Του Γιάννη Βεργίδη,
«Αυτό που πρέπει να κάνουμε είναι να απαντήσουμε στο ερώτημα αν ο Νεοφιλελευθερισμός αποτελεί συνέχεια του Φιλελευθερισμού ή αν είναι δύο ιδεολογίες που δεν ταυτίζονται.» Ανατρέχοντας κανείς μερικά κείμενα πριν, θα βρει αυτή την φράση, μια φράση που αν μη τι άλλο επιδέχεται περαιτέρω σχολιασμού και επεξήγησης. Είναι λοιπόν ο Νεοφιλελευθερισμός συνέχεια του Φιλελευθερισμού; Ή μάλλον για να είμαστε πιο ακριβείς, συνέχεια του κλασικού φιλελευθερισμού;
Πρόκειται για ένα ερώτημα που δεν αποδέχεται εκ φύσεως μιας και μόνο απάντησης, τουναντίον οι οπτικές γωνίες που ενυπάρχουν για την εξαγωγή κάποιου προσωπικού συμπεράσματος, ποικίλουν. Γίνεται αναφορά για αναβίωση του κλασικού φιλελευθερισμού μέσω του Νεοφιλελευθερισμού, πολλοί μάλιστα φρονούν πως ο κλασικός φιλελευθερισμός και οι ιδέες του βρήκαν αυξανόμενη απήχηση από το 1970 και έπειτα (με την αποσάθρωση δηλαδή του Κεϋνσιανισμού και την εμφάνιση του δόγματος Νεοφιλελευθερισμού). Η αλήθεια είναι πως θεωρώ αυτήν την άποψη μια ανάγκη των Νεοφιλελεύθερων να βρεθούν κάτω από μια συλλογική κουβέρτα και να εκβιάσουν την συσχέτιση και μια στενότερη σύνδεση, με την παράδοση και τις αρχές της φιλελεύθερης παράδοσης.
Πράγματι υπάρχουν κοινά σημεία στις δύο θεωρίες, όπως για παράδειγμα η πρωτοκαθεδρία του ατόμου μέσω του εγωκεντρικού ατομικισμού και η έμφαση στην ιδιοκτησία, ενώ και από οικονομική σκοπιά παρατηρείται μια laissez–faire πολιτική (αντίστοιχη του αόρατου χεριού της οικονομίας) με το κράτος να είναι όσο πιο περιορισμένο γίνεται. Ενδιαφέρον έχει και η χρονική περίοδος που αναπτύχθηκαν αυτές οι ιδέες αφού και στις δύο περιπτώσεις οι υποστηρικτές των εν λόγω ιδεολογιών θεωρούν πως προήλθαν εξαιτίας του μεγάλου κρατικού παρεμβατισμού που συνεπαγόταν με την καταπίεση και την καταπάτηση των ατομικών ελευθεριών. Αξιολογώντας αυτόν τον κοινό πυρήνα ως αυτό καθαυτό, δηλαδή δίχως να προχωρήσουμε σε ποιοτικές συγκρίσεις είναι φυσικό να θεωρήσουμε ότι όντως ο Νεοφιλελευθερισμός αποτελεί φυσική συνέχεια του κλασικού φιλελευθερισμού.
Περί εγωκεντρικού ατομικισμού:
Ας το πάρουμε από την αρχή, ο Φιλελευθερισμός δεν είναι μια ιδεολογία συμπαγής, μέσα στους κόλπους της συναντάμε πολλές αντικρουόμενες απόψεις ενώ σύνηθες είναι το φαινόμενο οι φιλελεύθεροι να αναθεωρούν τις αρχικές τους θέσεις ασκώντας με αυτόν τον τρόπο την αυτοκριτική τους. Ο εγωκεντρικός ατομικισμός παραδείγματος χάριν βρίσκεται στο επίκεντρο όλων των μορφών του φιλελευθερισμού, για άλλες μορφές σε μεγαλύτερο βαθμό και για άλλες σε μικρότερο. Κατά την προσωπική μου άποψη, ο ισχυρισμός ότι ο εγωκεντρικός ατομικισμός δεν υπάρχει στην πεποίθηση των κοινωνικά φιλελεύθερων ή των σύγχρονων φιλελεύθερων δεν ισχύει διότι η άποψη τους για παρεμβατισμό του κράτους μέσω του κράτους πρόνοιας και της παροχής ίσων ευκαιριών δεν στηρίζεται τόσο στη πίστη τους για κοινωνική αλληλεγγύη αλλά περισσότερο στην ιδιοτέλεια και τον εγωισμό. Σε περίπτωση που ίσχυε το πρώτο δεν θα μιλούσαμε για φιλελεύθερους αλλά για σοσιαλιστές. Επομένως πρόκειται για να ένα στοιχείο κοινό σε όλα τα ρεύματα του φιλελευθερισμού.
Πρόκειται για το ίδιο laissez–faire;
Όσον αφορά την οικονομία τώρα, στον Νεοφιλελευθερισμό το χρήμα και το κέρδος αποτελούν την επιτομή της θεωρίας των Friedman και Hayek. Όλα αποσκοπούν στην διεύρυνση και την κυριαρχία του, είναι ο «κύριος» του συστήματος, και σταδιακά αντικαθιστά το έθνος-κράτος με το κράτος των αγορών (Philip Bobbit). «Η αγορά θεωρείται πως είναι πρακτικά και ηθικά ανώτερη της διακυβέρνησης και κάθε μορφής πολιτικού ελέγχου» (Andrew Heywood «Πολιτικές ιδεολογίες», Νεοφιλελευθερισμός). Παρά τις οδυνηρές, για την ανθρωπότητα, συνέπειες της αυτορρύθμισης της αγοράς και του laissez-faire με τον Α’ παγκόσμιο πόλεμο, την κοινωνική αναπροσαρμογή που δεν ήρθε ποτέ και το κραχ των χρηματιστηρίων της Ν. Υόρκης (1929) οι Νεοφιλελεύθεροι απορρίπτουν την ιστορική εμπειρία και την επαναφέρουν στο προσκήνιο. Δεν πρόκειται για μια μονοδιάστατη laissez-faire πολιτική όμως, όπως πάλι αναφέρει ο Heywood «o Νεοφιλελευθερισμός προσπάθησε να συνδυάσει τη laissez-faire οικονομία με μια κατά βάση συντηρητική κοινωνική φιλοσοφία». Εδώ έγκειται και η ένσταση μου ότι μιλάμε για δύο διαφορετικές ιδεολογίες, οι κοινωνικά φιλελεύθεροι δεν είχαν εμπειρίες του παρελθόντος που να αποδεικνύουν την αποτυχία του εν λόγω συστήματος και το πρότασσαν με στόχο την οικοδόμηση αρχών δικαιοσύνης. Οι Νεοφιλελεύθεροι δεν κάνουν ουδεμία αναφορά για κοινωνική δικαιοσύνη, γνωρίζουν ότι αυτή η πολιτική οδηγεί σε κοινωνικοοικονομικά άνισες καταστάσεις αλλά το αντιμετωπίζουν ως κάτι το φυσιολογικό και θεμιτό. Πρόκειται για μια ακραία μορφή κοινωνικού δαρβινισμού, όπου το άτομο μόνο του είναι ο αποκλειστικός υπεύθυνος για την τύχη του, «αρχή της επιβίωσης του καταλληλότερου».
Από τη μια Μερκαντιλισμός από την άλλη Κεϋνσιανισμός:
Ας δούμε τώρα τη χρονική στιγμή που εμφανίστηκαν οι δύο ιδεολογίες εκατέρωθεν. Ο μεν κλασικός φιλελευθερισμός εμφανίστηκε την εποχή του έντονου μερκαντιλισμού και της φεουδαρχίας όπου τα άτομα δεν νοούνταν ως ξεχωριστές οντότητες αλλά ως μέλη ενός οικισμού, τα ανθρώπινα δικαιώματα απουσίαζαν ενώ το κράτος ήταν ηγεμονικό, οι ιδέες του φιλελευθερισμού ήταν άκρως ριζοσπαστικές και επαναστατικές για την εποχή και έρχονταν ως συνέπεια της υφιστάμενης καταπίεσης. Ο δε Νεοφιλελευθερισμός αναπτύχθηκε την περίοδο που το κοινωνικό κράτος, το κράτος πρόνοιας και ο Κεϋνσιανισμός στην Δ. Ευρώπη έφτανε στο τέλος του μετά την μακρόχρονη περίοδο οικονομικής άνθισης (Καπιταλισμός της ευημερίας). Να σημειωθεί εδώ ότι κοινωνικό κράτος υπήρχε μόνο στην Ευρώπη και όχι στην Αμερική, ενώ παράλληλα ο ψυχρός πόλεμος ήταν σε μια από τις πιο κρίσιμες καμπές του. Στην Αμερική λοιπόν, οι Chicago boys, όπως επονομάστηκαν οι Friedman και Hayek, οικοδομούν τις βάσεις του νεοφιλελευθερισμού ο οποίος χρησιμοποίησε ως πάτημα την διόγκωση των κρατικών δαπανών και την επιβολή υψηλής φορολογίας για να βρει έρεισμα στην κοινωνία όντας και σε περίοδο κρίσης ενώ στην ουσία πρόκειται για μια συγκαλυμμένη προσπάθεια τόνωσης του κεφαλαίου με στόχο να κυριαρχήσει έναντι του καθεστώτος της Ανατολικής Ευρώπης. Κανένας επαναστατικός χαρακτήρας όπως στην περίπτωση του κλασικού φιλελευθερισμού ενώ το μοτίβο δράσης-αντίδρασης είναι εντελώς δυσανάλογο. Ότι δηλαδή τι; Συγκρίνεται η καταπίεση του φεουδαλισμού με αυτή του κοινωνικού κράτους;
Ο Νεοφιλελευθερισμός είναι ένα δόγμα που μεροληπτεί σε ηθικούς κανόνες, δεν διακατέχεται από κοινωνική ευαισθησία, ούτε από κοινωνική δικαιοσύνη, ενώ ο ιδεολογικός του πυρήνας είναι σε σύγχυση. Από τη μια έχει μεταφέρει το επίκεντρο από τη δικαιοσύνη στην ελευθερία αλλά σε ό,τι αφορά την ηγεμονία του είναι βαθιά ανελεύθερος. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν οι διαπραγματεύσεις της Ε.Ε με την Ελλάδα το 2015 και η δικτατορία του Πινοσέτ στη Χιλή με την οποία συνδέθηκε ο ένας εκ των δύο διανοητών του δόγματος, ο Friedman. Επίσης σε επίπεδο διακυβέρνησης και ο R. Reagan και η M. Thatcher με τα χρήματα που δαπάνησαν σε αστυνομία και στρατό, τις διαμαρτυρίες που κατέπνιξαν εκείνη τη περίοδο, δημιούργησαν ένα κλίμα στους πολίτες που περισσότερο προσιδίαζε στην καταπίεση, παρά στην ελευθερία.
Ο νεοφιλελευθερισμός έχει μετατρέψει το χρήμα σε μοναρχικό και απολυταρχικό ζυγό των ανθρώπων, πράγμα που είναι αρκετά οξύμωρο ώστε να μας επιτρέπει να τον χαρακτηρίσουμε συνέχεια του κλασικού φιλελευθερισμού. Αυτό διότι η αποτίναξη των ζυγών ήταν το προαπαιτούμενο των υποστηρικτών του και όχι η αντικατάσταση τους. Στην ουσία πρόκειται για μια ένεση «αδρεναλίνης» στο κεφάλαιο την εποχή του ψυχρού πολέμου, τον άσο στο μανίκι της Δύσης για την επικράτηση επί του Ανατολικού μπλοκ με την επίδραση της να έχει γιγαντώσει τον καπιταλισμό όλα αυτά τα χρόνια. Επιφανειακά και από άποψη μερικών σημείων μπορούν να εντοπισθούν μερικά κοινά με τον κλασικό φιλελευθερισμό, αλλά σε επίπεδο ιδεών δεν υπάρχει ουδεμία σύγκλιση.
Γεννημένος στις 10 Μαΐου το 1999 και μεγαλωμένος στις Σέρρες. Είναι προπτυχιακός φοιτητής στο τμήμα Κοινωνικής Διοίκησης και Πολιτικής Επιστήμης του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης στη Κομοτηνή. Εργάζεται ως ραδιοφωνικός παραγωγός σε τοπικό ραδιοφωνικό σταθμό της Κομοτηνής.
