Του Πελοπίδα-Παναγιώτη Κουλούρη,
Εκτός από τα γεγονότα της απόβασης της Σμύρνης, που αφορούν την πολιτική και τη διπλωματία, υπάρχει και ένα τρίτο πεδίο, το οποίο παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, αυτό του στρατεύματος και πιο συγκεκριμένα των πρωταγωνιστών τού. Φυσικά, πρωταγωνιστές δεν ήταν μόνο οι Στρατηγοί, αλλά στο παρόν άρθρο θα αναφερθούμε σε δύο Στρατηγούς, οι οποίοι ανέλαβαν τη διοίκηση της στρατιάς της Σμύρνης από την απόβαση μέχρι τρεις μήνες πριν την Καταστροφή. Λεωνίδας Παρασκευόπουλος – Αναστάσιος Παπούλας.
Στρατηγός Λεωνίδας Παρασκευόπουλος
Ο Λεωνίδας Παρασκευόπουλος υπήρξε μία χαρισματική και ηγετική φυσιογνωμία, διεθνούς κύρους. Ήταν ο Αρχηγός του Ελληνικού Στρατού από το 1918 και ύστερα αρχιστράτηγος της Στρατιάς της Μικράς Ασίας έως τον Νοέμβριο του 1920. Μετά την υπογραφή της ανακωχής του Μούδρου, ο Παρασκευόπουλος ανέλαβε τη μετακίνηση των ελληνικών δυνάμεων στην εκστρατεία της Κριμαίας και τη μεταφορά του στρατού από τη Μακεδονία, στη Μικρά Ασία. Στις 30 Ιουνίου αποβιβάστηκε ως αρχιστράτηγος του ελληνικού στρατού κατοχής στη Σμύρνη και μετά από παραμονή ενός μηνός επέστρεψε στη Θεσσαλονίκη. Η συμβολή του στη Μικρασιατική Εκστρατεία υπήρξε ιδιαιτέρως σημαντική, καθώς ανέλαβε τις πρώτες επιχειρήσεις ως επικεφαλής του Α΄ κλιμακίου του Γενικού Στρατηγείου τους Σμύρνης. Την περίοδο της διοίκησής του, η Ανατολική Θράκη και η περιοχή της Σμύρνης, περιήλθαν στην κατοχή του ελληνικού στρατού, ενώ ηγήθηκε και της προέλασης του στην Προύσα και το Ουσάκ. Ο στρατηγός Λεωνίδας Παρασκευόπουλος, όπως ειπώθηκε προηγουμένως ήταν μία ισχυρή προσωπικότητα. Υπήρξε ικανός στρατιωτικός ηγέτης, διορατικός πολιτικός – διετέλεσε Γερουσιαστής – και ενέπνεε τους γύρω του με το παράδειγμά του. Ήταν αγαπητός στο στράτευμα και τον εκτιμούσαν οι αξιωματικοί, καθώς ήταν αμερόληπτος και δίκαιος. Ο Παρασκευόπουλος, εξ αρχής, τάχθηκε υπέρ των οραματισμών του Βενιζέλου, ενώ ακολουθούσε πάντα, το «δόγμα» του πρωθυπουργού τους Μεγάλης Ελλάδας, ότι «ο αξιόμαχος και με ακμαίο ηθικό στρατός είναι ο συμπληρωματικός βραχίονας μιας πετυχημένης διπλωματίας». Μάλιστα, ο ικανός τους αξιωματικός, επέλεγε ικανούς συνεργάτες, μαζί, με τους οποίους σχεδίασε την προέλαση του Στρατού, το καλοκαίρι του 1920, τους την Προύσα. Κατά την περίοδο της διοίκησης Παρασκευόπουλου, η Στρατιά της Μικράς Ασίας κατέστη παράδειγμα στρατού και προκάλεσε τα θετικά σχόλια των στρατιωτικών επιτελείων Γαλλίας και Αγγλίας. Για μικρό χρονικό διάστημα, ανέλαβε αρχιστράτηγος και των Συμμαχικών Δυνάμεων στην περιοχή. Η συνεργασία τους με την ηγεσία του Μικρασιατικού Ελληνισμού υπήρξε αρμονική, καθώς και με τις μειονότητες της Σμύρνης, ενώ υποστήριζε το μουσουλμανικό στοιχείο, ώστε να συμμετέχει στην καθημερινή ζωή, χωρίς να συναντά εμπόδια, ενώ αντιμετώπισε αποτελεσματικά εκδηλώσεις άσχημων συμπεριφορών, που στρέφονταν κατά του τουρκικού στοιχείου στη ζώνη κατοχής του Ελληνικού Στρατού. Κατά την παραμονή του στη Σμύρνη ήρθε σε σύγκρουση με τον Έλληνα Ύπατο Αρμοστή τους Σμύρνης Α. Στεργιάδη.
Μετά την υπογραφή της Συνθήκης των Σεβρών (28 Ιουλίου/10 Αυγούστου 1920) επέστρεψε στην Ελλάδα, θέλοντας να πείσει τον Βενιζέλο να μην προκηρύξει εκλογές. Στις 1/14 Νοεμβρίου 1920, διεξήχθησαν εκλογές στην Ελλάδα, και το κόμμα των Φιλελευθέρων ηττήθηκε από την «Ηνωμένη Αντιπολίτευση», το συνασπισμό των αντι-βενιζελικών κομμάτων. Όταν ο αρχιστράτηγος έμαθε για την ήττα των Φιλελευθέρων, διέταξε την άμεση μεταφορά του 8ου Συντάγματος Κρητών υπό τον αντισυνταγματάρχη Θεόφιλο Βουτσινά και τους μοίρας ορειβατικού πυροβολικού στην Σμύρνη για να μεταφερθούν στην Αθήνα και να αποτρέψουν την ανάληψη τους εξουσίας από την «Ηνωμένη Αντιπολίτευση». Τους 11/24 Νοεμβρίου, το «κωνσταντικό» καθεστώς τον απομάκρυνε από τη θέση του και αποφάσισε να ακολουθήσει τον Βενιζέλο στη Νίκαια τους Γαλλίας. Η Στρατιά της Σμύρνης είχε χάσει έναν εμπειροπόλεμο Στρατηγό. Το νέο καθεστώς συμπεριφέρθηκε στον Αρχιστράτηγο τους Νίκης — και δικαιούτο, πράγματι, αυτόν τον τίτλο — σε έναν ανίκανο και ανάξιο υπάλληλο. Το τραγικό της υπόθεσης είναι πως ο άξιος στρατηγός πληροφορήθηκε την αντικατάστασή του από τους εφημερίδες, πριν να λάβει τη διαταγή. Ο Παρασκευόπουλος παρέδωσε στον Παπούλα, ένα αξιόμαχο στράτευμα, που έφθανε τους 3.805 αξιωματικούς, 111.861 οπλίτες, 115 πεδινά πυροβόλα και 146 ορεινά πυροβόλα.
Στρατηγός Αναστάσιος Παπούλας
Τη θέση του Λεωνίδα Παρασκευόπουλου, ανέλαβε ο στρατηγός Αναστάσιος Παπούλας (Νοέμβριος 1920 – Μάιος 1922), ο οποίος εκείνη την εποχή ήταν υπέρ της νέας κυβέρνησης και του βασιλιά. Η μεγαλύτερη μονάδα, που είχε διοικήσει ήταν Σύνταγμα. Παρά το ότι ήταν ακέραιος και ανδρείος δεν είχε στρατιωτική παιδεία, δε μιλούσε ξένες γλώσσες, ώστε να μπορεί να κατανοήσει την πολεμική τέχνη. Το μόνο του προσόν, ήταν ο «αντιβενιζελισμός» του. Ο Παπούλας είναι, ακόμη και σήμερα, μία προσωπικότητα, που συζητείται, καθώς όταν επήλθε η Καταστροφή, κατέθεσε στο δικαστήριο, ως μάρτυρας κατηγορίας στην περίφημη «Δίκη των Έξι », παρά και τα δικά του λάθη στο πεδίο της μάχης. Ο Παπούλας έχει χαρακτηριστεί από τον Ισμέτ Ινονού ως «γενναίος και καλός στρατιώτης», ενώ και ο, τότε, δημοκρατικός συνταγματάρχης Γεώργιος Κονδύλης ήταν αντίθετος με την απομάκρυνσή του, το Μάιο του 1922 και την αντικατάστασή του από τον στρατηγό Γεώργιο Χατζηανέστη.
Ο Παπούλας, ήταν διστακτικός και ανήμπορος να ακολουθήσει τις εξελίξεις. Δυστυχώς, δεν έδειξε αποφασιστικότητα τη στιγμή, που απαιτούσαν οι περιστάσεις, τη στιγμή, που οι αντιβενιζελικές κυβερνήσεις αποψίλωναν τον ελληνικό στρατό από ικανά και εμπειροπόλεμα στελέχη για να αναλάβουν – ανίκανοι – αξιωματικοί. Σε αυτές τις δυσάρεστες αλλαγές εντός του στρατεύματος αντέδρασαν, ακόμη, και αντιβενιζελικοί, αλλά ικανοί αξιωματικοί. Διστακτικότητα επέδειξε και μετά την ενέργεια του πρίγκιπα Ανδρέα, επικεφαλής του Πυροβολικού, να τον παρακούσει στη μάχη του Σαγγάριου, φέρνοντας σε δύσκολη θέση τα στρατεύματα, που μάχονταν στο Μέτωπο.
Ο διορισμός του Παπούλα στη θέση του Παρασκευόπουλου αρκούσε, ώστε οι Σύμμαχοι να αρχίσουν να απομακρύνονται σταδιακά από την Ελλάδα, καθώς ο Παπούλας, τον Ιούλιο του 1917, με την Ελλάδα να είναι διαιρεμένη, είχε πάει στην Πελοπόννησο και προσπάθησε να οργανώσει ένοπλες εξεγέρσεις κατά των Συμμάχων. Αυτό αναφέρεται σε απόρρητη έκθεση, που πήρε ο Αυστριακός Υπουργός των Εξωτερικών, κόμης Τσέρνιν, από τον αντιπρόσωπό του στο Γενικό Στρατηγείο του αυτοκρατορικού Στρατού.
Παρά την αρχική τού διστακτικότητα στις αλλαγές, που επέβαλε η νέα κυβέρνηση στο στράτευμα, ο Παπούλας επέδειξε στρατηγικές και ηγετικές ικανότητες και εργάστηκε για την επίτευξη πνεύματος εθνικής ενότητας στο διχασμένο στράτευμα. Μετά την πορεία προς τη γραμμή Εσκί Σεχίρ – Αφιόν Καραχισάρ (10/23 Μαρτίου 1921) και την κατάκτηση της Κιουτάχειας (4/17 Ιουλίου), την επόμενη μέρα, συνεκλήθη πολεμικό συμβούλιο στην Κιουτάχεια με τον βασιλιά Κωνσταντίνο, στο οποίο συμμετείχαν, ο πρωθυπουργός Δημήτριος Γούναρης, ο Υπουργός Στρατιωτικών Νικόλαος Θεοτόκης και ο απόστρατος υποστράτηγος Ξενοφών Στρατηγός, οι οποίοι τάχθηκαν υπέρ της προελάσεως, ενώ από την άλλη ήταν ο διοικητής της Στρατιάς Αναστάσιος Παπούλας, ο επιτελάρχης και συνταγματάρχης Κωνσταντίνος Πάλλης και ο αντιστράτηγος Βίκτωρ Δούσμανης, οι οποίοι ήταν επιφυλακτικοί και διάβασαν το υπόμνημα του συνταγματάρχου Γεωργίου Σπυρίδωνος, που τάσσοταν κατά της προέλασης, καθώς έπρεπε να καλυφθούν 265 χιλιόμετρα μέσα στην Αλμυρά Έρημο.
Τελικά, ο Παπούλας παραιτήθηκε το Μάιο του 1922 και αποσύρθηκε από το στράτευμα, όντας απογοητευμένος, καθώς η κυβέρνηση αρνούνταν να του στείλει ενισχύσεις, ενώ ήταν ενοχλημένος από τους χειρισμούς της πολιτικής ηγεσίας και του θρόνου. Τη θέση του ανέλαβε ο Γεώργιος Χατζηανέστης, μέχρι τότε Διοικητής της Στρατιάς Θράκης. Ο Παπούλας φυλακίστηκε στις φυλακές Αβέρωφ, απ’ όπου αποφυλακίστηκε το απόγευμα της 22ας Νοεμβρίου 1922.
Πηγές:
Γιάννης Καψής, Χαμένες Πατρίδες, Εκδόσεις Νέα Σύνορα – Α.Α. Λιβάνη, Αθήνα 1960
http://www.istorikathemata.com
Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1996. Το 2014 ξεκίνησε τις σπουδές του, στο τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Πάντειου Πανεπιστημίου αποφοιτώντας το 2018. Τον Οκτώβριο ξεκίνησε τις σπουδές του στο Πανεπιστήμιο Νεαπόλεως Πάφου στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα "Νεότερη και Σύγχρονη Ευρωπαϊκή και Ελληνική Ιστορία". Στο OffLine Post αρθρογραφεί για τις κατηγορίες Πολιτικού και Ιστορίας.
