Της Έλενας Ίσαρη,
Επηρεασμένοι από τον τίτλο του άρθρου και τη συντάκτριά του, που φαινομενικά ουδεμία σχέση έχει με τη χιπ-χοπ κουλτούρα, ίσως εικάζετε πως σκοπός της εν λόγω δημοσίευσης είναι ο κοινότυπος ψόγος. Έρχομαι, λοιπόν, να διαψεύσω αυτήν την υπόθεση καθώς, σήμερα, θα μιλήσουμε για τη χιπ-χοπ μουσική και την επιρροή που ασκεί στη νέα γενιά από μια διαφορετική σκοπιά.
Στην Ελλάδα του ’19, πρωτοεμφανιζόμενοι τράπερς γίνονται δεκτοί, σε κλίμα ενθουσιασμού, από το νεανικό κοινό της χιπ-χοπ σκηνής, το οποίο τους μετατρέπει εν μία νυκτί σε «stars» με ένα πολύ παθιασμένο και ευρύ fan base. Η τραπ κυριαρχεί στις ελληνικές και παγκόσμιες τάσεις, η θεματολογία της ανησυχεί τις μεγαλύτερες γενιές, ενώ η επικράτησή της φαντάζει να προέρχεται από το πουθενά. Αυτή η αντίληψη, ωστόσο, δεν ισχύει. Η τραπ, τεχνικά, είναι ραπ με διαφοροποιημένο ιδίωμα. Διαφορετικά, είναι ένα μουσικό υποείδος, το σκληροπυρηνικό χιπ-χοπ που γεννήθηκε το ’90 στην Αμερική του Νότου. Χαρακτηρίζεται από ένα δυσοίωνο, λιτό περιεχόμενο στίχων που περιγράφει τη φτώχεια, τη βία και τις σκληρές εμπειρίες της αστικής ζωής.
Σε αυτό το σημείο, δεν είναι λίγοι εκείνοι που σπεύδουν να καταδικάσουν τη ραπ, επειδή πραγματεύεται θέματα όπως η βία, η οπλοχρησία, τα ναρκωτικά, ο ελευθεριακός ερωτισμός και η ταξική ανισότητα. Είναι, όμως, πράγματι τόσο ζημιογόνο για τη συνείδηση της νέας γενιάς το να έρχεται σε επαφή με αυτά τα κοινωνικά προβλήματα; Υπονομεύουν την αθωότητα της παιδικής και εφηβικής σκέψης οι γνώσεις για την εκδούλευση των έγχρωμων, για το ρατσισμό που υφίσταντο και υφίστανται, για την άνιση πρόσβασή τους στην εκπαίδευση και την απασχόληση; Διαβρώνει την ηθική των νέων η διαπίστωση των αιτιών που οδηγούν έναν άνθρωπο στην παραβατική συμπεριφορά; Όλα τα παραπάνω, μάλλον αντιστρόφως λειτουργούν. Η ραπ ωθεί τα παιδιά να αντιληφθούν, ότι ο συνδυασμός της έλλειψης ίσων ευκαιριών και της υπερβολικής έμφασης που δίνουν οι σύγχρονες κοινωνίες στα υλικά αγαθά είναι ένας από τους βασικούς παράγοντες που οδηγεί τα άτομα σε παρεκκλίνουσα, αυτοκαταστροφική συμπεριφορά και επισημαίνει τις επιπτώσεις της. Η μουσική της ραπ δεν εξυπηρετεί μόνο την ψυχαγωγία, αλλά γίνεται όπλο και συνάμα εργαλείο έκφρασης στα χέρια των μειονοτήτων.
Τι σχέση έχει, όμως, η συνήθως «πρόχειρα καμωμένη» ραπ/τραπ, που βασιλεύει στα παγκόσμια και στα εγχώρια charts, με όσα προαναφέρθηκαν; Η απάντηση είναι πως δεν πρέπει να είμαστε κοντόφθαλμοι. Εξηγώ. Όπως σε όλα τα μουσικά είδη, οι εκπρόσωποι δεν είναι πάντοτε καλλιτέχνες του ίδιου βεληνεκούς. Υπάρχουν οι μουσικές ιδιοφυΐες, οι μέτριοι και οι τυχοδιώκτες. Έτσι και η ραπ μπορεί να κριθεί με βάση καλλιτέχνες όπως ο 2Pac, o DMX, o Eminem, o Dr.Dre ή όπως ο Tyga, η Cardi-b και o 6ix9ine. Η ραπ δημιουργήθηκε τη δεκαετία του ’70 για να εκφράζει κοινωνικά θέματα που αποτελούν ταμπού, που σοκάρουν, που εκούσια αγνοούνται. Συνεπώς, η κριτική, τόσο στη γενικότερη χιπ-χοπ κουλτούρα όσο και στη ραπ, που αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της, πρέπει να ασκείται με βάση το πώς ο εκάστοτε δημιουργός παρουσιάζει τα κοινωνικά «απαγορευμένα» αυτά θέματα και όχι με βάση την καθεαυτή αναφορά τους. Η αναφορές πρέπει να γίνονται. Κανείς δεν αμφισβητεί ότι η σύγχρονη ραπ/τραπ, σε ένα μεγάλο κομμάτι της, ανάγει το χρήμα, τη διακίνηση ναρκωτικών, την κατοχή όπλων και την εκπόρνευση γυναικών σε θεϊκά σύμβολα. Το ευρύ κύμα αντιδράσεων, κυρίως προερχόμενο από τους ωριμότερους, είναι αναμενόμενο. Είναι η μουσική, όμως, που προκαλεί την παρατηρούμενη «σήψη» των ηθών; Μήπως η συγκεκριμένη θεματολογία πουλάει, γιατί αντικατοπτρίζει το σύγχρονο αξιακό σύστημα; Η δυνατότητα, εξάλλου, για ανοδική κοινωνική κινητικότητα μέσω της απόκτησης ευμάρειας, κύρους και γοήτρου, ακόμα και με μη θεσμοποιημένα μέσα, έχει μετατραπεί σε αυτοσκοπό για ένα μεγάλο κομμάτι της κοινωνίας.
Αν το σκεφτούμε λίγο παραπάνω, η σύγχρονη τραπ απλώς φυσικοποιεί κάτι που υφίστατο πάντοτε στις αντιλήψεις της κοινής γνώμης, αλλά ποτέ δεν είχε διατυπωθεί ρητά. Όταν έχεις χρήματα, όπως και να τα έχεις αποκτήσει, είσαι άξιος αποδέκτης θαυμασμού και σεβασμού. Για να γίνει αυτό πιο εύκολα αντιληπτό, έρχομαι στα δικά μας, τα εγχώρια. Σε όποιο «μπουζουκομάγαζο» και να βρεθείς, αυτό που παρατηρείς πάντα είναι τα «πρώτα τραπέζια πίστα». Σε αυτά απαντώνται εναποτεθειμένες οι ιδρωμένες μάζες λίπους και περίσσειας απατεωνιάς «μεγαλοκαρχαριών» ποικίλων «επαγγελματικών» χώρων. Με πούρο στο στόμα, είκοσι πανέρια γαρύφαλλα και περιτριγυρισμένοι από γυναίκες που τους προσφέρουν υπηρεσίες επί πληρωμή, κοντράρονται με ομοίούς τους σε ένα συνεχή αγώνα επίδειξης πλούτου. Αναρωτιέμαι, λοιπόν, είναι η τραπ/ραπ ή οποιοδήποτε άλλο είδος έκφρασης η αιτία που ωθεί τα παιδιά σε πιο «underground» καταστάσεις; Είναι η μουσική που τους σπρώχνει στα ναρκωτικά και το έγκλημα;
Αν ανατρέξουμε στη δεκαετία του ’60, θα διαπιστώσουμε πως το πολιτιστικό κίνημα της «αντικουλτούρας», που αναπτύχθηκε κυρίως στις Ηνωμένες Πολιτείες, το Ηνωμένο Βασίλειο και από εκεί διαδόθηκε στις περισσότερες χώρες του σύγχρονου δυτικού κόσμου, χρησιμοποιούσε ως κύριο εκφραστή του τη μουσική της ροκ. Οι συντηρητικοί της εποχής χαρακτήριζαν τη ροκ ως «μουσική του διαβόλου» και τη συνύφαιναν με τη χρήση ουσιών. Παρ’όλα αυτά, η ροκ ήταν επαναστατική, πρέσβευε την εναλλακτικότητα και την αυθεντικότητα. Τότε που το «κατεστημένο», ο αστικός συντηρητισμός αναμετρούταν με τα ποικίλα κινήματα αμφισβήτησης, η ροκ ήταν εκεί για να γίνει η φωνή των νέων. Η μουσική μετατράπηκε σε όπλο αναμέτρησης αναφορικά με ζητήματα όπως ο Πόλεμος στο Βιετνάμ, οι φυλετικές σχέσεις, τα σεξουαλικά ήθη, τα δικαιώματα των γυναικών και οι παραδοσιακοί τρόποι άσκησης της εξουσίας.
Όπως, ελπίζω, έγινε αντιληπτό, προέβην στην παραπάνω αναλογία με σκοπό να καταδείξω πως σε όλες τις εποχές η υποκουλτούρα των νέων έχει ως κύριο μεσολαβητή της πολιτιστικά εργαλεία όπως η μουσική. Δεν είναι λίγες οι φορές, που αυτή η υποκουλτούρα λαμβάνει τη μορφή αντικουλτούρας και έρχεται σε ευθεία ρήξη με το κυρίαρχο πολιτιστικό, και όχι μόνο, οικοδόμημα. Ακόμα πιο συχνό είναι το φαινόμενο, η υποκουλτούρα αυτή να ψέγεται για όλα τα «κακώς κείμενα» που εμφανίζονται ως σημεία των καιρών. Όσον αφορά τη ραπ/τραπ μουσική συμβαίνει κάτι αντίστοιχο. Μολονότι αυτή διαπλέκεται αισθητά στην κοινωνική σφαίρα, πολλοί τη συνδέουν αποκλειστικά με την προώθηση παράνομων δραστηριοτήτων. Πρέπει, όμως, να γίνει αντιληπτό πως η ραπ δεν αποτελεί αποκλειστικά ένα μέσο διασκέδασης κλεισμένο μέσα σε τοίχους με γερή ηχομόνωση. Έχει συντελέσει καθοριστικά σε κοινωνικές αλλαγές, ούσα η ίδια ένα κοινωνικό κάλεσμα για ευαισθητοποίηση και δράση. Στην Ελλάδα, ίσως αυτό να μην έχει γίνει αισθητό καθώς οι ρατσιστικές εκδηλώσεις, η αυστηρή κοινωνική διαστρωμάτωση και η εξευτελιστική ένδεια είναι σχετικά περιορισμένα φαινόμενα. Εντούτοις, εκτός από επιφανειακά, «πιασάρικα» κομμάτια με νεροπίστολα και ψεύτικα chains, υπάρχουν και κρυμμένοι έντεχνοι θησαυροί σε αναμονή για να τους ανακαλύψουμε.
Γεννημένη το Μάιο του 1999 στην Αθήνα, σπουδάζει στο Τμήμα Ψυχολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου. Το ενδιαφέρον της επικεντρώνεται κυρίως στην κοινωνική ψυχολογία, την κοινωνιολογία και την κοινωνική πολιτική ενώ παράλληλα ασχολείται και με τις ξένες γλώσσες. Έχει λάβει μέρος σε πλήθος συνεδρίων και σεμιναρίων ποικίλης θεματολογίας.
