Του Μανώλη Σαββάκη,
Netflix, selfie, instagram stories, διαδικτυακά “challenges”, τάσεις της μόδας, κομματικός φανατισμός, χειροκροτήματα, και άλλα εκατοντάδες παραδείγματα είναι αυτά που καθιστούν το φαινόμενο της μαζοποίησης. Βάσει αυτού τα άτομα συμμορφώνονται υπό την μορφή «αγέλης», αποκτούν ξένους, προς τους ίδιους, τύπους συμπεριφορών που προστάζει μια ομάδα, με τελικό στόχο την εξομοίωση και αποδοχή του από το κοινωνικό σύνολο. Αυτές οι κοινές πράξεις, τάσεις, στάσεις, συμπεριφορές, και τα πιστεύω των ατόμων οδηγούν στον κομφορμισμό, δηλαδή την τυποποίηση πραγμάτων μέσω δημιουργίας ιδιαίτερων προτύπων που υιοθετούμε. Η «παθητικότητα» αυτή που χαρακτηρίζει τα άτομα έχει συγκεκριμένο παρανομαστή, κι αυτό θα προσπαθήσω να αναλύσω στο παρόν εγχείρημα.
Το φαινόμενο αυτό αποτελεί ένα μηχανισμό, όπου το κάθε άτομο προσαρμόζει τη στάση του αναλόγως των συνθηκών, και συμβιβάζεται με κυρίαρχες απόψεις τρίτων για να αποτελέσει μέρος της ζωής των άλλων και της εκάστοτε κοινωνικής ομάδας, κι ας έρχεται σε αντίθεση με την συνείδηση του. Έχει να κάνει κυρίως με την ανάγκη των ανθρώπων να διατηρούν μια συνοχή και μια δέσμια σχέση με την κοινωνία για να είναι μέλη της, εις βάρος όμως των ιδίων. Οι μαζοποιημένες συμπεριφορές αμαυρώνουν την ατομική ελευθερία και αξιοπρέπεια, αδρανούν την κρίση και τη βούληση των ανθρώπων, επειδή σταδιακά χάνεται η δημιουργικότητα και πρωτοβουλία. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα την παθητικοποίηση των ατόμων και την απαλλοτρίωση της προσωπικότητας. Η κοινή συνισταμένη των πραγμάτων, έχει να κάνει με την σύζευξη δυο παραγόντων. Την «μίμηση» και τον «φόβο». Πιο συγκεκριμένα, ο φόβος για αποδοχή του ατόμου από την κοινωνία, δημιουργεί συμπεριφορές μίμησης και υιοθέτησης ξένων προτύπων. Κι αυτός ακριβώς πιστεύω ότι είναι ο μηχανισμός της μαζοποίησης. Με αυτό τον τρόπο λειτουργεί.
Σε αυτό το σημείο είναι απαραίτητο να δοθεί και μια ψυχολογική διάσταση ως προς την αιτία των προαναφερθέντων. Διότι ακριβώς αυτός ο φόβος έχει σαν αποτέλεσμα την αλλοίωση της ψυχικής μας δομής και κατά συνέπεια την παρουσία προβλημάτων κατά την πορεία της ζωής μας. Ο σπουδαίος ψυχίατρος και θεμελιωτής της ψυχαναλυτικής σχολής Sigmund Freud, ανέλυσε τις έννοιες και το περιεχόμενο των όρων “εγώ”, “υπερεγώ”, κι “εκείνο”. Εμείς θα δώσουμε βάση στις δυο πρώτες για να γίνει κατανοητό το πώς αυτές κατά τη γνώμη μου έχουν σημαντικότατη επίδραση στον κομφορμιστικό μηχανισμό.
«Το Εγώ αποτελεί το οργανωμένο μέρος της προσωπικότητας και περιλαμβάνει βασικές λειτουργίες, όπως η εκτίμηση των διαφόρων καταστάσεων, ο έλεγχος της πραγματικότητας, η κρίση, η συμβιβαστικότητα, η ανεύρεση λύσεων στα διάφορα προβλήματα κλπ. Το Εγώ ξεχωρίζει τι είναι πραγματικό, μας βοηθάει να ξεχωρίζουμε τις σκέψεις μας και να τις κατανοήσουμε.»
«Το Υπερεγώ στοχεύει στην τελειότητα. Μπορεί να θεωρηθεί ως μια συνείδηση που τιμωρεί το άτομο με συναισθήματα ενοχής όταν το άτομο λειτουργεί με μη κοινωνικά αποδεκτούς τρόπους.»
Βάσει των παραπάνω, το «εγώ» του ατόμου καταπιέζεται λόγω του φόβου και της προσταγής στο κοινωνικό σύνολο, ούτως ώστε να είναι αρεστό, αποδεκτό και μέλος του.
Ξεκίνησα επίτηδες στην αρχή με την αναφορά μου στο Netflix, καθώς αποτελεί το χαρακτηριστικότερο και πλέον πρόσφατο παράδειγμα μαζοποίησης. Κι αυτό διότι έχει αρκετά χρόνια που η εταιρία αυτή έχει συστηθεί στο κοινό ανά την υφήλιο, και γνωρίζω ανθρώπους που πριν μερικά χρόνια ήταν συνδρομητές της κι έβλεπαν σειρές. Εδώ ακριβώς πρέπει να σταθούμε, στο ότι δηλαδή ξαφνικά το τελευταίο διάστημα όλο και περισσότεροι έχουν αποκτήσει συνδρομή στην εταιρία για προβολές ταινιών και σειρών για τους λόγους που προαναφέρθηκαν. Με μια φράση συνοψίζεται: «Για να είμαστε αρεστοί στο σύνολο, χρειάζεται να έχουμε τα ίδια πρότυπα με τους υπόλοιπους, τη μάζα». Πρέπει να επισημάνω, ότι δεν θέλω να θίξω σε καμία περίπτωση το περιεχόμενο του Netflix, και δεν αμφιβάλω ότι προσφέρει εξαιρετική ποιότητα στους συνδρομητές της, ποιος είμαι εγώ εξάλλου για να το κρίνω. Αλλά ας αναλογιστούμε την συνέπεια αυτή του κομφορμισμού και στο Netflix, κι ας πούμε τα πράγματα ως έχουν.. είναι πλέον μόδα. Επιπλέον, και στο Instagram ο τρόπος με τον οποίο μιμούμαστε αρκετές τάσεις και συμπεριφορές, προβάλλοντας τη ζωή και την καθημερινότητά μας (πχ. Story, post) συνιστούν κι αυτά υποταγή στο «τέρας της μαζοποίησης». Εξαιτίας αυτού, χάνουμε αυτόματα την ατομικότητα μας και την προσωπική μας βούληση, δράση και δημιουργικότητα. Ο εγκλωβισμός αυτός σε διάφορα πρότυπα και τύπους, δεν είναι ιδανικός για την διαμόρφωση μιας ολοκληρωμένης προσωπικότητας. Η καλλιέργεια πνευματικών αρετών και ηθικών αξιών, παύει κατ’αυτόν τον τρόπο να αντιπροσωπεύει εμάς. Δεν εξυπηρετείται πλέον το «εγώ» μας, αλλά το «εκείνο», οι μάζες. Το ατομικό συμφέρον, η παιδεία μας, το πολιτιστικό και πνευματικό μας επίπεδο, μεταβάλλονται και προσαρμόζονται στον βωμό των επιθυμιών και προτύπων των μαζών, κι όχι προς εξυπηρέτηση των δικών μας.
Τα ερωτήματα που προκύπτουν από όλον αυτόν τον «μηχανισμό της μαζοποίησης» είναι πολλά, και συμπυκνώνονται στο απλούστατο “γιατί όχι;”. Γιατί να λειτουργούμε βάσει πλειοψηφικών αντιλήψεων; Γιατί να μην αναδείξουμε την ατομικότητά μας και την προσωπική μας κοσμοθεωρία; Γιατί να φοβόμαστε την κοινή γνώμη; Γιατί να μην ενεργήσουμε και όχι να είμαστε παθητικοί; Πρέπει να πάψουμε να είμαστε «ρομπότ» για τις επιθυμίες και τα πρότυπα της αγέλης. Είναι καιρός να αναδείξουμε το ατομικό μας συμφέρον, ικανότητες και δυνατότητες. Ας μην κάνουμε ότι κανουν άλλοι επειδή το προστάζει ο κομφορμιστικός μηχανισμός. Να πατήσουμε πάνω στα προσωπικά μας πιστεύω, να έχουμε πρότυπο την δικη μας προσωπικότητα . Εν τέλει, να ζήσουμε για εμάς!
