Του Γιώργου Ναθαναήλ,
Η πόλη της Σμύρνης κι η γύρω περιοχή
Η ευρύτερη περιοχή τής Σμύρνης αποτέλεσε πόλο έλξης ήδη από τα αρχαία χρόνια. Η γη των Ιώνων κατοικήθηκε από πολλούς λαούς και πέρασε από τα χέρια πολλών. Αποτέλεσε το μήλο της έριδος ανάμεσα στους Έλληνες και τους Πέρσες. Αναπτύχθηκε στα ελληνιστικά χρόνια και συνέχισε την ανοδική της πορεία παρά την κατάκτησή της από τους Ρωμαίους. Πέρασε στα χέρια των Βυζαντινών έως το 1424, που την κατέλαβαν οριστικά οι Οθωμανοί. Ανέκαθεν ήταν ένα σημαντικό λιμάνι για την Οθωμανική αυτοκρατορία, ιδιαίτερα μετά την απώλεια της Θεσσαλονίκης. Στην πόλη αυτή γεννήθηκαν εξέχουσες προσωπικότητες, όπως ο Αδαμάντιος Κοραής, ο Γιώργος Σεφέρης, ο Κοσμάς Πολίτης κ.ά.
Πολλές πόλεις υπάρχουν γύρω από τη Σμύρνη αλλά θα έλεγε κανείς πως επισκιάζονται από αυτή, το «μαργαριτάρι του Αιγαίου». Μερικές από αυτές είναι η Μαινεμένη, το Νυμφαίο, η Μαγνησία, το Αϊδίνιο , οι Κυδωνίες, η Θείρα κι η Πέργαμος. Σημαντικοί ποταμοί είναι ο Έρμος και ο Πακτωλός. Επίσης, δε λείπουν οι ορεινοί όγκοι, που κάνουν το έδαφος δυσπρόσιτο. Σημαντικά όρη είναι ο Τμώλος, ο Κάδμος, ο Πάγος, ο Όλυμπος κι η Μεσωγίς. Τέλος, στην είσοδο της κοιλάδας του Βουρνόβα βρίσκεται η Σμύρνη.
Η απόβαση στη Σμύρνη κι η κατάληψη της περιοχής
Η απόβαση στην πόλη κι η κατάληψη σημαντικών πόλεων γύρω απ’ αυτή δεν ήταν καθόλου εύκολη υπόθεση. Η Ελλάδα, αν και είχε διαθέσιμο στρατό, έβγαινε τραυματισμένη από τη μετωπική σύγκρουση του βασιλιά και του πρωθυπουργού τής χώρας καθώς κι από τις μάχες, που διεξήχθησαν, από το 1917 κι έπειτα, στα βόρεια σύνορα. Βέβαια, η Ελλάδα καλούνταν να διεξαγάγει ένα νέο πόλεμο απέναντι σε μια χώρα, που είχε χάσει μεν την παλιά της αίγλη αλλά γεννιόταν ξανά, κι όχι να εισέλθει σε μια περίοδο ειρήνης, κατά την οποία θα ανοικοδομούσε την οικονομία της.
Γι’ αυτόν το λόγο οι σύμμαχοι, που επιδίωκαν έτι πολλοστή φορά τη σταθερότητα στην περιοχή, ανέλαβαν να βοηθήσουν το ελληνικό βασίλειο στο δύσκολο αυτό εγχείρημα. 35 πλοία του στόλου των συμμάχων κατέπλευσαν την 1η Μαΐου στη Σμύρνη. Επικεφαλής ήταν τα θωρηκτά King George και Iron Duke της Βρετανίας. Την Ελλάδα εκπροσωπούσε το θωρηκτό Αβέρωφ, το οποίο το Νοέμβριο του 1918 βρέθηκε στην Κωνσταντινούπολη αφού τότε την κατέλαβαν οι δυνάμεις της Αντάντ. Αυτές οι κινήσεις αναφέρονται γενικότερα ως προάγγελοι για το τι πρόκειται να συμβεί την επόμενη μέρα. Οι σύμμαχοι δεν ήθελαν να καταλάβουν αυτοί τη Σμύρνη και να τη δώσουν μετά στην Ελλάδα, διότι η κατάληψή της από ελληνικά στρατεύματα ήταν ιδιαίτερα συμβολική. Άλλα 14 πλοία, μεταξύ αυτών και τα υπερωκεάνια Θεμιστοκλής και Πατρίς, κατέφθασαν στο λιμάνι των Ελευθέρων στην Καβάλα για να μεταφέρουν την 1η Μεραρχία υπό το Νικόλαο Ζαφειρίου στη Σμύρνη.
Ήταν 7:30 το πρωί στις 2 Μαΐου 1919 όταν τα ελληνικά στρατεύματα άρχισαν να αποβιβάζονται στην πόλη από τα πλοία Αβέρωφ, Ατρόμητος, Λεωνίδας και Πατρίς. Ο μητροπολίτης Χρυσόστομος ευλόγησε τους Έλληνες στρατιώτες καθώς το πλήθος ζητοκραύγαζε. Το σχέδιο είχε ως εξής: ένα σύνταγμα κινήθηκε βόρεια, όπου βρισκόταν η συνοικία των Δυτικών και την απέκλεισε. Ένα άλλο πήγε προς την Ανατολή, προκειμένου να εξασφαλισθούν τα μετόπισθεν της πόλης. Τέλος, ένα τρίτο σύνταγμα θα βρισκόταν ανάμεσα στις χριστιανικές συνοικίες (ελληνική και αρμένικη) και στην τουρκική, αφού υπήρχαν φόβοι για συγκρούσεις μεταξύ των συνοικιών.
Όπως είναι φυσικό οι Έλληνες της πόλης ήταν πολύ χαρούμενοι για αυτή την εξέλιξη, αφού πλέον θα βρίσκονταν υπό την εξουσία ομοεθνών τους και ομοθρήσκων τους. Αντιθέτως, οι Τούρκοι, πέρα από τον όποιο φόβο, ήταν σοκαρισμένοι αν αναλογιστούμε πως από το 1424 έως τότε ήταν οι κυρίαρχοι της πόλης και τώρα την πολιτική κυριαρχία αναλάμβαναν οι Έλληνες, που ήταν ένας από τους κύριους υπόδουλους της αυτοκρατορίας. Οι Εβραίοι κι οι Δυτικοί, που δεν είχαν καμία πολιτική αξίωση στην πόλη, ανησυχούσαν για το αν θα υπάρχει ειρήνη στην πόλη, έτσι ώστε να μη χάσουν την περιουσία τους.
Στις 10 το πρωί το 1/38 Σύνταγμα Ευζώνων, που ήταν επικεφαλής των αποβιβασθέντων στρατευμάτων, δέχθηκε επίθεση από άγνωστο μέχρι σήμερα ενώ βρισκόταν κατά μήκος των τουρκικών στρατώνων. Ο σημαιοφόρος τραυματίστηκε κι οι Έλληνες στρατιώτες ξεκίνησαν να πολιορκούν τους στρατώνες θεωρώντας ότι χτυπήθηκαν από Τούρκους στρατιώτες. Εν τέλει 100 Έλληνες και 300 με 400 Τούρκοι σκοτώθηκαν. 30 Τούρκοι πολίτες εκτελέσθηκαν κι όσοι στρατιώτες έμειναν ζωντανοί οδηγήθηκαν παρελαύνοντας στο πλοίο Πατρίς. Το πλήθος προέβη σε εξευτελισμούς των στρατιωτών κι ένας αξιωματικός εκτελέσθηκε επί τόπου από Έλληνα στρατιώτη. Όλα αυτά εξόργισαν το Βενιζέλο, ο οποίος είχε καταλάβει πως οι Μεγάλες Δυνάμεις ήθελαν την ηρεμία της περιοχής. Συγκροτήθηκε στρατοδικείο, το οποίο οδήγησε δύο ευζώνους σε εκτέλεση δημόσια. Επίσης, ο Βενιζέλος τοποθέτησε διοικητή τής περιοχής τον Αριστείδη Στεργιάδη. Ο τελευταίος έβαλε τα πράγματα σε τάξη κι ήταν αμερόληπτος ως προς τις αποφάσεις του, κάτι που τον έκανε αντιπαθή στους Έλληνες κατοίκους.
Από τις 9 Μαΐου έως τις 30 του ίδιου μήνα ο ελληνικός στρατός κατέλαβε τη Μαινεμένη, το Νυμφαίο, τη Μαγνησία, το Αϊδίνιο, τις Κυδωνίες, τη Θείρα, το Οδεμήσιο, το Αξάριο και το Πέργαμο. Τον Ιούνιο του 1919 ανακαταλήφθηκε το Αϊδίνιο, το οποίο είχαν κυριεύσει οι Τούρκοι. Ο ελληνικός στρατός έκανε κι άλλες κατακτήσεις έως τον Αύγουστο του 1920. Ωστόσο, οι κατακτήσεις, που έγιναν το 1919 επικυρώθηκαν με την υπογραφή τής συνθήκης των Σεβρών στις 29/7-10/8 το 1920.
Βιβλιογραφία:
- Αρχεία Γενικού Επιτελείου Στρατού
- Ιάκωβος Μιχαηλίδης, Μικρασιατική καταστροφή
- Γιώργος Μικρούδης, Το μετέωρο βήμα στη Μικρασία
- Απόστολος Βακαλόπουλος, Νέα ελληνική ιστορία 1204-1985
- Νίκος Σβορώνος, Επισκόπηση της νεοελληνικής ιστορίας
- Παντελής Κοντογιάννης, Γεωγραφία της Μικράς Ασίας
