Του Βασίλη Κόττα,
Συχνά ακούγεται η απειλητική φράση “Θα σε/τον πάω μέχρι τη Χάγη”, ήτοι το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο (ΔΠΔ). Συνήθως, η διαφορά των διαδίκων δεν εξικνείται πέρα από τα εθνικά εδαφικά όρια. Μπορεί η απειλή να είναι αστεϊσμός, αλλά ο βασικός λόγος αναζητείται στην αναρμοδιότητα του ΔΠΔ. Στην αντιμετώπιση της απουσίας γνώσης, επί των αρμοδιοτήτων του και της υπόστασής του γενικώς, συμβάλλει η καθιερωμένη Παγκόσμια Ημέρα Διεθνούς Δικαιοσύνης (17 Ιουλίου). Η ιστορία του ΔΠΔ ξεκινάει με τη δημιουργία των δικαστηρίων της πρώην Γιουγκοσλαβίας και της Ρουάντα στις αρχές της δεκαετίας του 1990, όταν υπήρχαν ελπίδες ότι τα ad hoc Δικαστήρια (Tribunals) ελεγχόμενα από το Συμβούλιο Ασφαλείας θα δημιουργούνταν σε μέρη ανά τον κόσμο για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Η εμπειρία με τα δικαστήρια της πρώην Γιουγκοσλαβίας και της Ρουάντα (φρικαλεότητες όπου μια εθνικιστική ομάδα σκότωσε 800.000 άτομα μιας φυλής της Ρουάντα) απέδειξε ότι ένα διεθνές ένταλμα σύλληψης θα μπορούσε να χρησιμεύσει για την απομόνωση των παραβατικών ηγετών με διπλωματικό τρόπο και για να ενισχύσει τη διεθνή πολιτική βούληση στο να επιβάλλει οικονομικές κυρώσεις και να αναλάβει πιο επιθετικές ενέργειες. Το 1994, η Επιτροπή Διεθνούς Δικαίου του Ηνωμένου Βασιλείου συνέταξε ένα σχέδιο καταστατικού για ένα ΔΠΔ το οποίο βασίστηκε σε μεγάλο βαθμό στα καταστατικά και τους κανόνες των προηγούμενων ad hoc Δικαστηρίων. Οι μόνες χώρες αντιτιθέμενες στην ίδρυση ΔΠΔ ήταν οι λεγόμενοι «επίμονοι παραβάτες των ανθρωπίνων δικαιωμάτων» ή «κράτη υποστήριξης της τρομοκρατίας».
Η δικαιοδοσία του δικαστηρίου δεν είναι πάνω από όλους. Απαιτεί πρώτον, ότι η χώρα όπου σημειώθηκαν οι θηριωδίες να έχει επικυρώσει το καταστατικό του ΔΠΔ, δεύτερον αν η χώρα του οποίου ο υπήκοος είχε διαπράξει τις βιαιοπραγίες ήταν συμβαλλόμενο μέρος στο καταστατικό του ΔΠΔ ή τρίτον, αν υπάρχει χώρα που διαπράττει βίαιες πράξεις που δεν είναι συμβαλλόμενο μέρος και οι υπήκοοί της δεν είναι συμβαλλόμενο μέρος, το Συμβούλιο Ασφαλείας μπορεί να παραπέμψει την υπόθεση υιοθετώντας ένα ψήφισμα του Κεφαλαίου 7 που απαιτεί τη συγκατάθεση των μόνιμων πέντε μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας. Κάτι που είναι εξαιρετικά δύσκολο, αλλά όχι αδύνατο να επιτευχθεί. Επίσης το ΔΠΔ ως ανώτατο δικαστήριο μπορεί να επιληφθεί υπόθεσης μόνο εάν τα εθνικά δικαστήρια, όπου βρέθηκε ο δράστης, είτε δεν είναι σε θέση είτε δεν επιθυμούν να εκδικάσουν την υπόθεση (αρχή συμπληρωματικότητας). Τα εγκλήματα τα οποία οδηγούν στη δίωξη των δραστών βρίσκονται σε διεθνείς συνθήκες όπως της Γενεύης και της Χάγης ή στο Καταστατικό της Ρώμης, παράδειγμα αποτελούν η γενοκτονία, τα εγκλήματα πολέμου (πχ βασανιστήρια, αιχμαλωσία, άρνηση δίκαιης δίκης) και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας (πχ βιασμός, σκλαβιά).. Υπάρχουν 125 χώρες που συμμετέχουν στο ΔΠΔ, έχοντας υπογράψει αλλά όχι απαραιτήτως επικυρώσει το Καταστατικό της Ρώμης (πολυμερής συνθήκη που χρησιμεύει ως θεμελιώδες και βασικό έγγραφο του ΔΠΔ). Χώρες όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ρωσία έχουν υπογράψει αλλά δεν έχουν επικυρώσει το καταστατικό του ΔΠΔ, ενώ η Κίνα δεν έχει καν υπογράψει όπως και άλλες χώρες της Μέσης Ανατολής και της Ασίας.
Μια από τις πρώτες και πιο σημαντικές ενέργειες αυτού του ΔΠΔ για να δείξει τη δύναμή του και το ρόλο του ως θεσμού διεθνούς δικαιοσύνης στο σύγχρονο διεθνές σύστημα, ήταν το κατηγορητήριο του Μουαμάρ Καντάφι της Λιβύης. Η Λιβύη δεν ήταν συμβαλλόμενο μέρος του καταστατικού του ΔΠΔ, επομένως ήταν μια περίπτωση όπου το Συμβούλιο Ασφαλείας ψήφισε να παραπέμψει την υπόθεση της Λιβύης στο δικαστήριο. Μετά την καταδίκη του Καντάφι, δόθηκε στις συμμαχικές κυβερνήσεις η πολιτική κάλυψη για να ξεκινήσουν αεροπορικές επιδρομές για ανθρωπιστικούς λόγους και τελικά οι επιδρομές των συμμαχιών ήταν επιτυχείς, το καθεστώς του Καντάφι έπεσε. Ο γιος του καταδικάστηκε σε θάνατο λόγω εγκλημάτων πολέμου στη Λιβύη, καταδίκη η οποία εν τέλει ακυρώθηκε. Το ΔΠΔ, παρ’ όλα αυτά, έχει αρκετές κατηγορίες για τους ηγέτες αυτού του καθεστώτος. Άλλοι κατηγορούμενοι έχουν ξεφύγει της παράστασης στο ΔΠΔ στη Χάγη. Ένα από τα σημαντικότερα από αυτά τα πρόσωπα είναι ο Joseph Kony, ο ηγέτης του Στρατού Αντιστάσεως του Κυρίου, που μαστίζει την Ουγκάντα και έχει απαγάγει και συλλάβει πάνω από 60.000 παιδιά τα τελευταία 20 χρόνια, μετατρέποντάς τα σε παιδιά στρατιώτες και συζύγους. Ένα άλλο άτομο είναι ο al-Bashir, ο πρόεδρος του Σουδάν, ο οποίος κατηγορείται από το ΔΠΔ για το έγκλημα γενοκτονίας για όσα συνέβησαν στο Σουδάν και ειδικότερα στο Νταρφούρ. Η σύλληψή του ακόμα είναι ανοιχτή, καθώς έχει καταφύγει στην Ινδία, χώρα εκτός του καταστατικού της Ρώμης. Το ΔΠΔ έχει μόλις 17 χρόνια λειτουργίας και μέχρι σήμερα έχει φέρει στο ειδώλιο του κατηγορουμένου πολλούς εγκληματίες, οι οποίοι προκαλέσαν πόνο σε χιλιάδες ανθρώπους. Χωρίς το ΔΠΔ το πιο πιθανό ήταν να «γλίτωναν» την δικαιοσύνη. Παρά τα θετικά του ΔΠΔ υπάρχει μεγάλη κριτική για τη λειτουργία του, τα «αντανακλαστικά» του, το μέτρο της δικαιοδοσίας του και σε ορισμένες περιπτώσεις για την μεροληπτική στάση του.
Δεν είναι δυνατό να είσαι υπέρ της δικαιοσύνης για κάποιους ανθρώπους και να μην είσαι υπέρ της δικαιοσύνης για όλους τους ανθρώπους.
Μάρτιν Λούθερ Κινγκ
Πηγές
- Αντωνόπουλος, Κωνσταντίνος Η ατομική ποινική ευθύνη στο Διεθνές Δίκαιο, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή, 2003
- Γιόκαρης Άγγελος – Παζαρτζή Φωτεινή, Εθνική και διεθνής ποινική καταστολή των διεθνών εγκλημάτων, Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα, 2012
- Παζαρτζή Φωτεινή, Η ποινική καταστολή στο διεθνές δίκαιο. Η διεθνής ποινική δικαιοσύνη στη σύγχρονη εποχή, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα, 2007
Απόφοιτος του τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης (ΠΕΔΔ) του ΕΚΠΑ με κατεύθυνση Δημοσίου Δικαίου. Το ενδιαφέρον του ως αναλυτής περιέχεται γύρω από το χώρο της θεμελίωσης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της προστασίας του περιβάλλοντος. Διατελεί δόκιμος αναλυτής στην ιστοσελίδα του Κέντρου Διεθνών Στρατηγικών Αναλύσεων και ερευνητής στην Ερευνητική Ομάδα Μεταπολίτευσης - Ομάδα Προφορικής Ιστορίας του τμήματος ΠΕΔΔ.
