Του Φώτη Τεγόπουλου,
Η περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου είναι αναμφισβήτητα μια από τις γωνιές του πλανήτη με μεγάλη γεωπολιτική σημασία και ολοένα αυξανόμενο ενδιαφέρον, προερχόμενο από σειρά παικτών του διεθνούς συστήματος. Οι εξελίξεις είναι θα έλεγε κάποιος καταιγιστικές, με την Τουρκία να κλιμακώνει διαρκώς και να αυξάνει την ένταση σε μια περιοχή με τεράστια αξία για εκείνη, λόγω των ενεργειακών κοιτασμάτων που έχουν ανακαλυφθεί π.χ. στην ΑΟΖ της Κύπρου, ενώ παράλληλα υπάρχουν και οι αντίστοιχες διεργασίες μεταξύ περιφερειακών δρώντων, όπως η Ελλάδα και το Ισραήλ. Ταυτόχρονα, η Τουρκία έχει περιέλθει σε μια βαθιά κρίση στο εσωτερικό της, μιας και αντιμετωπίζει οικονομικά προβλήματα, ενώ η δεύτερη επικράτηση του Εκρέμ Ιμάμογλου στις δημοτικές εκλογές της Κωνσταντινούπολης πονοκεφαλιάζει ακόμα περισσότερο τον πρόεδρο Ερντογάν. Στα ζητήματα εξωτερικής πολιτικής, τα μέτωπα είναι πολλαπλά και ανοιχτά, καλύπτοντας ευρεία γκάμα θεμάτων, όπως η διαμάχη με τις ΗΠΑ για το σύστημα των S-400, το Κουρδικό στη βόρεια Συρία και φυσικά η έντονη κινητικότητα στην Αν. Μεσόγειο και ειδικότερα στην Κύπρο, η οποία καταδικάζεται απερίφραστα από την ΕΕ, τις ΗΠΑ και διάφορα άλλα κράτη. Σε γενικές γραμμές αυτό είναι το πλαίσιο υπό συζήτηση, το οποίο πρέπει να ληφθεί υπόψη μελετώντας τα δρώμενα στην εν λόγω περιοχή.
Το ερώτημα είναι όμως πώς εμπλέκονται οι ΗΠΑ στην όλη υπόθεση; Αρχικά, οι Ηνωμένες Πολιτείες στήριξαν και στηρίζουν ενεργά τις τριμερείς συνόδους Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ, κάτι που απεδείχθη περίτρανα στη σύνοδο της Μπερ-Σεβά στις 20 Δεκεμβρίου 2018, όπου μέσω του Αμερικανού πρεσβευτή στο Ισραήλ εξέφρασαν την καθολική τους υποστήριξη στο εν λόγω εγχείρημα, καθώς και πιο ειδικά στην κατασκευή του αγωγού ‘’EastMed’’ που θα συμβάλλει στην ενεργειακή ασφάλεια της Ευρώπης. Στη δε διάσκεψη στην Ιερουσαλήμ στις 20/03/2019, οι Αμερικανοί συμμετείχαν μέσω του ΥΠΕΞ τους Mike Pompeo, γεγονός που υπογραμμίζει το αρραγές μέτωπο που αναπτύσσεται στην Αν. Μεσόγειο. Μεταξύ των κυριοτέρων σημείων που αναδείχθηκαν ήταν η ενδυνάμωση της ενεργειακής συνεργασίας και η προστασία έναντι ξένων ‘’μη φιλικών’’ παρεμβάσεων στην περιοχή, φωτογραφίζοντας έμμεσα την Τουρκία. Στο πλαίσιο αυτό, ο Αμερικανός πρέσβης στην Αθήνα Geoffrey Pyatt είναι ιδιαίτερα δραστήριος, αποσκοπώντας στο να συνδράμει στην εδραίωση του ρόλου της χώρας του προς την κατεύθυνση αυτή.
Ξεχωριστή βαρύτητα έχει ωστόσο η νομοθετική πράξη που εγκρίθηκε από την επιτροπή εξωτερικών υποθέσεων της Γερουσίας των Ηνωμένων Πολιτειών με την ονομασία ‘’Eastern Mediterranean Security and Energy Partnership Act of 2019’’ που εισήχθη τον Απρίλιο του 2019 από τους γερουσιαστές Bob Menendez και Marco Rubio. Αξίζει να σημειώσουμε πως ο πρώτος προέρχεται από το κόμμα των Δημοκρατικών και ο δεύτερος ανήκει στους Ρεπουμπλικανούς του προέδρου Donald Trump, γεγονός που δείχνει πως η στρατηγική των ΗΠΑ στη Μεσόγειο είναι υπερκομματική. Ανάμεσα στα μέτρα που προτείνονται είναι η άρση του εμπάργκο στην Κυπριακή Δημοκρατία σε ότι αφορά την πώληση όπλων, την ενίσχυση της αμυντικής συνεργασίας με Ελλάδα, Κύπρο και Ισραήλ και την παρεμπόδιση της μεταφοράς των αεροσκαφών F-35 στην Τουρκία ως ‘’αντίποινα’’ στην αγορά από την τελευταία των S-400 από τη Ρωσία. Το νομοσχέδιο εγκρίθηκε με ευρύτατη πλειοψηφία από την επιτροπή, γεγονός που δείχνει πως ο Αμερικανικός παράγοντας ‘’ήρθε για να μείνει’’ και υποστηρίζει ανοιχτά την προσέγγιση μεταξύ δημοκρατικών κρατών στην Ανατολική Μεσόγειο.
Στο σημείο αυτό αξίζει να παραθέσουμε ένα απόσπασμα από τις δηλώσεις του γερουσιαστή Menendez: ‘’Ισραήλ, Ελλάδα και Κύπρος παραμένουν εταίροι-κλειδιά των ΗΠΑ και η σημερινή ψηφοφορία επιβεβαιώνει πως χρειαζόμαστε μια νέα στρατηγική που αντανακλά τα κοινά μας συμφέροντα’’. Ασφαλώς πρόκειται για μια θετική είδηση για Ελλάδα και Κύπρο, μιας και η υποστήριξη ενός δρώντος με τη σημασία που έχουν οι ΗΠΑ είναι εξέχουσας σημασίας, ιδίως τώρα που η Τουρκία ανεβάζει κατακόρυφα τους τόνους στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο. Επίσης, έχουμε να κάνουμε με μια κίνηση με υψηλό συμβολισμό, καθώς αποστέλλεται στην άλλη πλευρά το μήνυμα πως οποιαδήποτε επιθετική κίνηση ή πρωτοβουλία θα αντιμετωπιστεί ανάλογα και αποφασιστικά, ενώ η ένθερμη στήριξη μιας προσπάθειας για τη σταθεροποίηση μιας ιδιαίτερα δύσκολης γειτονιάς του πλανήτη λέει από μόνη της πολλά… Επί της ουσίας, η Αμερική προσπαθεί να μεταφέρει επιπλέον πίεση προς την Τουρκία ώστε να σταματήσει τις προκλήσεις και να ευθυγραμμιστεί με τις επιταγές του ΝΑΤΟ, θέλοντας να προλάβει στο μέτρο του δυνατού τις επιπτώσεις από τη διαφαινόμενη αγορά των S-400. Ως προς τον αμερικανικό παράγοντα αμιγώς, πρέπει να έχουμε και ορισμένες μεταβλητές κατά νου, όπως η παραδοσιακή συμμαχία με το Ισραήλ, η γεωπολιτική αναβάθμιση της Κύπρου τα τελευταία χρόνια και φυσικά η δραματική βελτίωση των σχέσεων Ελλάδας-ΗΠΑ επί κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ.
Η υποστήριξη που προέρχεται από την πλευρά της Αμερικής έρχεται σε μια περίοδο ιδιαίτερα τεταμένη και παράλληλα έρχεται σε μια στιγμή όπου η ΕΕ φαντάζει αδύνατο να παράσχει ουσιαστικές λύσεις προς 2 κράτη-μέλη της που αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα με μια Τρίτη χώρα, εν προκειμένω την Τουρκία. Σαφώς και είναι θετικό το ενιαίο μέτωπο ως προς την καταδίκη της τουρκικής προκλητικότητας σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ωστόσο οι λεκτικές καταδίκες, οι διακηρύξεις κλπ. δεν αναμένεται να συμβάλλουν στην επίλυση του προβλήματος. Θα έλεγε κανείς πως υπάρχει διστακτικότητα από πολλές χώρες ως προς την επιβολή κυρώσεων στην Τουρκία (βλ. Γερμανία, Ολλανδία κ.α.) λόγω των ισχυρών οικονομικών συμφερόντων στην εν λόγω χώρα; Ρεαλιστικά μιλώντας, η Τουρκία είναι μια πολύ μεγάλη αγορά για εκείνες ώστε να επιχειρήσουν να της κάνουν ζημιά τέτοιου τύπου. Μένει να δούμε τι μέτρα θα εισηγηθούν από την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης και την Κομισιόν, το θέμα είναι όμως πως εάν δε ληφθούν άμεσα, ενδεχομένως να είναι πια πολύ αργά και να μην μπορεί να σταματηθεί η Τουρκία.
Ελλάδα και Κύπρος οφείλουν να συνεχίσουν να πορεύονται μαζί σ’ αυτό το δύσκολο αγώνα και πρέπει να είναι σε πλήρη ετοιμότητα ώστε να διαχειριστούν κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο την οποιαδήποτε προκλητική ενέργεια προέλθει από τουρκικής πλευράς, ανεξαρτήτως των χαρακτηριστικών που θα λάβει. Αποφασιστικής σημασίας παραμένει φυσικά η ενεργή υποστήριξη των ΗΠΑ, με τα μέσα που αναφέρθηκαν παραπάνω, όπως και η ισχυροποίηση των περιφερειακών συμμαχιών που έχουν αναπτυχθεί με άλλες δυνάμεις στην περιοχή όπως το Ισραήλ, ο Λίβανος, η Αίγυπτος και η Ιορδανία. Η ευρωπαϊκή ασπίδα παραμένει ασφαλώς χρήσιμη, αλλά ταυτόχρονα η ενίσχυση των ερεισμάτων στην Αν. Μεσόγειο πρέπει να αποτελέσει προτεραιότητα και για τις 2 χώρες, μιας και προσδίδουν επιπλέον αξία σ’ εκείνες και λειτουργούν ως ένα πιθανό αντίβαρο έναντι των τουρκικών αξιώσεων. Σε ότι αφορά την Κύπρο ειδικότερα, ελέω της απουσίας αποτρεπτικής ισχύος, η κινητικότητα στο διπλωματικό πεδίο μέσα διμερώς και πολυμερώς είναι αναγκαία, ενώ η υποστήριξη προς το πρόσωπό της και από άλλες χώρες (Γαλλία, Ιταλία) και μέσα από τη δραστηριοποίηση εταιρειών σε οικόπεδα της ΑΟΖ της ενισχύει τη θέση της γεωπολιτικά. Μένει να δούμε και πως θα επηρεάσει τις εξελίξεις η υπογραφή της σύμβασης του ελληνικού κράτους με την ExxonMobil για έρευνα και αξιοποίηση κοιτασμάτων νότια της Κρήτης, αλλά και η σχετική αντίδραση των Τούρκων.
Προβλέπεται ένα θερμό καλοκαίρι, οπότε, let’s stay tuned και ας είμαστε ψύχραιμοι!
Μεταπτυχιακός φοιτητής του Πανεπιστημίου του Άμστερνταμ, με εξειδίκευση στις εξωτερικές σχέσεις της ΕΕ. Απόφοιτος του τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών Πανεπιστημίου Πειραιώς, με καταγωγή από την Λάρισα. Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα άπτονται των διεθνών σχέσεων, των ευρωπαϊκών θεμάτων, της εσωτερικής και της εξωτερικής πολιτικής της Ελλάδας. Συγγράφει άρθρα εδώ και πέντε έτη.
