Της Πολυτίμης Βιντζιλαίου,
Τον τελευταίο ενάμιση μήνα η Μεσόγειος βρίσκεται σε έναν, άνευ προηγουμένου, διπλωματικό και ενεργειακό αναβρασμό. Η κατάσταση αυτή επαναφέρει στη ατζέντα ένα από τα πλέον μακροχρόνια άλυτα ζητήματα του διεθνούς γίγνεσθαι καθιστώντας επιτακτική την ανάγκη επαναπροσέγγισης του. Πρόκειται για τη διαχείριση των κοιτασμάτων της νοτιοανατολικής μεσογείου και ιδίως της θαλάσσιας περιοχής γύρω από την διχασμένη, επί 45 πλέον έτη, νήσο της Κύπρου. Μάλιστα η συνεχής προκλητική στάση του Τούρκου Προέδρου Ρετζέπ Ταγιπ Ερντογάν έχει ξεπεράσει κάθε όριο σεβασμού του εύθραυστου status quo στην εν λόγω περιοχή.
Πιο συγκεκριμένα, στις αρχές του προηγούμενου μήνα το πρώτο τούρκικο πλοίο γεωτρύπανο με το όνομα ‘’Πορθητής’’ εισήρθε στα ύδατα εντός της αποκλειστικής οικονομικής ζώνης της Κύπρου. Σκοπός του, να πραγματοποιήσει γεώτρηση και να ξεκινήσει να αντλεί φυσικό αέριο από τα πλούσια κοιτάσματα που έχουν ανακαλυφθεί τα τελευταία χρόνια στην ευρύτερη περιοχή γύρω από το νησί. Πρίν από δύο μέρες ωστόσο, και παρά την διεθνή κατακραυγή, η Τουρκία απέστειλε και το δεύτερο πλοίο γεωτρύπανο που διαθέτει στον στόλο της. Το ‘’Γιαβούζ’’ όπως ονομάζεται χαρακτηριστικά το πλοίο, κατευθύνεται και αυτό στην κυπριακή ΑΟΖ, συνοδεία 2 φρεγατών του τούρκικου πολεμικού ναυτικού. Το συγκεκριμένο αναμένεται, βάσει των σχεδίων της Άγκυρας, να ολοκληρώσει μια γεώτρηση βάθους 12.200 μέτρων μέχρι τις αρχές Σεπτεμβρίου του τρέχοντος έτους.
Φαίνεται λοιπόν πως η ανάγκη να τεθούν όρια και να λυθούν τώρα ζητήματα πολλών χρόνων είναι πιο επιτακτική από ποτέ. Διότι μπορεί οι κινήσεις του Τούρκου Προέδρου να φαίνονται ξαφνικές και σε κάποιο βαθμό αναίτιες, ωστόσο είναι αποτέλεσμα προσεκτικής στρατηγικής αλλά και εσωτερικής πολιτικής αναγκαιότητας. Άλλωστε η απώλεια της Κωνσταντινούπολης που διαφάνηκε κατά την πρώτη εκλογική αναμέτρηση υπήρξε ένα ισχυρό χτύπημα για το γόητρο του Προέδρου και την απόλυτη ισχύ του κόμματός του στη χώρα. Στην εξίσωση βέβαια, ώστε να αποτυπωθεί όλο το εύρος των καταστάσεων που πυροδότησαν την τούρκικη επιθετική κινητικότητα, πρέπει να συμπεριλάβουμε και την πρόσφατη συμφωνία του κυπριακού κράτους με τους ενεργειακούς κολοσσούς ENI και TOTAL για την έναρξη γεωτρήσεων στην περιοχή της κυπριακής ΑΟΖ.
Φυσικά η τεταμένη αυτή κατάσταση ήρθε να υπενθυμίσει την ανάγκη επαναπροσέγγισης του ευρύτερου ζητήματος της τούρκικης δικαιοδοσίας στην θαλάσσια περιοχή γύρω από την Κύπρο. Από την μια πλευρά ο Τούρκος Πρόεδρος δηλώνει ότι τα νόμιμα δικαιώματα της Τουρκίας και της Τούρκικης Δημοκρατίας της Βόρειας Κύπρου στα ενεργειακά κοιτάσματα της περιοχής είναι αδιαπραγμάτευτα. Από την άλλη ο Κύπριος Πρόεδρος Νίκος Αναστασιάδης υποστηρίζει ότι η παραπάνω τούρκικη λειτουργία συνιστά παραβίαση των δικαιωμάτων που έχει το Κυπριακό κράτος στην ΑΟΖ του. Η κατάσταση προσκρούει σε αρκετά διαδικαστικά εμπόδια στα οποία οφείλεται η σημερινή κατάσταση. Ο πιο βασικός παράγοντας είναι η σύσταση του τουρκοκυπριακού ‘’κράτους εν κράτη’’ ύστερα από την βίαιη εισβολή της Τουρκίας το 1974. Πρόκειται για μια δομή στη βόρεια πλευρά του κυπριακού κράτους που δεν συγκεντρώνει τα απαραίτητα στοιχεία ώστε να χαρακτηριστεί κράτος και που, εκτός από την εντολέα, προστάτιδα και χρηματοδότη Τουρκία, δεν αναγνωρίζεται από κανένα από τα υπόλοιπα κράτη στον κόσμο. Αυτό έρχεται σε ευθεία αντίθεση με την Κυπριακή Δημοκρατία που αναγνωρίζεται από τους πάντες εκτός της Τουρκίας.
Παράλληλα ένας ακόμη παράγοντας με συμβολική και ουσιαστική σημασία για το μέλλον της διευθέτησης της θαλάσσιας περιοχής είναι και η μη επικύρωση της Συνθήκης για το Δίκαιο της Θάλασσας από το Τούρκικο κράτος. Ταυτόχρονα όμως και η συνομολόγηση ΑΟΖ μεταξύ του Τούρκικου κράτους και του ‘’κράτους’’ της Τούρκικης δημοκρατίας Βόρειας Κύπρου που ωστόσο ως πράξη δεν έχει κάποιο ουσιαστικό δεσμευτικό κύρος.
Πέρα όμως από τα μακροχρόνια ζητήματα που εξακολουθούν να υφίστανται αναφορικά με την ισχύουσα κατάσταση γύρω από τα κυπριακά ύδατα, σημαντικός είναι και ο ρόλος των εξωτερικών παραγόντων και της διεθνούς ισορροπίας δυνάμεων. Αυτό που παρατηρείται χαρακτηριστικά είναι ότι παρά τις επαναλαμβανόμενες συστάσεις της Ευρωπαϊκής Ένωση, των ΗΠΑ, της Ρωσίας αλλά και της Αιγύπτου η Τουρκία εξακολουθεί απτόητη κλιμακώνοντας τη δράση της. Την Παρασκευή το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο προχώρησε ένα βήμα παραπάνω καταδικάζοντας τις κινήσεις της Τουρκίας οι οποίες χαρακτηρίστηκαν παράνομες και ενάντια στο πνεύμα και τη λειτουργία του Διεθνούς Δικαίου. Επιπλέον διατυπώθηκε και ο όρος ‘’στοχευμένα μέτρα’’ που σκοπεύει να λάβει η Ένωση γι αυτό και που αναφέρονται κατά το μάλλον ή ήττον στη διακοπή της χρηματοδότησης που δίνει η Ένωση σε κάθε υποψήφιο, προς ένταξη, μέλος. Μάλιστα δεν αποκλείεται να πέσει στο τραπέζι και το ζήτημα παγώματος της τελωνειακής ένωσης που ζητά επίμονα η Τουρκία τα τελευταία χρόνια.
Βέβαια ακόμη και εντός της Ένωσης, υπήρξαν διαφορετικές προσεγγίσεις ως προς το ζήτημα των μέτρων. Ο προβληματισμός των ευρωπαίων εταίρων σε σχέση με τη θέση της Τουρκίας ως βασικού ρυθμιστή του μεταναστευτικού ρεύματος που έρχεται από την ανατολή, ασφαλώς επηρεάζει την συνολική δράση της Ένωσης. Πιο θετικά υπήρξαν τα κράτη της Μεσογείου με πρώτη τη Γαλλία να εκφράζει ανοιχτά την υποστήριξή της στον Έλληνα Πρωθυπουργό και τον Κύπριο Πρόεδρο. Η Γερμανία, από την άλλη, φάνηκε πιο συγκρατημένη δεδομένων και των ισχυρών οικονομικών δεσμών που διατηρεί με το τούρκικο κράτος. Ωστόσο στο τέλος όλοι τάχθηκαν υπέρ της συγκεκριμένης λύσης.
Οι ΗΠΑ από την πλευρά τους έσπευσαν να χαρακτηρίσουν την τούρκικη κίνηση ως ιδιαίτερα προκλητική και να ζήτησουν την αναστολή των παράνομων γεωτρήσεων εντός της κυπριακής ΑΟΖ. Η τούρκικη πολιτική στη διεθνή σκακιέρα έχει από καιρό προβληματίσει τις ΗΠΑ οι οποίες από το προηγούμενο καλοκαίρι επέβαλλαν δασμούς στις εισαγωγές χάλυβα και αλουμινίου. Το μεγαλύτερο όμως αγκάθι στη σχέση των δύο κρατών εξακολουθεί να είναι η αγορά του αμυντικού συστήματος S-400 από την Ρωσία. Σε απάντηση της συγκεκριμένης κίνησης, οι ΗΠΑ αρνήθηκαν να παραδώσουν στην Τουρκία τα νέα αεροσκάφη F-35 που κατασκευάστηκαν στα πλαίσια της νατοϊκής συμφωνίας και για τα οποία η τελευταία έδωσε 1δις δολάρια. Ο Ερντογάν δήλωσε ωστόσο χθες πως θέλει να επιλυθεί το ζήτημα αυτό και προς αυτό το σκοπό θα συναντηθεί με τον αμερικανό ομόλογό του στα πλαίσια της συνάντησης των G20, ενώ ίσως πραγματοποιηθεί και μια συνάντηση των 2 ηγετών μέσα στον επόμενο μήνα.
Σε κάθε περίπτωση, και παρά τις πολύ καλές σχέσεις με την Ελλάδα, οι ΗΠΑ διατηρούν μια πιο ουδέτερη στάση στο θέμα της Κύπρου. Παρά τις διακηρύξεις και τη θετική διάθεση υπέρ της Κύπρου, οι ΗΠΑ βρίσκονται στην ίδια συμμαχία με την Τουρκία (καθώς η Κύπρος δεν βρίσκεται εντός του ΝΑΤΟ). Η χώρα του Ερντογάν βρίσκεται σε στρατηγική γεωπολιτική θέση συνορεύοντας με την εμπόλεμη Συρία και το εχθρικό Ιράν αποτελώντας μια σταθερή περιφερειακή συμμαχική δύναμη για τα συμφέροντα των ΗΠΑ. Επομένως η στάση των τελευταίων σε μεγάλο βαθμό θα εξαρτηθεί από τις επόμενες κινήσεις της Τουρκίας.
Η Πολυτίμη-Μαρία Βιντσιλαίου είναι απόφοιτη του τμήματος Πολιτικών Επιστημών και Δημόσιας Διοίκησης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών με κατεύθυνση τις Διεθνείς Σχέσεις και μεταπτυχιακή φοιτήτρια στο πρόγραμμα «Οικονομικά και Δίκαιο στις ενεργειακές αγορές» του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών. Έχει συμμετάσχει σε αρκετές προσομοιώσεις και διεθνή συνέδρια, με διακρίσεις, ενώ έχει υπάρξει μέλος ερευνητικών ομάδων που δραστηριοποιούνται στη μελέτη της διεθνούς πολιτικής και οικονομίας.
