Της Ιωάννας Νεστορίδη,
To Brexit έχει σχεδόν μονοπωλήσει το πολιτικό ενδιαφέρον των διεθνών μέσων ενημέρωσης. Από νομοθετικές αναλύσεις σχετικά με το τι μέλει γενέσθαι μέχρι μαθήματα επιβιώσης επιπέδου Bear Grylls σε περίπτωση no–deal Brexit, όλα καταδεικνύουν ότι πολίτες και πολιτικοί αντιμετωπίζουν τον συνεχή φόβο της αβεβαιότητας, ενώ το Ηνωμένο Βασίλειο έχει μετατραπεί σε σύγχρονη πολιτική αναπαράσταση του γνωστού νοητικού πειράματος του Erwin Schrödinger.
Όσο οι Βρετανοί βουλευτές προσπαθούν να «αυτοσχεδιάσουν, να προσαρμοστούν και να ξεπεράσουν» (improvise – adapt – overcome) τις δυσκολίες ενός νομικο-πολιτικού διαζυγίου με την ΕΕ, ας ρίξουμε μια ματιά σε μερικούς από τους τομείς που έχει ήδη επηρεάσει και θα συνεχίσει να επηρεάζει το Brexit.
Οικονομία και Ηνωμένο Βασίλειο
Η οικονομική διάσταση του διαζυγίου τελεί υπό συνεχή αξιολόγηση, καθώς κανείς δεν μπορεί πραγματικά να γνωρίζει το καθεστώς αποχώρησης και την ικανότητα της αγοράς να αντεπεξέλθει στις επενδυτικές και ενεργειακές δονήσεις. Το μόνο σίγουρο είναι ότι ενώ οι Brexiteers ήλπιζαν να διατηρηθούν οι εμπορικές σχέσεις με την Ευρωπαϊκή Ένωση -πιθανότατα υιοθετώντας ένα Norway 2.0 μοντέλο- και να ενισχυθούν παράλληλα οι οικονομικοί δεσμοί με τις ΗΠΑ, κάτι τέτοιο απεδείχθη μάλλον περίπλοκο έως αμφίβολο.
Ο Αμερικανός Πρόεδρος, ο οποίος απηύθυνε ανοικτή εκστρατεία υπέρ της εξόδου από την ΕΕ, εξακολουθεί να υπονομεύει τις διαπραγματεύσεις της Βρετανίδας Πρωθυπουργού. Ενώ η Theressa May προσπαθούσε να κάμψει την αντιπολίτευση ούτως ώστε να αποτραπεί το σενάριο hard/no-deal Brexit, η κυβέρνηση Trump υιοθέτησε επιθετική στάση απέναντι στο Ηνωμένο Βασίλειο αναφορικά με τις εμπορικές συνομιλίες, απαιτώντας μεγαλύτερη πρόσβαση στην αγορά του Ηνωμένου Βασιλείου για τα γεωργικά προϊόντα και εγγυήσεις ότι το Λονδίνο δε θα χειραγωγήσει το νόμισμά του.
Το αίτημα για άρση των “αδικαιολόγητων φραγμών” σχετικά με τα “υγειονομικά και φυσιοθεραπευτικά” πρότυπα στον κλάδο της γεωργίας αποτελεί μελανό σημείο των διαπραγματεύσεων των ΗΠΑ με την ΕΕ για χρόνια, καθώς περιορίζει σημαντικά τις αμερικανικές εξαγωγές κρέατος και σπόρων στην Ευρώπη. Οι δε λοιπές απαιτήσεις εγκυμονούν άλλους κινδύνους για τους Βρετανούς, καθώς εκτός της δημιουργίας κοινής αγοράς άνευ δασμών (non-tariff market), οι ΗΠΑ θέλουν να διασφαλίσουν την αποφυγή τόσο του χειρισμού των συναλλαγματικών ισοτιμιών με στόχο την προσαρμογή του ισοζυγίου πληρωμών ή την απόκτηση αθέμιτου ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος όσο και της σύναψης εμπορικών συμφωνιών με non-market οικονομίες (π.χ. Κίνα), γεγονός που θα επιτρέψει στις ΗΠΑ να διακόψουν μελλοντικά την εμπορική τους συμφωνία με το Ηνωμένο Βασίλειο.
Πολιτική και Ευρωπαϊκή Ένωση
Το δημοψήφισμα του 2016, έλαβε χώρα μια περίοδο κατά την οποία τα αυξανόμενα αντιευρωπαϊκά κινήματα είχαν ήδη αποκτήσει momentum. Η πλημμελής ενημέρωση του κόσμου αφενός και η παντελής παραπληροφόρησή του αφετέρου οδήγησαν στο αρκετά αμφιλεγόμενο αποτέλεσμα της 23ης Ιουνίου. Ευθύς αμέσως, κατέστη αντιληπτό το γενικευμένο πρόβλημα των fake news σε μια χώρα που στηρίζεται κυρίως σε θεσμούς όπως η παράδοση και ο τύπος, η οποία δεν είχε προλάβει να αναπτύξει ακόμη αντισώματα και μοχλούς αντιμετώπισης κατά του λαϊκισμού και της παραπληροφόρησης.
Ταυτόχρονα, το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος απέδειξε ότι κανένας πολιτικός δεν πρέπει να παίζει με τη μοίρα μιας χώρας προκειμένου να καταλάβει την εξουσία, διδαχή που μάλλον έλαβε a posteriori ο David Cameron. Η διεξαγωγή δημοψηφίσματος για την παραμονή ή αποχώρηση από την Ευρωπαϊκή Ένωση δεν προκάλεσε μόνο νομοθετικό και οικονομικό κομφούζιο, αλλά λειτούργησε ως βάση ιδεολογικής εξάπλωσης και επιρροής για τον ευρύτερο αντιευρωπαϊκό ριζοσπαστισμό και τους πανταχόθεν ευρωσκεπτικιστές. Αποτέλεσμα ήταν η πολιτική ελίτ της Ευρωζώνης, τη στιγμή που όφειλε να ταχθεί υπέρ της διατήρησης των θεμελιωδών αξιών της γηραιάς ηπείρου, να αναλώνει το διπλωματικό δυναμικό της σε διαπραγματεύσεις με το Ηνωμένο Βασίλειο. Συνέπεια της επιπόλαιης πολιτικής του Cameron και της λαϊκιστικής πολιτικής των Nigel Farage, Boris Johnson, και των υπόλοιπων Brexiteers, ήταν το οικοδόμημα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης να καταστεί ασταθές σε μια περίοδο που χρήζει ενότητας και σταθερότητας.
Την μείωση της διπλωματικής ισχύς του Ηνωμένου Βασιλείου, ακολούθησε η πτώση της δυναμικής του γαλλογερμανικού κινητήρα. Η Γερμανία παρά τα ζητήματα που αντιμετωπίζει, παραμένει οικονομικά ισχυρή ενώ η Γαλλία του Macron, αντιμέτωπη με τα gilets jaunes και το πλήθος των εσωτερικών κοινωνικοπολιτικών αναταραχών, έχασε σε σημαντικό βαθμό την πολιτική επιρροή της. Η έλλειψη υποστήριξης από το Ηνωμένο Βασίλειο με την ταυτόχρονη εθνικιστική αντιφιλελεύθερη πολιτική κρατών-μελών όπως η Πολωνία και η Ουγγαρία έθεσαν τέλος στο ουτοπικό όνειρο της νομικής και πολιτικής συνοχής και του κράτους δικαίου. Η ΕΕ δεν είναι κατακερματισμένη κι όσοι το ισχυρίζονται λαϊκίζουν και επιστρατεύονται τεχνικές εκφοβισμού. Εντούτοις, πράγματι η σύγκλιση εντός της Ένωσης έχει σταματήσει και η αλληλεγγύη και η συνοχή αποτελούν μόνο ιδέες και έννοιες χωρίς την έμπρακτη πολιτική στήριξη των κρατών-μελών.
Τη στιγμή λοιπόν που οι δυνάμεις Βορρά-Νότου και Κεντρικής-Ανατολικής Ευρώπης δύνανται να οδηγήσουν σε περαιτέρω διαχωρισμούς και νέες εντάσεις, αποσχιστικά κινήματα ήδη κερδίζουν έδρες εντός των κρατικών κοινοβουλίων και θεσμοί και πανεπιστήμια εκδιώκονται από ευρωπαϊκές χώρες, η απουσία κοινής πολιτικής γραμμής από τις πάλαι ποτέ ισχυρές χώρες της Ένωσης μόνο δεινά μπορεί να προκαλέσει. Ειδικά αν λάβει κανείς υπόψιν την πολιτική, οικονομική και επενδυτική ανάπτυξη κρατών όπως η Ρωσία και η Κίνα.
Μιλώντας για σύμπραξη πολλών διαφορετικών αιτιών που οδήγησαν στο Brexit, θα έπρεπε να αναφερθεί κανείς στον λαϊκισμό, την παραπληροφόρηση και την έλλειψη ουσιαστικής πληροφόρησης, την οικονομική κρίση που κλόνισε την εμπιστοσύνη των πολιτών, την προσφυγική κρίση που ξεγύμνωσε τα σκληρά ένστικτα των Ευρωπαίων, την καθιερωμένη πλέον φράση-κλειδί για το Ηνωμένο Βασίλειο: «ψυχολογία του νησιού», τον απόμακρο, τεχνοκρατικό χαρακτήρα των Βρυξελλών και την ανάγκη μιας αυτοκρατορίας όπου ο ήλιος δεν δύει ποτέ να παραμείνει επίκαιρη την περίοδο της μετα-αποαποικιοποίησης, όταν πλέον έχει εκλείψει σχεδόν οριστικά η παγκόσμια πολιτική και διπλωματική ισχύς της.
Ίσως όμως η διάσπαση της Ένωσης να αποτελεί προϊόν ενός εσωτερικού εχθρού, της συλλογικής λήθης μιας ηπείρου που υπήρξε πηγή δύο καταστροφικών παγκόσμιων πολέμων και θυσιάζει πλέον τόσο άσκοπα το εγχείρημα για μια Ενιαία Ευρώπη, επειδή έπαψε να αισθάνεται την αναγκαιότητά της.
Αυτό που μένει λοιπόν από την κρίση του Brexit δεν είναι οι οικονομικές συνέπειες, οι οποίες τρόπον τινά θα ρυθμιστούν, αλλά οι γεωπολιτικές. Όσο αναμένουμε την έκβαση του Brexit ως άλλη σροντερική-γάτα, οι «συνέπειες» που αναλύουμε δεν έχουν πάρει ακόμη ουσιαστική μορφή, το μόνο σίγουρο είναι ότι από τώρα και στο εξής, η Ευρώπη εισέρχεται σε μια παρατεταμένη περίοδο αβεβαιότητας.
Ολοκλήρωσε το minor της στη δημιουργική γραφή με ειδικότητα στην ποίηση και τη συγγραφή λόγων και είναι τελειόφοιτη του double major “Law and Political Science”. Στο παρελθόν εργάστηκε για την Καναδική εταιρία λογοτεχνίας Wattpad ενώ δραστηριοποιείται στο χώρο του εθελοντισμού μέσω ομίλου Rotaract. Στον ελεύθερο χρόνο της συμμετέχει σε ακαδημαϊκά συνέδρια, ερευνητικά προγράμματα, ταξιδεύει και φυσικά γράφει.
