθμίζει κατά κύριο λόγο τη συμπεριφορά των εμπλεκομένων σε ένοπλη σύγκρουση. Το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο επιδιώκει να περιορίσει τις συνέπειες των ένοπλων συγκρούσεων και αποσκοπεί στην προστασία των ατόμων, είτε πρόκειται για πολίτες είτε για στρατιώτες, είτε για τραυματίες. Για να αμβλυνθούν οι επιπτώσεις του πολέμου, τα εμπόλεμα κράτη και άλλες ένοπλες ομάδες που εμπλέκονται στη σύγκρουση, είναι υποχρεωμένες να διεξάγουν εχθροπραξίες εντός ορισμένων νομικών ορίων. Το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο στοχεύει τελικά στην επίτευξη ισορροπίας μεταξύ δύο βασικών αρχών, της αρχής του ανθρωπισμού και της αρχής της στρατιωτικής αναγκαιότητας, η οποία επιτρέπει τη χρήση της δύναμης που είναι απαραίτητη για την επίτευξη του στόχου μιας σύγκρουσης, αλλά με περιορισμούς στις απώλειες της ζωής και των πόρων. Η αρχή του ανθρωπισμού, από την άλλη μεριά, απαγορεύει την πρόκληση πόνου, τραυμάτων ή καταστροφών που δε συνάδουν με το σκοπό της νίκης του πολέμου.
Τι τομείς καλύπτει το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο;
Το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο καλύπτει δύο κλάδους γνωστούς ως “νόμος της Χάγης” και “νόμος της Γενεύης”. Ο “νόμος της Χάγης” περιορίζει τα μέσα και τις μεθόδους του πολέμου. Σύμφωνα με αυτούς τους κανόνες, υπάρχουν ορισμένοι περιορισμοί στα όπλα που μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε ένοπλες συγκρούσεις και στους τρόπους διεξαγωγής των εχθροπραξιών. Ο “νόμος της Γενεύης” προστατεύει άτομα σε ένοπλες συγκρούσεις. Υπαγορεύει ότι οι στρατιώτες που έχουν “βάλει κάτω τα όπλα”, το ιατρικό προσωπικό, οι κρατούμενοι και οι πολίτες θα πρέπει πάντα να αντιμετωπίζονται με ανθρωπισμό. Ο “νόμος της Χάγης” αναφέρεται στη Σύμβαση της Χάγης του 1899 και του 1907 και οι νόμοι για την προστασία ορισμένων ατόμων καταγράφηκαν στις τέσσερις Συμβάσεις της Γενεύης του 1949. Επειδή σχεδόν κάθε κράτος του κόσμου έχει υπογράψει και κυρώσει αυτές τις συμβάσεις, έχουν γίνει από τις πιο ευρέως αποδεκτές διεθνείς συμβάσεις. Πολλές διατάξεις του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου γίνονται πλέον αποδεκτές ως εθιμικό δίκαιο, πράγμα που σημαίνει ότι δεσμεύουν όλα τα κράτη, ανεξάρτητα από το αν αυτά τα κράτη έχουν κυρώσει τις αντίστοιχες συμβάσεις ή όχι.
Πηγές
Μαρούδα Μαρία – Ντανιέλλα, Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο, Εκδόσεις Ι. Σιδέρης, 2015
Απόφοιτος του τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης (ΠΕΔΔ) του ΕΚΠΑ με κατεύθυνση Δημοσίου Δικαίου. Το ενδιαφέρον του ως αναλυτής περιέχεται γύρω από το χώρο της θεμελίωσης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της προστασίας του περιβάλλοντος. Διατελεί δόκιμος αναλυτής στην ιστοσελίδα του Κέντρου Διεθνών Στρατηγικών Αναλύσεων και ερευνητής στην Ερευνητική Ομάδα Μεταπολίτευσης - Ομάδα Προφορικής Ιστορίας του τμήματος ΠΕΔΔ.
