Του Μανώλη Στυλιανάκη,
Πριν από λίγες μέρες, ο «θατσερικός» αντιπρόεδρος της αξιωματικής αντιπολίτευσης σε συνέντευξή του στο ραδιοφωνικό σταθμό του ΣΚΑΙ, αναφορικά με το νέο τρόπο τιμολόγησης των φαρμάκων που οδηγεί σε αυξήσεις στα on patent φάρμακα και εν μέσω αντιπολιτευτικού οίστρου, λησμόνησε τις αρχές της ελεύθερης αγοράς τις οποίες πρεσβεύει, διολισθαίνοντας σ’ ένα ιδεολογικό ατόπημα, όταν είπε πως “δεν μπορούν να εφαρμοστούν οι κανόνες της ελεύθερης αγοράς στο φάρμακο […] Πάρτε ένα παράδειγμα, το παιδί σου πεθαίνει και πρέπει να πάρεις ένα φάρμακο. Αν αφήσεις να λειτουργήσουν οι κανόνες της αγοράς, θα σου πει η φαρμακευτική εταιρία «δώσε μου το σπίτι σου, τη γυναίκα σου, τη μάνα σου», γιατί αυτό μπορεί να σου πάρει εκείνη την ώρα. Για να μπορεί λοιπόν το κράτος να διασφαλίζει ότι οι εταιρίες ποτέ δεν πρόκειται να εκμεταλλευτούν τη τεράστια δύναμη που έχουν πάνω στους ανθρώπους, στη ζωή και στο θάνατο, γι’ αυτό και η αγορά του φαρμάκου είναι παντού ρυθμισμένη» (sic). Συγχρόνως δε, φαντάζομαι πως όλοι έχουμε ακούσει ουκ ολίγες φορές τη βλακώδη θεωρία συνωμοσίας να εκφέρεται από χείλη ψεκασμένων: «Το φάρμακο για τον καρκίνο έχει ανακαλυφθεί, αλλά μας το κρατάνε κρυφό, γιατί προορίζεται μόνο για τους λίγους ζάμπλουτους και εκλεκτούς». Οι δύο αυτές κρίσεις εδράζονται σ’ ένα μανιχαϊστικό δίπολο μαρξιστικής πάλης μεταξύ του κακού καπιτάλα φαρμακοβιομήχανου και του φτωχού λαουτζίκου από την άλλη, αποδεικνύοντας πως η συνωμοσιολογία και ο αντικαπιταλισμός αλληλοτροφοδοτούνται σαν συγκοινωνούντα δοχεία.
Κατ’ αρχάς, αξίζει παρενθετικά να επισημανθεί πως η συγκεκριμένη θεωρία συνωμοσίας πάσχει, συν τοις άλλοις, και επιστημονικά. Ο καρκίνος δεν είναι μία συγκεκριμένη νόσος, αλλά σαν όρος περιγράφει ένα πολυπληθές φάσμα ασθενειών πολυπαραγοντικής αιτιοπαθολογίας με μεγάλη μεταξύ τους ετερογένεια, που έχουν απλώς κοινό παρονομαστή τον ανεξέλεγκτο πολλαπλασιασμό κυττάρων. Λόγω της ετερογένειας, των μοριακών και βιοχημικών διαφοροποιήσεων που παρουσιάζει φερειπείν ένα ηπατοκαρκίνωμα σε σχέση μ’ έναν όγκο στον εγκέφαλο, είναι δύσκολο να βρεθεί ένα φάρμακο ή ακόμα και ένα εμβόλιο για όλα τα ήδη καρκίνων. Πέραν αυτού όμως, η θεωρία συνωμοσίας εμπεριέχει και πλείστα άλλα πραγματολογικά σφάλματα, τα οποία θα ανασκευαστούν στο παρόν άρθρο.
Στο πλαίσιο ενός νοητικού πειράματος, ας θεωρήσουμε μία καινοτόμο startup εταιρία, κινούμενη στο χώρο της φαρμακευτικής βιοτεχνολογίας με έδρα τη Silicon Valley ενταγμένη και ανακαλύπτει ένα SuperVax πολυδύναμο εμβόλιο-πανάκεια που ενισχύει το ανοσοποιητικό σύστημα των ανθρώπων, κατά τέτοιο τρόπο που πλέον μπορεί να αναγνωρίζει και να εξολοθρεύει κάθε ξένο ιό, βακτήριο ή μύκητα με εκατονταπλάσια αποτελεσματικότητα. Κατόπιν εργωδών και κοπιαστικών προσπαθειών από μεριάς των επιστημόνων που δούλευαν πυρετωδώς, εκατοντάδων εκατομμυρίων ευρώ, πολλών ενδιάμεσων αποτυχιών, πολυετών κλινικών μελετών, ο στόχος της εφεύρεσης ενός νέου φαρμάκου που θα σώσει τη ζωή πολλών ανθρώπων επιτέλους επετεύχθη. Αν το πάρεις, δεν πρόκειται να αρρωστήσεις ποτέ ξανά στη ζωή σου, καθώς οι μηχανισμοί ανοσίας γίνονται τόσο ισχυροί που πλέον μπορούν σε πρώιμα στάδια να εξολοθρεύουν οτιδήποτε παθογόνο, από καρκινικά κύτταρα μέχρι τον ιό HIV. Τέρμα οι χρόνιες εφ’ όρου ζωής φαρμακοθεραπείες, τέρμα οι ασφάλειες υγείας, τέρμα τα αντιβιοτικά, τέρμα τα νοσοκομεία, καθώς τώρα με μία εφάπαξ χορήγηση αυτού του εμβολίου καθίστασαι άτρωτος σε όλες τις λοιμώξεις.
Χαράς ευαγγέλιον, την επόμενη μέρα της σπουδαίας αυτής επιστημονικής ανακάλυψης, οι μετοχές της Novartis, της La Roche, της Elie Lilly και λοιπών έτερων κροίσων στο χώρο της φαρμακοβιομηχανίας κάνουν βουτιά στα τάρταρα. Ποιος σώφρων άνθρωπος, καρκινοπαθής ή οροθετικός, κάθεται να καταναλώνει σωρηδόν φάρμακα, όταν με μια ενεσούλα ξεμπερδεύει άπαξ δια παντός και παίρνει οριστικό διαζύγιο με τα νοσοκομεία; Ποιος ορθολογικός κερδοσκόπος που έχει ρίξει μύρια μυρίων για την ανακάλυψη αυτού του φαρμάκου, θα το κλειδώσει σ’ ένα σεντούκι και θα το πετάξει στον πάτο του Ατλαντικού, παίρνοντας το μυστικό της ανακάλυψής του μαζί του στο τάφο, ενώ μπορεί να το προωθήσει στην αγορά, να βγάλει όλους τους ανταγωνιστές του knock-out, να κερδίσει έως και τρισεκατομμύρια και να δοξαστεί ως ο επιχειρηματίας της χιλιετίας; Με ποια λογική; Παρ’ όλο που μια τέτοια θεωρία συνωμοσίας δεν στέκει σε καμία επιστημονική και εν γένει ορθολογική κριτική, εντούτοις υπάρχει ένα σοσιαλαφιονισμένο κοινό έτοιμο να καταπιεί αμάσητα οποιαδήποτε εύπεπτη σαβούρα που τροφοδοτεί την στρεβλή εικόνα που έχει για τον κόσμο.
Σε δεύτερο χρόνο, η καινοτομούσα νεοφυής αυτή εταιρία σπεύδει γοργά να καταθέσει αίτημα διπλώματος ευρεσιτεχνίας, να πατεντάρει δηλαδή το προϊόν της, προκειμένου να διασφαλίσει ότι κανένας δεν θα καπελώσει τους καρπούς της κοπιώδους εργασίας και των πόρων που κατέβαλε για να φέρει στην αγορά το αξιοθαύμαστο αυτό προϊόν. Ιδού πεδίον δόξης λαμπρόν για μια εταιρία να δεσπόζει στην αγορά του φαρμάκου, ξαφνικά ένα μονοπώλιο αναδύεται από την αγορά!
«Μα τα μονοπώλια είναι κακά, αυτό δεν μπορούμε να το επιτρέψουμε» θα αντιτείνει κάποιος.
Έστω ότι ένα παγκόσμιο υπερκράτος κάνει τα μαγικά του, παρακάμπτει τις αρχές προστασίας πνευματικής ιδιοκτησίας και καταργεί το μονοπώλιο των πατεντών ώστε το νέο εμβόλιο να είναι προσιτό σε χαμηλές τιμές, μέσω του ανταγωνισμού. Τι θα γίνει τότε; Όπως λέει κι ένα γνωμικό «ο κλέφτης τον πρώτο χρόνο χαίρεται». Η φαρμακευτική εταιρία που δημιούργησε το προϊόν αυτό θα χρεοκοπήσει, μη έχοντας τη δυνατότητα να αποσβέσει τις δαπάνες και να δώσει μέρισμα στου μετόχους που έβαλαν το κεφάλαιο για να πραγματοποιηθεί αυτή η καρποφόρα επένδυση. Συγχρόνως, το πολιτικό σύστημα θα στείλει ένα μήνυμα στους παίκτες της αγοράς πως αν πάρουν ρίσκο να καινοτομήσουν και να πρωτοπορήσουν, μια γραφειοκρατική επιτροπή, θα τους αποστερήσει τη δυνατότητα να επιβραβευτούν με κέρδη για τον κόπο και την επιτυχία τους, στο όνομα του λαϊκού συμφέροντος πάντοτε! Σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα οι επενδύσεις του κλάδου σε έρευνα και καινοτομία (R&D) θα μειωθούν κατακόρυφα, αφού κανείς δεν θα έχει κίνητρο να τις επιτελέσει. Η προστασία των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας, διά της κατοχύρωσης διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας, συνιστά παίγνιο θετικού αθροίσματος, αφού ο πόθος μονοπωλιακών κερδών που ενυπάρχει σε κάθε επιχειρηματικό παράγοντα, ειδικά αυτού του βεληνεκούς, είναι η κινητήριος δύναμη που ωθεί σε μεγάλης κλίμακας και εντάσεως επενδύσεις στον υψηλού ρίσκου κλάδο του Drug Development. Άμα αποσυνδέσεις αυτά τα δύο, τότε τορπιλίζεις μία ολόκληρη αγορά, σώζοντας βραχυχρόνια μεν τον έναν, αλλά καταδικάζοντας σε θάνατο όλους τους μελλοντικούς ασθενείς που δεν θα επωφεληθούν των επιστημονικών ιατροφαρμακοθεραπευτικών προϊόντων που θα απολάμβαναν αν συνέχιζε να υπάρχει αυτή η αγορά.
Όσον αφορά τον κίνδυνο μονοπωλιακών κερδών, βάζω στοίχημα πως ένα τέτοιο θεωρητικό φάρμακο θα έβγαινε στην αγορά με τιμή πώλησης το 100€, ώστε να μπορούν να το αγοράσουν όλοι και μέσα σε μια μέρα ο τζίρος θα έφτανε τα 750 δις €, αφού κάθε άνθρωπος στη Γη θα μπορούσε να το αγοράσει. Βασικά, θα έβγαζε πάνω από τρις €, αφού το εμβόλιο αυτό θα το ελάμβαναν και οι μελλοντικοί που ακόμα δεν έχουν γεννηθεί. Εάν το έβγαζε στα 10.000.000$ οι μόνοι που θα μπορούσαν να το αγοράσουν θα ήταν το τοπ 1% και τα κέρδη της εταιρίας θα ήταν σαφώς λιγότερα, καθώς οι περισσότεροι δε θα μπορούσαν να το αγοράσουν και θα έμενε απούλητο! Οι νόμοι της προσφοράς και της ζήτησης τα έχουν λύσει αυτά τα θέματα. Για όσους φοβούνται ότι οι τιμές των φαρμάκων θα είναι πολύ υψηλές, ας γνωρίζουν ότι δεν καθορίζει μόνη της η εταιρία την τιμή πώλησης, αλλά συνεκτιμά και την τιμή που είναι διατεθειμένος να πληρώσει ο μέσος ασθενής. Οι τιμές των φαρμάκων ΠΟΤΕ ΔΕΝ μπορούν να είναι υπερβολικά υψηλές, διότι μία φαρμακευτική εταιρία έχει τη δυνατότητα να κερδίσει μόνο αν οι πελάτες της είναι ζωντανοί. Ο αποβιώσας δεν έχει ανάγκη από φάρμακα!
Δια του λόγου το αληθές ας το δούμε αυτό μ’ ένα εποπτικό παράδειγμα: Έστω ένας ηλικιωμένος 65χρονος, πάσχων από επιθετική μορφή καρκίνου του πνεύμονα. Ξαφνικά μια φαρμακευτική εταιρία βγάζει ένα πολλά υποσχόμενο χημειοθεραπευτικό σκεύασμα στην αγορά και μία θεραπεία βάσει αυτού που ανεβάζει το προσδόκιμο όριο ζωής του ασθενούς στα 5 χρόνια, στοιχίζει 10.000€ για ένα χρόνο. Η τρέχουσα παρηγορητική φροντίδα απλά στοχεύει στην καταπράυνση των συμπτωμάτων του ασθενούς και κοστίζει το εν δέκατο του φαρμάκου. Ο ορθολογικός άνθρωπος στοχεύει στο μέγιστο δυνατό αποτέλεσμα με το ελάχιστο δυνατό κόστος και επενδύει στο «κεφάλαιο» της υγείας του μέχρι το σημείο όπου το οριακό κόστος της φαρμακευτικής δαπάνης αντιστοιχίζεται με το οριακό όφελος από απ’ αυτή την επένδυση (ΜC=MB). 10.000€ για ένα φάρμακο σημαίνει ότι ακόμα κι αν γίνει καλά ο ασθενής στη καλύτερη των περιπτώσεων θα ζήσει 5 χρόνια. Για ποιο λόγο όμως να τραβολογιέται κανείς με μια θεραπεία, που πολλές φορές οι χημειοθεραπείες συνοδεύονται και από σοβαρές παρενέργειες, προκαλούν εμετούς, διάρροιες, επιφέρουν αϋπνίες στους ασθενείς και πολλά άλλα μη ανεκτά με μόνο όφελος την επαύξηση του προσδόκιμου ορίου ζωής κατά 5 χρόνια. Μεγάλο κόστος και μικρό όφελος (MC>MB). Η παρηγορητική φροντίδα από την άλλη μπορεί να μην εξασφαλίζει περισσότερα χρόνια ζωής στον ασθενή, αλλά του διασφαλίζει ότι τον λίγο χρόνο που του απομένει θα τον ξοδέψει ποιοτικά, ανθρώπινα και αξιοπρεπώς και τα υπόλοιπα 9.000€ θα τα ξοδέψει για τον εαυτό σου ή θα τα κληροδοτήσει στα παιδιά και τα εγγόνια του. Άλλος ασθενής, θαρρώντας πως έζησε ό,τι ήταν να ζήσει, θα προτιμούσε να ξεμπερδεύει για πάντα από μια βασανιστική κλινήρη κατάσταση παρά να καθυστερεί το αναπόφευκτο, επιλέγοντας την εθελούσια παύση ενός δυσχερούς βίου διαμέσου της ευθανασίας, πρακτική ιδιαζόντως δημοφιλής στον δυτικό κόσμο. Εάν λοιπόν οι περισσότεροι ασθενείς ενεργήσουν με αυτό το σκεπτικό, τότε ο μόνος τρόπος για να τραβήξει η εταιρία το αγοραστικό ενδιαφέρον των ασθενών από τις υποκατάστατες μεθόδους, αναγκαστικά θα ήταν να ρίξει την τιμή για να προσελκύσει αγοραστές. Βλέπουμε λοιπόν πως αυτό που λέμε “willingness to pay” είναι μια κρίσιμη παράμετρος που διαμορφώνει την τιμολογιακή πολιτική της εταιρίας, ακυρώνοντας έτσι τον κίνδυνο του «μονοπωλίου».
Εν τω μεταξύ, όλοι αυτοί οι επαγγελματίες ελπιδέμποροι που υπόσχονται δωρεάν και καθολική πρόσβαση στο κοινωνικό αγαθό της υγείας, δεν αντιλαμβάνονται ότι “δημόσιο” δεν σημαίνει “δωρεάν”. Αν εκλάβουμε κυριολεκτικά το «δωρεάν», τούτο σημαίνει ότι ο γιατρός που θ’ αναλάβει να διαγνώσει την νόσο του ασθενούς θα πρέπει να δουλέψει τζάμπα για τη ψυχή της μάνας του. Ο επιστήμονας που εργάζεται πυρετωδώς σ’ ένα ερευνητικό εργαστήριο 24/7 όλο το χρόνο θα πρέπει να δουλεύει τζάμπα. Ο ίδιος επιστήμονας, που σαν φοιτητής επένδυσε τα καλύτερα χρόνια της νιότης του κάνοντας μεταπτυχιακά και διδακτορικά και αφού ξόδεψε ένα σκασμό λεφτά σε φροντιστήρια ή φόρους για την «δωρεάν» παιδεία, θα εργάζεται τζάμπα από το πλεόνασμα της καρδιάς του. Οι καθηγητές του στο σχολείο και στο πανεπιστήμιο που σμιλεύουν τις νέες φουρνιές επιστημόνων, κι’ αυτοί θα πρέπει να δουλεύουν τζάμπα. Μόνο έτσι όμως πραγματώνεται το τζάμπα. Το υπάρχον σύστημα κοινωνικής περίθαλψης μόνο τζάμπα δεν είναι. Πληρώνουμε με σκανδιναβικούς φόρους αδρά από την τσέπη μας για τριτοκοσμικής ποιότητας παροχές και αυτό διότι το κράτος αδυνατεί να συντονίσει τις πολύπλοκες αυτές διαδικασίες που επιτελούνται από τον ιδιωτικό τομέα.
Όλα αυτά τα χρόνια πορευόμασταν επί τη βάσει μιας λανθασμένης αντίληψης για την οικονομία και για τον ρόλο του κράτους. Εάν και οι 300 του κοινοβουλίου ψηφίσουν ένα νέο σύνταγμα στο οποίο θα θεσμοθετούνται τα δικαιώματα στη ζωή, στην υγεία και στην εργασία, αυτό δεν σημαίνει ότι οι άνθρωποι θα σταματήσουν να πεθαίνουν, να αρρωσταίνουν ή δεν θα μείνουν ποτέ άνεργοι! Η υγεία, όπως η τροφή και η στέγαση, συνιστούν υλικά αγαθά και όπως όλα τα αγαθά, προτού καταναλωθούν πρέπει να παραχθούν. Ο βέλτιστος τρόπος παραγωγής και η διασφάλιση της άριστης κατανομής των σχετικών συντελεστών παραγωγής των συγκεκριμένων αγαθών υγείας, συντελείται μέσα από τις διεργασίες μιας ελεύθερης αγοράς στο χώρο των παροχών υγείας, δηλαδή μεταξύ γιατρών, φαρμακοποιών, επιστημόνων, φαρμακοβιομηχάνων κλπ, και όχι στο μέγαρο Μαξίμου, απ’ όπου θα μας κόστιζε ο κούκος για αηδόνι, όπως συμβαίνει τώρα.
Γεννήθηκε στην Κρήτη και είναι τελειόφοιτος φοιτητής Φαρμακευτικής στο Πανεπιστήμιο Πατρών με ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις πολιτικές υγείας και φαρμακευτικής περίθαλψης. Ακραιφνής Φιλελεύθερος και υπέρ της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Στον ελεύθερο χρόνο του ασχολείται με το Debate και το MUN, έχοντας συμμετάσχει σε σχετικούς διαγωνισμούς και προσομοιώσεις. Αγαπημένο ρητό: «Όσο αξίζει ένα άτομο, δεν αξίζει ο κόσμος όλος!»
