Της Αθηνάς – Νεφέλης Βούκουνα,
Είναι γεγονός πως η εποχή στην οποία ζούμε, χαρακτηρίζεται από μια τεράστια ενδυνάμωση ολοκληρωτικών κινημάτων, ακραίων στοιχείων και μια κατακόρυφη άνοδο της Άκρας Δεξιάς τόσο στην Ελλάδα, όσο και σε ολόκληρη την Ευρώπη. Παντού γύρω μας μπορούμε να αφουγκραστούμε και να κατανοήσουμε ότι οι πολιτικές ισορροπίες αλλάζουν, η πολιτική σκακιέρα αναδιαμορφώνεται, το δημοκρατικό οικοδόμημα σιγά σιγά αποδυναμώνεται , ταυτόχρονα με την απότομη έξαρση ρατσιστικών, φασιστικών, νεοναζιστικών ομάδων. Τα ποσοστά των ακροδεξιών κομμάτων στην Ευρώπη έχουν αυξηθεί κατακόρυφα, με την Ελλάδα να μην αποτελεί φυσικά εξαίρεση.
Η Ευρώπη ολοένα και πιο πολύ βυθίζεται στην άγνοια, τον φόβο, τη βία, το μίσος, χάνοντας και τα τελευταία ψήγματα ανθρωπιάς και Δημοκρατίας. Το δημοκρατικό έλλειμμα διογκώνεται και οι ακραίες ιδεολογίες αρχίζουν να αντικαθιστούν τα δημοκρατικά ιδεώδη. Αναγνωρίζοντας, λοιπόν, την σύγχρονη ατροφία της Δημοκρατίας και την σήψη του κοινωνικοπολιτικού γίγνεσθαι γεννάται το ερώτημα του «Ποιες είναι οι αιτίες της ανόδου της Ακροδεξιάς, που έχουν διαμορφώσει την υπάρχουσα παθογενή κατάσταση;»
Θα λέγαμε ότι αναζητώντας τα αίτια της ενίσχυσης της Άκρας Δεξιάς, θα μπορούσαμε να τα διακρίνουμε σε καθαρά κοινωνικοπολιτικής φύσεως αίτια και σε αίτια τα οποία σχετίζονται περισσότερο με την ψυχολογία, την ψυχοπολιτική τεχνολογία και την λογοψυχολογία.
Ξεκινώντας, λοιπόν, με τις κοινωνικοπολιτικές αιτίες ανόδου της ακροδεξιάς, δεν γίνεται να μην διαπιστώσουμε την ιδεολογική σύγχυση των πολιτών που υφίσταται σήμερα. Οι σύγχρονοι πολίτες μη διαθέτοντας ορθή πολιτική παιδεία και γνώση, συχνά συγχέουν τις ιδέες και τις ιδεολογίες των κομμάτων , μη έχοντας σαφή εικόνα του πολιτικού τοπίου. Σε αυτό , φυσικά, συμβάλλουν και τα ΜΜΕ , που ανακυκλώνουν πολλές φορές την παραπληροφόρηση και την κινδυνολογία.
Επιπλέον, είναι γεγονός πως η σύγχρονη καθημερινότητα έχει μετατραπεί σε ένα αέναο κυνήγι κέρδους, όπου κυριαρχεί ο υλιστικός τρόπος ζωής και το χρήμα αποτελεί αυταξία. Μέσα σε έναν τέτοιο μακρύ αγώνα δρόμου της ευκαιρίας και του πλούτου, οι πολίτες δεν έχουν χρόνο και διάθεση να ασχοληθούν ενεργά μην τις πολιτικές διαδικασίες και την πολιτική εν γένει. Καλλιεργείται, ως απόρροια, ένα κλίμα απάθειας και αδιαφορίας για τα κοινά, γεγονός που αφήνει «χώρο» στην ακροδεξιά να εξαπλωθεί. Φυσικό επακόλουθο της κατάστασης αυτής είναι και η παρακμή των δημοκρατικών θεσμών. Η Δημοκρατία ατροφεί, τα δημοκρατικά ιδεώδη καταρρέουν και οι ακραίες ιδέες έρχονται να εδραιωθούν έναντι των δημοκρατικών αρχών.
Παρ’ όλα αυτά, προσωπικά πιστεύω πως μια από τις σημαντικότερες αιτίες ανόδου των ακροδεξιών κινημάτων , αποτελεί η ύπαρξη σοβαρών και άλυτων κοινωνικών προβλημάτων που ταλανίζουν τις σύγχρονες κοινωνίες. Φαινόμενα κοινωνικής παθογένειας ή κοινωνικά ζητήματα όπως η ανεργία και η φτώχεια, προκαλούν την αγανάκτηση των κατώτερων , κυρίως, κοινωνικών στρωμάτων και την στροφή τους προς ολοκληρωτικές τάσεις. Ας πάρουμε για παράδειγμα, το πολύ επίκαιρο ζήτημα της μεταναστευτικής κρίσης. Το μεταναστευτικό ρεύμα από την Ανατολή αποτελεί ένα άλυτο ζήτημα για ολόκληρη την Ευρώπη που έχει επηρεάσει άρδην το κοινό αίσθημα. Συχνά βλέπουμε ότι οι μετανάστες μετατρέπονται σε «αποδιοπομπαίο τράγο» και τους αποδίδονται σφοδρές κατηγορίες καθώς θεωρούνται υπαίτιοι της κοινωνικής παθογένειας και παρακμής. Μέσα σε ένα τέτοιο κλίμα, βρίσκουν πρόσφορο έδαφος πρακτικές βίας και μίσους που υποδαυλίζουν ακροδεξιά κινήματα. Ο ρατσισμός, ο φόβος και η μισαλλοδοξία γίνονται τρόπος ζωής και η αγανάκτηση των ίδιων των πολιτών τους οδηγεί σε ακραίες πολιτικές επιλογές.
Όσον αφορά, τώρα, τις ψυχολογικές αιτίες που συμβάλλουν στην ενδυνάμωση της Άκρας Δεξιάς, ίσως μπορούμε να τις αναζητήσουμε στο έργο του Freud , του κορυφαίου ψυχίατρου και θεμελιωτή της ψυχανάλυσης. Όπως αναφέρει ο Freud στο βιβλίο του «Ψυχολογία των Μαζών και ανάλυση του Εγώ», οι μάζες μπορούν να χειραγωγηθούν από τρίτους με διάφορους μηχανισμούς.
Αναλυτικότερα η μάζα για τον Freud, είναι μια κοινή δομή (ένα «σωρό») που επιτυγχάνεται από την ύπαρξη ενός κοινού «κάτι», μιας κοινής ταυτότητας που συνδέει όλα τα μέλη της. Κι εκείνος ο συνδετικός κρίκος , το κοινό «κάτι» μιας μάζας ονομάζεται «ταύτιση» και έχει ως αποτέλεσμα την ενδυνάμωση και την αλληλεπίδραση των μελών της μάζας. Η ταύτιση αποτελεί το «επικοινωνιακό κλειδί» των πολιτικών ή των κινημάτων που επιθυμούν να χειραγωγήσουν τις μάζες. Όσο πιο εύκολα ταυτιστεί η μάζα με μια πολιτική ομάδα ή έναν πολιτικό , τόσο πιο εύκολα θα τον εμπιστευτεί και θα τον ακολουθήσει.
Παρατηρούμε , λοιπόν, ότι ιδιαίτερα σε περιόδους κοινωνικής αναταραχής και πολιτικής αστάθειας κάνουν την εμφάνιση τους πρόσωπα ή ομάδες με δεσποτικές και ολοκληρωτικές βλέψεις , που μέσω του μηχανισμού της «ταύτισης» προσπαθούν να πατρονάρουν τον λαό. Συχνά, προκαλούν ακόμα και τεχνητές συναισθηματικές εξάρσεις προκειμένου να επηρεάσουν την κοινή γνώμη. Ο Freud , όπως και ο Lacan , μίλησε επίσης για την λίμπιντο (jouissance για τον Lacan) που δεν είναι τίποτε άλλο από την απόλαυση και την πληρότητα που συνδέει κάθε συλλογική ταυτότητα, κάθε μάζα.
Με βάση ,λοιπόν, την λίμπιντο αυτή διαμορφώνονται τρείς διαφορετικοί άξονες ανάλυσης της εθνικής ταύτισης, τρείς διαφορετικοί μηχανισμοί δηλαδή επιρροής της μάζας από τρίτους. Ο πρώτος είναι η υπόσχεση της απόλαυσης. Το εκάστοτε εθνικιστικό, ολοκληρωτικό κίνημα υπόσχεται στον λαό ότι θα του προσφέρει την χαμένη ευτυχία, πληρότητα του. Ο δεύτερος είναι η φαντασίωση. Τέτοιου είδους πρακτικές και κινήματα καλλιεργούν στην μάζα την φαντασίωση ότι η δική τους ταυτότητα διαφέρει και υπερέχει έναντι των υπολοίπων. Ο τρίτος και τελευταίος μηχανισμός είναι η λεγόμενη «κλοπή» της απόλαυσης. Καλλιεργείται , δηλαδή, η ιδέα ότι κάποιος τρίτος (κάποιος εθνικός εχθρός) έχει «κλέψει» την απόλαυση και την ευτυχία της μάζας και αυτομάτως αποτελεί μισητή και αιώνια απειλή της κοινωνικής ευταξίας. Και οι τρείς αυτοί μηχανισμοί είναι δυσδιάκριτοι και δύσκολοι να κατανοηθούν, γι αυτό και πλήθος πολιτών «πιάνονται» καθημερινά στην παγίδα της ακροδεξιάς, σαγηνεύονται από τη φαντασιακή απόλαυση που τους υπόσχεται και προβαίνουν σε ακραίες πολιτικές επιλογές.
Σίγουρα το σαράκι της ακροδεξιάς είναι παντού γύρω μας έτοιμο να διαβρώσει ότι δημοκρατικό έρεισμα έχει απομείνει και να αλλοιώσει και τα τελευταία ψήγματα ανθρωπιάς και Δημοκρατίας. Παρ’ όλα αυτά είναι στο χέρι μας αν θα του δώσουμε την ισχύ να μας κατασπαράξει και αν θα του επιτρέψουμε να μας μετατρέψει σε άθυρμα στα χέρια του. Εμείς έχουμε την επιλογή, εμείς έχουμε και τη δύναμη.
