Του Γιώργου Ναθαναήλ,
Τα όπλα σίγασαν για να μιλήσει η διπλωματία
Η «νίκη» του Βενιζέλου έναντι του βασιλιά Κωνσταντίνου στην πολιτική σκηνή τής χώρας, οδήγησε την Ελλάδα στον πρώτο μεγάλο πόλεμο της Ευρώπης και του πλανήτη, τον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο, στο πλευρό τής Αντάντ το 1917. Η Στρατιά τής Ανατολής είχε επιτυχίες στο μακεδονικό μέτωπο εναντίον των στρατευμάτων των Κεντρικών Δυνάμεων. Με την κατάληψη των Σκοπίων, η Βουλγαρία και οι σύμμαχοί της είχαν ηττηθεί οριστικά. Η ήττα της Τουρκίας, του άλλου δηλαδή βαλκανικού συμμάχου των Κεντρικών Δυνάμεων, ήταν θέμα χρόνου. Έτσι, στις 17/30 Οκτωβρίου του 1918 τα συμμαχικά στρατεύματα έφθαναν στο Δεδεαγάτς, σημερινή Αλεξανδρούπολη, μέρα που οι Τούρκοι υπογράφουν την ανακωχή τού Μούδρου.
Η Ελλάδα, κράτος πλέον ευρωπαϊκό, βρέθηκε στο στρατόπεδο των νικητών με τη λήξη του πολέμου κι ήταν έτοιμη να προβάλει τις αξιώσεις της στη συνδιάσκεψη της ειρήνης. Φυσικά, οι Άγγλοι κι οι Γάλλοι είχαν να διαχειριστούν τα εδάφη τριών έκπτωτων αυτοκρατοριών, της γερμανικής, της αυστροουγγρικής και της οθωμανικής, και να επιβάλουν την ειρήνη. Ο Βενιζέλος πήγε στο Παρίσι το Δεκέμβριο του 1918 διεκδικώντας τη Δυτική κι Ανατολική Θράκη, από τη Βουλγαρία και την Τουρκία, τη Βόρεια Ήπειρο από την Αλβανία, τα Δωδεκάνησα από τους Ιταλούς και την Ίμβρο και την Τένεδο, που ανήκαν στην Τουρκία αλλά από το 1912 βρίσκονταν υπό ελληνική ή συμμαχική διοίκηση. Να σημειωθεί πως ένα μήνα πριν είχε καταληφθεί η Κωνσταντινούπολη από συμμαχικά στρατεύματα. Όλες αυτές τις διεκδικήσεις τις πρόβαλε στις 3-4 Φεβρουαρίου του 1919. Ο Βενιζέλος δεν πήγε στο Παρίσι για να δώσει σάρκα και οστά στη Μεγάλη Ιδέα έχοντας ως βασικό επιχείρημα τις υποσχέσεις της Μεγάλης Βρετανίας το 1915. Αντιθέτως, είχε δύο ισχυρά επιχειρήματα. Πρώτον, η Ελλάδα συνόρευε με τις περιοχές, που διεκδικούσε. Δεύτερον, οι περιοχές αυτές είχαν σε μεγάλο ποσοστό το ελληνορθόδοξο στοιχείο.
Ας σταθούμε, όμως, λίγο στο δεύτερο επιχείρημα, το οποίο δε θα μπορούσε να στηριχθεί εάν δεν είχε φερθεί έξυπνα ο Βενιζέλος. Σύμφωνα με την απογραφή τού Οικουμενικού Πατριαρχείου το 1912 (η Οθωμανική αυτοκρατορία δεν έκανε απογραφές από τον 16ο αιώνα κι έπειτα) οι Έλληνες ανέρχονταν σε 800.000 και οι Τούρκοι σε 1.000.000. Όμως, ο Βενιζέλος, πατώντας πάνω στο τουρκικό επιχείρημα ότι τα νησιά τού Ανατολικού Αιγαίου είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με τις απέναντι μικρασιατικές ακτές από γεωγραφική κι οικονομική άποψη, προσέθεσε τους πληθυσμούς αυτών, όπου υπήρχαν 370.000 Έλληνες και 25.000 Τούρκοι. Το συνολικό αποτέλεσμα έδινε την πληθυσμιακή υπεροχή στην Ελλάδα, αφού στη Μικρά Ασία υπήρχαν 1.170.000 Έλληνες και 1.025.000 Τούρκοι.
Ένας δικαιολογημένος διπλωματικός πυρετός
Τις αξιώσεις της Ελλάδας δεν μπορούμε να τις χαρακτηρίσουμε ούτε υπερβολικές ούτε ελλιπείς. Ωστόσο, σημαντικό ρόλο στη διπλωματία παίζουν τα πρόσωπα και, στην περίπτωση της Ελλάδας, η εξωτερική πολιτική των Μεγάλων Δυνάμεων, δίχως τη συμβολή των οποίων δύσκολα η Ελλάδα θα γινόταν μεγάλο εδαφικά κράτος. Πολλοί λένε πως ο Βενιζέλος είχε χάσει τη διπλωματική του δεινότητα. Η ιστορία έχει αποδείξει πως οι επιτυχίες του εν λόγω πολιτικού δεν οφείλονται μόνο στη διπλωματική του δεινότητα αλλά και στον καιροσκοπισμό του. Δεν έχανε καμιά ευκαιρία που θα οδηγούσε σε μια εδαφική αύξηση της χώρας. Δεν είναι τυχαίο που ο Βρετανός πρωθυπουργός, Lloyd George, γράφει πως πρόκειται για το μέγιστο πολιτικό ηγέτη που ανέδειξε την Ελλάδα από την εποχή τού Περικλή. Βέβαια, πολλοί άλλοι παραδέχθηκαν το κύρος και τις ικανότητες του Βενιζέλου.
Νομίζω πως είναι η κατάλληλη στιγμή να αναφερθούμε στην εξαίρετη διπλωματική σχέση του Βενιζέλου και του Lloyd George. Ο τελευταίος υποστήριξε την ελληνική παρουσία στη Μικρά Ασία παρά την εκλογική ήττα του Βενιζέλου το Νοέμβριο του 1920. Η Βρετανική αυτοκρατορία είχε εγκαταλείψει εν πολλοίς το δόγμα της εδαφικής διατήρησης της Οθωμανικής αυτοκρατορίας κι έβλεπε πως τα συμφέροντά της στην Ανατολική Μεσόγειο θα εξυπηρετούνταν μέσω της Ελλάδας. Όμως, ανάμεσα στους δύο άνδρες υπάρχει ένας άλλος κρίκος που τους ενώνει. Πρόκειται για το Βασίλ Ζαχάροφ. Ο εν λόγω άνδρας ήταν μικρασιατικής καταγωγής, πολιτικός φυγάς στη Ρωσία και υπήκοος της Γαλλικής δημοκρατίας. Ήταν έμπορος όπλων και καταξιώθηκε στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα. Είχε σχέσεις τόσο με το Βενιζέλο όσο και με το Βρετανό πρωθυπουργό.
Η Συνδιάσκεψη της ειρήνης
Όλα ξεκίνησαν στο Παρίσι τον Ιανουάριο του 1919, όπου βρέθηκαν οι νικητές του Μεγάλου πολέμου. Ο Lloyd George, ο Georges Clemenceau (Γάλλος πρωθυπουργός), ο Woodrow Wilson (Αμερικανός πρόεδρος), ο Vittorio Orlando (Ιταλός πρωθυπουργός) κι ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Ένα μήνα μετά ο Βενιζέλος έθεσε στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων τις διεκδικήσεις της Ελλάδας στη Μικρά Ασία. Η Αγγλία κι η Γαλλία υποστήριξαν τις ελληνικές αξιώσεις. Οι Αμερικανοί διαφωνούσαν ως προς τις εδαφικές διεκδικήσεις στην Ανατολία αλλά συμφωνούσαν με αυτές στη Θράκη. Οι Ιταλοί αντιτάχθηκαν σε όλες τις ελληνικές θέσεις. Με το πέρασμα των ημερών, η πολιτική τής Γαλλίας άρχισε να μεταβάλλεται προς όφελος της Ιταλίας. Τέλος, υπήρχαν φωνές μέσα στη βρετανική κυβέρνηση, που πρότειναν η Ελλάδα να καταλάβει την Κωνσταντινούπολη κι όχι εδάφη στη Μικρά Ασία. Ωστόσο, αυτό έβρισκε αντίθετο τον Άγγλο πρωθυπουργό, που δεν ήθελε να προκληθούν αντιδράσεις στο μουσουλμανικό κόσμο με την εκδίωξη του σουλτάνου, που ταυτόχρονα ήταν χαλίφης, δηλαδή προστάτης των μουσουλμάνων. Επίσης, ο Βενιζέλος δεν ήθελε να δοθεί στην Ελλάδα η Πόλη αλλά προτιμούσε τη σύσταση μιας διεθνούς επιτροπής ελέγχου των Στενών και της Πόλης. Στα τέλη του Απριλίου έφθασαν πληροφορίες για αυθαίρετες κινήσεις του ιταλικού στρατού στη Μικρά Ασία. Αφού έγινε η κρίσιμη συνάντηση στις 12 Μαΐου, ο Βενιζέλος κλήθηκε εκτάκτως από τον Lloyd George. Ο διάλογος, που ακολουθεί, τα λέει όλα:
Lloyd George: Έχετε διαθέσιμο στρατό;
Ελευθέριος Βενιζέλος: Έχομεν. Περί τίνος πρόκειται;
L.G.: Απεφασίσαμεν σήμερον μετά του προέδρου Wilson και του κ. Clemenceau ότι δέον να καταλάβετε την Σμύρνην
Ε.Β.: Είμεθα έτοιμοι…
Βιβλιογραφία:
- Ιάκωβος Μιχαηλίδης, Μικρασιατική καταστροφή
- Γιώργος Μικρούδης, 1919: Το μετέωρο βήμα στη Μικρά Ασία
- Douglas Dakin, Η ενοποίηση της Ελλάδας 1770-1923
- Απόστολος Βακαλόπουλος, Νέα ελληνική ιστορία 1204-1985
- Νίκος Σβορώνος, Επισκόπηση της νεοελληνικής ιστορίας
- Θάνος Βερέμης, Ελευθέριος Βενιζέλος (από τη σειρά Μεγάλοι Έλληνες)
