Του Γεωργίου-Ερμή Μπουγιούρη,
Η Μεγάλη Ιδέα ήταν το πρωταγωνιστικό ελληνικό αλυτρωτικό όραμα που σημάδεψε το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα και έληξε με την καταστροφή της Σμύρνης. Ονοματοδότης του οράματος αυτού υπήρξε ο πρώτος συνταγματικός πρωθυπουργός, Ιωάννης Κωλλέτης, περί τα 1844. Συγκεκριμένα, ο Ιωάννης Κωλλέτης και η Μεγάλη Ιδέα οργάνωσαν και οικοδόμησαν την χρήση μιας εθνικιστικής ρητορικής στην πολιτική αρένα και τον πολιτικό διάλογο. Ωστόσο, σε σύντομο χρονικό διάστημα, η Μεγάλη Ιδέα ανακηρύχθηκε ως ένας αέναος εθνικός στόχος τον οποίο δεχόντουσαν όλοι ως αληθινό και σωστό σκοπό κάθε ελληνικής κυβέρνησης που θα ακολουθούσε.
Όσον αφορά την ιδιοσυστασία της Μεγάλης Ιδέας θα μπορούσε να χωριστεί σε τρεις τάσεις. Υπήρχε μια ομάδα ανθρώπων που αντιλαμβάνονταν την Μεγάλη Ιδέα ως προς το ρομαντισμό της. Οραματίζονταν δηλαδή την ανασύσταση της ελληνοβυζαντινής αυτοκρατορίας με κέντρο την Κωνσταντινούπολη. Δεύτερη τάση, και η ευρέως διαδεδομένη, ήταν η βαθιά φιλοδοξία να εξαπλωθεί η ελληνική πνευματική και οικονομική κυριαρχία στην Οθωμανική αυτοκρατορία προκαλώντας την βαθμιαία ανατροπής της εκ των έσω μέσω μιας αναίμακτης διαδικασίας που δεν θα οδηγούσε σε σύγκρουση Ελλήνων – Τούρκων. Τέλος, η τρίτη τάση της Μεγάλης Ιδέας, ήταν πως η Μεγάλη Ιδέα θα μπορούσε να ερμηνευθεί ως, στα πλαίσια ενός σύγχρονου εθνικού κράτους, η λύτρωση των υπόδουλων ελληνικών περιοχών με την ενσωμάτωση τους σ ελληνικό κράτος. Το εάν θα υπήρχε, ή όχι, βίαιη σύγκρουση δεν είχε σημασία. Το ελληνικό κράτος θα έπρεπε να είναι έτοιμο για μια ανοιχτή, κατά μέτωπο, σύγκρουση με την Τουρκία.
Έχοντας ως αφετηρία την αντίληψη της Μεγάλης Ιδέας, που επικρατούσε εκείνη την εποχή, ο Ελευθέριος Βενιζέλος προέβη σε μια διαδικασία προσδιορισμού των πολιτικών του στόχων. Ο κεντρικός στόχος ήταν φυσικά η Μεγάλη Ιδέα. Ωστόσο αυτός ο στόχος, από μόνος του, ήταν ένας μακροπρόθεσμος στόχος. Προκειμένου να φτάσει στον μακροπρόθεσμο στόχο χρειαζόταν ένα σύνολο μεσοπρόθεσμων στόχων που θα οδηγούσαν, εν τέλει, στην πραγμάτωση της Μεγάλης Ιδέας.
Συνεπώς, η στρατηγική του Ελευθερίου Βενιζέλου επηρεάζεται, σχεδόν, αποκλειστικά απ’την Μεγάλη Ιδέα. Αναπόδραστα η ανεξαρτησία και η ενσωμάτωση εδαφικών τμημάτων της Ιωνίας, η οποία είχε και κατά πλειοψηφία το ελληνικό στοιχείο, στο ελληνικό κράτος θα απέληγε στην αναβίωση της θέσης και του ρόλου του στα περιφερειακά υποσυστήματα των Βαλκανίων και της Μικράς Ασίας.
Συνεπακόλουθα, η πραγμάτωση της Μεγάλης Ιδέας κατέστησε επιτακτική πολιτικοστρατηγική αναγκαιότητα την εκμετάλλευση μιας μοναδικής ευκαιρίας, απότοκο της διασυμμαχικής εντολής για την αποστολή του ελληνικού στρατού στην Σμύρνη. Ο αντικειμενικός πολιτικός στόχος του Ελευθερίου Βενιζέλου για την αποστολή ελληνικών στρατευμάτων στην Σμύρνη αποκρυσταλλωνόταν στην δημιουργία και παγίωση τετελεσμένων γεγονότων με συνεπαγόμενο την μελλοντική επιδίκαση μειζόνων εδαφικών περιοχών της Ιωνίας στην Ελλάδα.
Οι ελληνικές εδαφικές επιδιώξεις στην Μικρά Ασία, και η στρατηγική του Ελευθερίου Βενιζέλου, φαίνεται έντονες σε μια συνομιλία του με έναν στενό συνεργάτη κατά την διάρκεια της Διάσκεψης ειρήνης των Παρισίων (1919):
«Θα προτείνωμεν τώρα εις του Τούρκους να μας αφήσουν αυτά τα οποία έχομεν καταλάβει και να τους δώσωμεν εις αντάλλαγμα μιαν διεξοδον εις την Μεσόγειον από την Σμύρνην. Πάντως όλην την ενδοχώρα της Σμύρνης, έως το Αιδίνιον, δηλαδή όλα τα παράλια τα οποία κατοικούνται από Χριστιανούς Έλληνας , τα θέλομεν ιδικά μας».*
Μείζον πολιτικός στόχος του Βενιζέλου ήταν η ανεξαρτητοποίηση των εν λόγω περιοχών και η δημιουργία ενός ελληνικού προτεκτοράτου με έδρα την Κωνσταντινούπολη. Προϋποτιθέμενη συνθήκη για την επίτευξη του συγκεκριμένου στόχου ήταν η διασφάλιση της ισονομίας και της ισοπολιτείας μεταξύ του ελληνικού-χριστιανικού και του μουσουλμανικού πληθυσμού. Το επιστέγασμα των προαναφερθέντων εγχειρημάτων θα ήταν η πραγμάτωση της εεδαφικής ολοκλήρωσης του ελληνικού έθνους με της δημιουργία της Μεγάλης Ελλάδας.
Εν κατακλείδι, η κατάκτηση αυτής της Μεγάλης Ιδέας εδραζόταν στην αυθύπαρκτη κοινωνικοπολιτική αναγκαιότητα της εκάστοτε κοινωνικής οντότητας για την προάσπιση της επιβίωσης της και την άσκηση εσωτερικής και εξωτερικής κυριαρχίας μέσω της πρόσκτησης και χρήσης ικανών συντελεστών ισχύος.
Για κλείσιμο, την σκυτάλη θα πάρει ο ίδιος ο Ελευθέριος Βενιζέλος Για να δείξει στον αναγνώστη το κλίμα που επικρατούσε εκείνη την εποχή με ένα απόσπασμα ενός λόγου του το 1920:
«Άλλωστε η Μεγάλη Ιδέα δεν υπήρξεν επινόησης ιδική μου. Αποτέλεσεν αυτή την βάσιν του Εθνικού μας βίου πέντε όλους αιώνας. Από την επιουσης της πτώσεως της Κωνσταντινουπόλεως, δέκα πέντε όλαι γενεαί εγεννήθησαν με την ιδέαν ταύτην, ανετράφησαν με αυτήν, έζησαν με αυτήν, εταλαιπωρήθησαν με αυτήν, και κατήλθον εις τον τάφον με την βαθειάν πίστιν προς αυτήν».
*Βίβλος Ελευθερίου Βενιζέλου: Η ιστορία της νεωτέρας Ελλάδος, τομ. Δ’, Αθήνα, Ιστορικές εκδόσεις, 1964, σ. 458
**Τα κείμενα του Ελευθερίου Βενιζέλου: Η ζωντανή ιστορία της δραματικής περιόδου του έθνους 1909-1935, τόμ. Γ’, σ. 70
Γεννήθηκε το 1998 στο Ρέθυμνο, Κρήτης. Είναι προπτυχιακός φοιτητής του Τμήματος Ιστορίας & Φιλοσοφίας της Επιστήμης του Πανεπιστημίου Αθηνών, Διευθυντής Αττικής του Think Tank ΚΕΑΣΜ και Γενικός Γραμματέας της νεολαίας Rotary Αθηνών. Επίσης ασχολείται ενεργά με τον αθλητισμό και τον εθελοντισμό.
