Της Γεωργίας Καρκατζούλη,
Μιλάμε για εξαρτήσεις από ουσίες, από αλκοόλ, από τζόγο, και πολλές φορές πιστεύουμε ότι τέτοιες εξαρτήσεις δε μας αφορούν, γιατί πολύ απλά δεν κάνουμε χρήση κάποιας ουσίας, ούτε παίζουμε κάποιο τυχερό παιχνίδι και, φυσικά, δεν πίνουμε. Έχουμε αναρωτηθεί ποτέ, όμως, ότι βιώνουμε μια περίοδο, όπου τα κοινωνικά δίκτυα και τα κινητά τηλέφωνα έχουν κατακτήσει την πρώτη θέση στην καθημερινή μας απασχόληση, αλλά και ψυχαγωγία;
Πλέον, κάθε ανθρώπινη ζωή περιστρέφεται γύρω από τον κόσμο των κοινωνικών δικτύων και με βάση αυτόν διαμορφώνεται.
Καθημερινά – και παντού, πλέον – κανείς αντικρίζει νέους ανθρώπους, που είναι σκυμμένοι πάνω από τα κινητά τους τηλέφωνα και συνομιλούν, στέλνουν φάτσες με συναισθήματα (emoji & emoticons) και, γενικότερα, απομονώνονται. Πλέον, ο κόσμος των ανθρώπων βρίσκεται σε μια οθόνη, είτε κινητού, είτε υπολογιστή, είτε κάποιου ηλεκτρονικού εργαλείου. Γιατί, άραγε, να συμβαίνει αυτό; Γιατί ανεβάζουμε συνεχώς φωτογραφίες, περιμένουμε να μας πατήσουν “like” και οι ανθρώπινες σχέσεις, ερωτικές και φιλικές, έχουν καταντήσει να είναι συνομιλίες στο ίντερνετ (facebook, messenger, twitter etc); Η απάντηση διαμορφώνεται ανάλογα με την οπτική που θα επιλέξει ο καθένας, για να την εξετάσει.
Μια βασική απάντηση, λοιπόν, είναι ότι όλοι οι άνθρωποι, που θα θέλαμε να έχουμε κοντά μας, είναι μέσα στο κινητό μας. Άνθρωποι, τους οποίους, για οποιοδήποτε λόγο, δε μπορούμε να έχουμε στην καθημερινότητά μας, άνθρωποι που αποφάσισαν ή είχαμε αποφασίσει, κάποτε, να τους απορρίψουμε και τώρα, ίσως, το μετανιώνουμε, άνθρωποι, στους οποίους μπορεί να μην εκφράσαμε ποτέ αυτά, που πραγματικά νιώθαμε γι’ αυτούς. Πολλές φορές, αυτά που θέλουμε να πούμε ή να δείξουμε σε κάποιον, τα σκεπάζει ο φόβος, κι έτσι δε ζούμε όπως θέλουμε, αλλά όπως νομίζουμε ότι πρέπει.
Ένας άλλος λόγος για τον οποίο έχουμε την τεχνολογία στην πρώτη θέση της καθημερινότητάς μας, είναι το γεγονός ότι ο χρόνος μας είναι πολύ λίγος, μας διακατέχει πολλή πίεση, χαμηλή διάθεση και αντοχή. Μερίδιο ευθύνης φέρουν και οι μεγάλες αποστάσεις, κυρίως στα αστικά κέντρα, η εξάπλωση του καπιταλισμού (ακόμη και οι παραλίες, πλέον, έχουν γίνει πλάζ στην πλειοψηφία τους), η κακή οικονομική κατάσταση κι οι άνθρωποι, μόνοι και βουτηγμένοι στα ψέματα.
Οι άνθρωποι έχουν την τάση να διαμορφώνουν μια πιο ελεγχόμενη εικόνα του εαυτού τους, για να την προβάλλουν στους ανθρώπους, τους οποίους συναναστρέφονται. Γιατί η μοναξιά είναι ένα συναίσθημα, το οποίο φοβούνται πολλοί. Το αποφεύγουν κι είναι μια βασική αιτία των διαστρεβλωμένων ανθρώπινων σχέσεων. Κάποιες φορές, στην προσπάθειά τους οι άνθρωποι να την αποφύγουν, την αναπαράγουν, χωρίς, όμως, να το καταλάβουν. Έχουν την ψευδαίσθηση ότι, έχοντας μια ομαδική συνομιλία με κάποια άτομα στα κοινωνικά δίκτυα, δεν είναι μόνοι. Όμως, ουσιαστικά, είναι μόνοι. Ολομόναχοι.
Συμφωνώ ότι, πολλές φορές, έχουμε περισσότερους φίλους στο ίντερνετ από όσους είχαν, κάποτε, οι άνθρωποι στην πραγματική τους ζωή. Αλλά, πόσο δυνατές ήταν οι σχέσεις μεταξύ φίλων πριν από την ανάπτυξη της τεχνολογίας και τη διάδοση των κοινωνικών δικτύων, μέχρι και σήμερα; Πολύ πιθανόν να μην μπορεί ένας άνθρωπος να ενδυναμώσει τις σχέσεις του με όλα τα άτομα που συναναστρέφεται στην καθημερινότητά του, επειδή ο αριθμός είναι πολύ μεγάλος, με αποτέλεσμα να είναι αρκετά «αδύναμοι» οι δεσμοί, ακόμα και με τα άτομα, με τα οποία έχει έρθει πιο «κοντά».
Ίσως, τελικά, η φράση που λέγανε από παλιά «λίγοι και καλοί», να είναι πιο σωστή, γιατί είναι αδύνατο να μπορείς να επικεντρώνεσαι σε πολλούς ανθρώπους ταυτόχρονα και να έχεις τις ίδιες καλές σχέσεις με όλους.
Η συμπεριφορά των συνομηλίκων, επίσης, επηρεάζει τη διάδοση της χρήσης του διαδικτύου. Πολλές φορές, οι χρήστες του διαδικτύου, βλέποντας τους υπόλοιπους να κάνουν υπερβολική χρήση, αντιγράφουν αυτή τη συμπεριφορά. Ακόμη και τα διαδραστικά χαρακτηριστικά, όπως τα chat rooms και τα διαδραστικά παιχνίδια, αυξάνουν τις ώρες που ο χρήστης βρίσκεται online. Τέλος, η προσωπικότητα του κάθε ατόμου διαδραματίζει τον πιο βασικό ρόλο στην ανάπτυξη τέτοιων συμπεριφορών. Όταν κάποιος άνθρωπος έχει μια, κάπως πιο διστακτική, συμπεριφορά, ίσως και να φοβάται ν’ αντιμετωπίσει τους άλλους πρόσωπο με πρόσωπο, να «βολεύεται» στο να εκφράζεται μέσω των ηλεκτρονικών συνομιλιών και να προσπαθεί να προσεγγίζει, έτσι, άτομα.
Όσον αφορά τον εθισμό στο διαδίκτυο, είναι αναπόφευκτη η πλήρης αποφυγή του. Πλέον, η τεχνολογία έχει πολύ σημαντική και απαραίτητη παρουσία στη ζωή των ανθρώπων, αφού οι περισσότερες υπηρεσίες και εργασίες, λειτουργούν με ηλεκτρονικούς υπολογιστές.
Ο σχεδιασμός των θεραπευτικών προγραμμάτων γίνεται με βάση τη θεραπεία των άλλων εξαρτήσεων (αλκοόλ, ναρκωτικά, τζόγος). Αν υπάρχουν βιολογικά αίτια εμφάνισης της εξάρτησης στο διαδίκτυο, τότε συνίσταται φαρμακευτική αγωγή, η οποία περιλαμβάνει αντικαταθλιπτικά ή αγχολυτικά φάρμακα.
Η ψυχοθεραπεία, επίσης, μπορεί να βοηθήσει το άτομο να αναγνωρίσει τα συναισθήματά του και τις σκέψεις, που οδηγούν σε αυτή την υπερβολική χρήση του ίντερνετ, και να αναπτύξει μια πιο ισορροπημένη και ελεγχόμενη συμπεριφορά. Επίσης, θα βοηθήσει στο να βελτιώσουν τις διαπροσωπικές τους σχέσεις, αναπτύσσοντας τις κοινωνικές τους δεξιότητες.
Πρέπει να γίνει ξεκάθαρο το γεγονός ότι οι «εικονικές σχέσεις» του διαδικτύου λειτουργούν σαν υποκατάστατο της έλλειψης πραγματικών κοινωνικών σχέσεων. Επιπλέον, ο καθένας θα πρέπει να μάθει να οργανώνει το χρόνο του και να τον σπαταλά σε δραστηριότητες ομαδικές ή ατομικές που θα τον κάνουν να είναι δραστήριος στην καθημερινότητά του κι όχι στην οθόνη του υπολογιστή (π.χ. ένα χόμπι). Καμιά φορά, η αλλαγή του περιβάλλοντός του, έστω και για κάποιο χρονικό διάστημα, λειτουργεί βοηθητικά στην αλλαγή της συμπεριφοράς του.
Τέλος, επειδή υπάρχει πάντα το ενδεχόμενο υποτροπής, κατά τη διάρκεια της προσπάθειας, αλλά και μετά από αυτήν, πρέπει να έχουν αναπτυχθεί δεξιότητες αντιμετώπισης μελλοντικών επανεμφανίσεων του εθισμού.
Έχουν δημιουργηθεί πολλά εξιδεικευμένα προγράμματα για τον εθισμό στο διαδίκτυο, που στοχεύουν στην πρόληψη και στην αντιμετώπισή του, προσφέροντας θεραπευτικές δραστηριότητες και στήριξη στα άτομα και τις οικογένειές τους.
