Του Άγγελου Μεταλλίδη,
Ο χαρακτήρας του μακεδονικού κράτους
Για τη Μακεδονία πριν από τον Φίλιππο και τον Αλέξανδρο τον Μέγα οι πληροφορίες που υπάρχουν είναι περιορισμένες όπως και η βιβλιογραφία που θα μπορούσε να βρει κάποιος. Αυτό εν μέρει οφείλεται τόσο στην περιορισμένη ανάπτυξη της περιοχής πριν από τον Φίλιππο όσο και στην προσήλωση των ιστοριογράφων στην κυρίως Ελλάδα και στις αντιπαλότητες ανάμεσα σε Αθήνα και Σπάρτη. Αν και ανά διαστήματα τίθεται ξανά και ξανά το θέμα της ταυτότητας των αρχαίων Μακεδόνων, η έρευνα έχει αποδείξει ότι ανήκαν στο ελληνικό γένος. Παρόλο που για αρκετούς αιώνες η πολιτισμική υπανάπτυξη τους κράτησε σε απόσταση από τους υπόλοιπους Έλληνες, σε γενικές γραμμές ακολουθούσαν την καθημερινότητα τους, με την συμμετοχή στους μεγάλους θρησκευτικούς και αθλητικούς αγώνες. Επίσης, λάτρευαν τους ίδιους θεούς σε μεγάλο βαθμό, μιλούσαν την ελληνική γλώσσα, και πιο συγκεκριμένα την μακεδονική διάλεκτο. Η διάλεκτος αυτή σύμφωνα με τους γλωσσολόγους είναι μια ανάμειξη του θεσσαλικού ιδιώματος με το ιδίωμα της Ηπείρου. Τον μακεδονικό χώρο μπορούμε να τον χωρίσουμε στον χώρο της κάτω Μακεδονίας και στον χώρο της πάνω Μακεδονίας.
Η κάτω Μακεδονία είναι αυτή η οποία υπήρξε ο χώρος των μεγαλύτερων πολιτικών και στρατιωτικών αναμετρήσεων. Βρισκόταν μόνιμα κάτω από την εξουσία των βασιλέων της Πέλλας, όπως ο Φίλιππος. Αντίθετα η άνω Μακεδονία έχει μείνει αρκετά στην αφάνεια στο κομμάτι των γνώσεων που έχουμε για αυτή. Και αυτό διότι, δεν βρισκόταν υπό την εξουσία του Μακεδόνα δυνάστη αλλά τον έλεγχο είχαν ημιανεξάρτητοι δυνάστες ίσως μη Έλληνες σε χαλαρή σχέση με τον ηγεμόνα της Πέλλας και ίσως με ανύπαρκτη σχέση με το υπόλοιπο ελληνικό στοιχείο. Ο βασιλιάς ήταν ο ανώτατος αρχών με την εξουσία του να μην είναι υποκείμενη σε νομικούς περιορισμούς. Έπρεπε ωστόσο να μπορεί να επιβάλει την άποψη του, επομένως, η παραμονή του στον θρόνο ήταν εξαρτώμενη από την δυνατότητα του να επιβάλει την εξουσία του στους υπηκόους του, κυρίως φυσικά με την χρήση της βίας. Ήταν αρχιστράτηγος, επικεφαλής του στρατού σε καιρό πολέμου και αρχιδικαστής αποφασίζοντας για όλα τα θέματα δικαιοσύνης. Κάτω από τον βασιλιά υπήρχε η αριστοκρατία, οι έφιπποι πολεμιστές, οι οποίοι είναι γνωστοί ως εταίροι. Η οικονομία της Μακεδονίας στηρίζεται κυρίως στον αγροτικό τομέα με πλήθος ελεύθερων αγροτών, τους πεζεταίρους. Σημαντική θέση στα δρώμενα της κοινωνίας κατέχει η συνέλευση των στρατιωτών, η οποία έχει ως αρμοδιότητα της την ενθρόνιση του βασιλιά και την εκδίκαση σοβαρών δικών. Όμως, παρά την ισχυρή μοναρχία η ζωή διαταρασσόταν αρκετά συχνά εξαιτίας των συχνών ληστρικών επιδρομών από τους λαούς του βορρά και τις συχνές δυναστικές έριδες ανάμεσα σε επίδοξους διεκδικητές του θρόνου.
Φίλιππος Β: η Μακεδονία σε ανάπτυξη
Η άνοδος στον θρόνο του Φίλιππου Β’ έδωσε τέλος σε μια μεγάλη περίοδο πολιτικής αστάθειες και δυναστικών διαμαχών, οι οποίες κράτησαν περίπου 39 χρόνια, από το 399 έως το 360. Το έτος 360 αποτελεί ορόσημο για την μακεδονική ιστορία καθώς σε μια μάχη με τους Ιλλυριούς ο Πέρδικας Γ’ θα χάσει την ζωή του και στον θρόνο θα ανέλθει ο γιος του Φίλιππος Β’. Από την στιγμή αυτή και έπειτα ο χαρακτήρας του μακεδονικού κράτους θα αλλάξει άρδην. Είναι η περίοδος κατά την οποία θα γίνει ισχυρό λόγω των εσωτερικών μεταρρυθμίσεων και θα θέσει τις βάσεις για την μελλοντική επιβολή του σε όλη την Ελλάδα. Από την στιγμή που βρέθηκε ο Φίλιππος ηγεμόνας ξεκίνησε ένα μεγάλο κυνήγι εναντίον των ανταπαιτητών του θρόνου του ώστε να εκκαθαρίσει το κράτος από πιθανές στασιαστικές κινήσεις και εξεγέρσεις εναντίον του. Στην συνέχεια θα έρθει σε συμφωνία με τους Ιλλυριούς για ένα προσωρινό συμβιβασμό, ενώ την ίδια τακτική θα ακολουθήσει και με τους Αθηναίους. Η σύναψη ανακωχής με τα αντίπαλα κράτη του έδινε τον χρόνο ώστε να προχωρήσει στην στρατιωτική αναδιοργάνωση του στρατού του, με την δημιουργία της μακεδονικής φάλαγγας και ενός σώματος υπασπιστών.
Αν και αυτός ο τρόπος μονομαχίας ήταν ήδη από πριν γνωστός η πραγματική αλλαγή που κατάφερε να εισάγει ο Φίλιππος είναι η χρήση της σάρισας του βασικού όπλου από εδώ και πέρα των Μακεδόνων πολεμιστών. Η μακεδονική φάλαγγα θα είναι για αρκετά χρόνια ο πιο δυνατός στρατός και οι μόνοι που θα καταφέρουν μετά από κάποια χρόνια να την ξεπεράσουν είναι οι Ρωμαίοι. Με την βοήθεια του νέου πανίσχυρου στρατού, όταν άρχισαν ξανά οι πολεμικές αναμετρήσεις ο Φίλιππος κατάφερε να επιβληθεί στους Ιλλυριούς και να επιβάλει την εξουσία τους στους ημιανεξάρτητους ηγεμόνες της άνω Μακεδονίας. Η πολιτική του θα γίνεται όλο και περισσότερο επιθετική θέλοντας να επιβάλει την εξουσία του σε όσο μεγαλύτερη περιοχή του ήταν δυνατόν. Θα καταφέρει να καταλάβει την Αμφίπολη, θα ξεκινήσει νέο πόλεμο με την Αθήνα ενώ θα προχωρήσει και κατάληψη αρκετών παραλίων πόλεων της Μακεδονίας και της Θράκης. Πολύ σημαντική είναι επίσης και η ίδρυση των Φιλίππων. Η Μακεδονία είναι πλέον μια οικονομική υπερδύναμη, η οποία έχοντας την δυνατότητα να εκμεταλλευτεί τα μεταλλεία του Παγγαίου είναι η πιο ισχυρή οικονομία στον ελλαδικό χώρο, που μπορεί να χρηματοδοτήσει κάθε είδους πολεμική προσπάθεια.
Ενδεικτική βιβλιογραφία
- Αρχαία ελληνική ιστορία, Τουλουμάκος, 1979
- Ιστορία του αρχαίου ελληνικού κόσμου, Lefevre Francois, 2016
- Ιστορία της αρχαίας Ελλάδας, Γαβρίλης, 1979
Είμαι προπτυχιακός φοιτητής του τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του ΑΠΘ. Γεννήθηκα στις 12 Φεβρουαρίου 1998 και μεγάλωσα στην Καλαμαριά του νομού Θεσσαλονίκης. Τα επιστημονικά μου ενδιαφέροντα εντάσσονται στο χώρο της πολιτικής ιστορίας του νέου ελληνικού κράτους και στην διαμόρφωση των πολιτικών θεσμών και ιδεολογιών της νεότερης και σύγχρονης Ελλάδας.
