Του Γιώργου Ναθαναήλ,
Από τη δόξα στην κατ’ επίφασην ανεξαρτησία
Από το 192 έως το 188 οι Ρωμαίοι διεξάγουν πόλεμο εναντίον του Αντίοχου Γ’, ο οποίος ακολουθώντας μια επεκτατική πολιτική, προκάλεσε τη δύναμη της εποχής να τον κατευνάσει. Ο βασιλιάς της Μακεδονίας, Φίλιππος Ε’, πολέμησε στο πλευρό των Ρωμαίων προσδοκώντας την επέκταση του βασιλείου του. Εν τέλει, το 179 ανέβηκε στο μακεδονικό θρόνο, ο Περσέας. Ο τελευταίος δεν ήταν καθόλου αρεστός στους Ρωμαίους, αφού ήθελε να γίνει δημοφιλής ανάμεσα στους Έλληνες και να μειώσει την επιρροή τής Συγκλήτου.
Τα αντικρουόμενα συμφέροντα οδήγησαν τη Res Publica και το μακεδονικό βασίλειο σε πόλεμο. Ο πόλεμος αυτός έχει περάσει στην ιστοριογραφία ως Γ’ Μακεδονικός πόλεμος. Ήταν ο τελευταίος από αυτήν τη σειρά πολέμων της Ρώμης με το ισχυρότερο ελληνιστικό βασίλειο, που πέρασε από την αίγλη του Αλέξανδρου Γ΄ Μέγα στην ταπείνωση. Το σημείο που δόθηκε η καθοριστική μάχη ήταν η Πύδνα στην Πιερία. Εκεί οι ρωμαϊκές λεγεώνες συνέτριψαν τις μακεδονικές φάλαγγες κι έθεσαν τέλος στη βασιλεία του Περσέα. Το έτος 168 σηματοδοτεί το τέλος του μακεδονικού βασιλείου και την διάσπασή του σε 4 ανεξάρτητες δημοκρατίες. Ο Περσέας πέθανε σε φυλακή τής Ιταλίας ενώ ο Λεύκιος Αιμίλιος Παύλος έστησε μία τιμητική στήλη για τη νίκη του στη Πύδνα στους Δελφούς. Εικάζεται πως η στήλη είχε φιλοτεχνηθεί για να μπει στην κορυφή της ένας ανδριάντας του μακεδόνα βασιλιά. Σημαντικά γεγονότα κρίνονται, επίσης, ο εκτοπισμός 1.000 Αχαιών στην Ιταλία υπό την υποψία ότι πρόκειται για αντιπάλους της Ρώμης. Μέσα σε αυτούς συμπεριλαμβάνεται κι ο Πολύβιος, ο σημαντικότερος ιστορικός της ελληνιστικής περιόδου που γράφει γι’ αυτά τα γεγονότα. Επίσης, η Ρόδος τιμωρήθηκε από τους Ρωμαίους με αφαίρεση της Καρίας και της Λυκίας, τις οποίες ήλεγχε επειδή θεωρήθηκε αρνητική απέναντι στη Ρώμη η στάση της στον πόλεμο. Τέλος, η Δήλος ανακηρύχθηκε σε ελεύθερο λιμάνι βάζοντας σε δεύτερη μοίρα το λιμάνι της Ρόδου. Η κίνηση αυτή έπληξε πολύ τα έσοδα του λιμανιού.
Η επανάσταση που έφερε τη δουλεία
Το 149 έκανε την εμφάνισή του κάποιος Ανδρίσκος, ο οποίος υποστήριζε πως ήταν γιος του Περσέα και παρέσυρε τη Μακεδονία και τη Θεσσαλία σε μία επανάσταση εναντίον των Ρωμαίων. Το αποτέλεσμα ήταν να κατασταλεί η εξέγερση από τον Κόιντο Καικίλιο Μέτελλο το 148. Ωστόσο, συμβαίνει κάτι πολύ σημαντικότερο. Οι Ρωμαίοι προχωρούν στην πλήρη προσάρτηση της περιοχής από το Αιγαίο ως την Αδριατική. Έτσι, η Μακεδονία αποτελεί πλέον επαρχία της Res Publica με κεντρικό διοικητή έναν ανθύπατο.
Αχαιοί κι Αθηναίοι, Ρωμαίοι και Πέρσες
Σαν άλλοι Πέρσες, οι Ρωμαίοι ήταν έτοιμοι να προελάσουν στη νότια Ελλάδα. Όμως, δεν υπήρχαν πια εκείνοι οι Αθηναίοι του Μιλτιάδη που απέκρουσαν τον πανίσχυρο στρατό των Αχαιμενιδών. Έτσι, το 146 οι Ρωμαίοι παρενέβησαν στη διαμάχη της Αχαϊκής Συμπολιτείας και της Σπάρτης υπέρ της τελευταίας ζητώντας ουσιαστικά τη διάσπαση της Συμπολιτείας. Οι Αχαιοί κήρυξαν πόλεμο στη Σπάρτη και προκάλεσαν τη στρατιωτική επέμβαση της Ρώμης. Οι Αχαιοί ηττήθηκαν σε 2 μάχες κι ως εκ τούτου περιορίστηκαν στη βορειοδυτική Πελοπόννησο. Φυσικά, η Συμπολιτεία καταστράφηκε κι οι πόλεις της νότιας Ελλάδας πέρασαν στη δικαιοδοσία του ανθύπατου της Μακεδονίας. Σημαντικό γεγονός είναι η απόφαση της Συγκλήτου να καταστραφεί εκ θεμελίων η Κόρινθος, η οποία προσέβαλε τους απεσταλμένους της.
Ο καλύτερος φίλος της Ρώμης, το Πέργαμον
Το βασίλειο της Περγάμου από τη στιγμή τής ίδρυσής του μέχρι και το τέλος του ήταν πάντα στο πλευρό τής Ρώμης. Το 133 ο Άτταλος Γ’ πέθανε και στη διαθήκη του άφησε το βασίλειο στη Ρώμη και τις ελληνικές πόλεις αυτού τις ανακήρυττε ελεύθερες. Ο ετεροθαλής αδελφός του, Αριστόνικος, αρνήθηκε να δεχθεί τη διαθήκη κι εξεγέρθηκε. Στην αρχή είχε επιτυχίες στο πεδίο της μάχης αλλά δεν κατάφερε να εγκαθιδρύσει την εξουσία του. Το 132 έφθασαν τα στρατεύματα της Ρώμης. Ακολούθησε τριετής σκληρός κι αιματηρός πόλεμος, τον οποίο στο τέλος κέρδισαν οι Ρωμαίοι. Το αποτέλεσμα ήταν να δημιουργηθεί μια νέα ρωμαϊκή επαρχία, της Ασίας, που εκτεινόταν στη δυτική και βορειοδυτική Μικρά Ασία. Κάποιες πόλεις που ήταν αμιγώς ελληνικές διατήρησαν μια δική τους αυτοδιοίκηση ενώ άλλες θεωρούνταν ελεύθερες και αφορολόγητες χωρίς να βρίσκονται τυπικά κάτω από το ρωμαϊκό έλεγχο.
Αναπάντητα ερωτήματα
Ο ελληνιστικός κόσμος έπαψε να υπάρχει όταν η Αίγυπτος καταλήφθηκε από τους Ρωμαίους. Είναι τυχαίο άραγε πως όταν παύει να υπάρχει ο ελληνιστικός κόσμος, επέρχεται και η Pax Romana με αυτοκράτορα τον πρώτο από τους πολλούς, Οκταβιανό Αύγουστο; Τελικά, ποια ήταν η σημασία της Ανατολής στην εγκαθίδρυση της πανίσχυρης αυτοκρατορίας και στον ερχομό τής ειρήνης στη Μεσόγειο; Όλα αυτά τα ερωτήματα κρίνονται αναπάντητα. Σίγουρα δεν περιμένουμε κάποια πηγή να έρθει στο φως για να δώσει απαντήσεις, αλλά θα τολμήσουμε να δώσουμε απάντηση συνδυάζοντας όλα τα δεδομένα που έχουμε. Μέχρι τότε θα αποδίδουμε την έλευση της Pax Romana στην πανίσχυρη κατακτητική μηχανή τής Ρώμης αφήνοντας απ’ έξω παράγοντες κοινωνικούς κι οικονομικούς των ελληνιστικών βασιλείων.
Βιβλιογραφία:
- Frank W. Walbank, Ο ελληνιστικός κόσμος
- Francois Lefevre, Ιστορία του αρχαίου ελληνικού κόσμου
