Της Αθηνάς – Νεφέλης Βούκουνα,
Ο Collin Crouch, ένας από τους πιο σημαντικούς σύγχρονους θεωρητικούς και κοινωνιολόγους, υπήρξε εισηγητής του όρου της «Μεταδημοκρατίας», επιθυμώντας τόσο να περιγράψει την σήψη του σημερινού κοινωνικοπολιτικού γίγνεσθαι, όσο και να προβλέψει την κατάρρευση του κοινωνικού κράτους και την αντικατάσταση του από το λεγόμενο «homo economicus» κράτος.
Ας πάρουμε, όμως, τα πράγματα από την αρχή. Με τον όρο «Μεταδημοκρατία» ορίζεται η παθογενής κατάσταση, στην οποία το παγκόσμιο πολιτικό, κοινωνικό και οικονομικό καθεστώς αντικαθιστά την ίδια τη Δημοκρατία. Αυτό, βέβαια, δεν σημαίνει ότι παύουν να υφίστανται δημοκρατικά καθεστώτα, αλλά ότι η Δημοκρατία παύει να υφίσταται με την μορφή που την γνωρίζαμε μέχρι σήμερα. Ως απόρροια αυτής της παθογένειας, δημιουργείται διάκριση οικονομικού και πολιτειακού καθεστώτος, όπου το πρώτο υπερκαλύπτει εμφανώς το τελευταίο.
Η «Μεταδημοκρατία» χαρακτηρίζεται από την κατάρρευση των ιδεολογιών και των ιδεολογικών αντιπαραθέσεων, την κρίση εμπιστοσύνης των πολιτών προς το πολιτικό σύστημα και τους θεσμούς, το κλίμα δυσαρέσκειας για την πολιτική εν γένει, την μη ταύτιση του λαού με τα πολιτικά κόμματα με αποκορύφωμα την αποχή των πολιτών από τα κοινά και τις εκλογικές τους υποχρεώσεις, γεγονός που εντείνει το δημοκρατικό έλλειμμα.
Το καθεστώς της «Μεταδημοκρατίας» περιγράφεται ως ένα καθεστώς ατροφίας της ίδιας της Δημοκρατίας, όπου τα πάντα ανάγονται με γνώμονα το οικονομικό κέρδος. Η πολιτική λειτουργεί με βάση την επιστήμη του marketing, ακολουθώντας τους όρους της αγοράς. Η κοινωνικοπολιτική σήψη έχει επιτρέψει την γιγάντωση των επιχειρήσεων, οι οποίες λειτουργούν πλέον ως κύρια όργανα λήψης πολιτικών αποφάσεων, θυσιάζοντας το δημόσιο συμφέρον στο βωμό της άκρατης και νεοφιλελευθεροποιημένης παγκοσμιοποίησης ιδεών, υλικών, υπηρεσιών, ανθρώπων.
Το κράτος δρα σαν μια παγκόσμια επιχείρηση με γνώμονα την οικονομική ευμάρεια των επιχειρήσεων, χωρίς ψήγματα κοινωνικής πολιτικής. Μέσα σε ένα κλίμα, λοιπόν, ελλειμματικής Δημοκρατίας και εμπορευματοποίησης των πάντων, σαν αυτό που περιγράφει ο Crouch, ο νεοφιλελευθερισμός ισχυροποιείται και το επιχειρηματικό κράτος αντικαθιστά σταδιακά το κράτος πρόνοιας. Και αν όλα αυτά μέχρι τώρα μας φαίνονταν καθαρά πολιτικές επιπτώσεις της «Μεταδημοκρατίας», να που ευθύς αμέσως διαφαίνονται και οι κοινωνικές προεκτάσεις του φαινομένου.
Η κυριαρχία των νεοφιλελεύθερων έχει δαιμονοποιήσει κάθε είδους κοινωνική πτυχή του κράτους. Για τους νεοφιλελεύθερους, οι λειτουργίες του κράτους είναι πολύ συγκεκριμένες και χρησιμοθηρικές, και περιορίζονται μονάχα στην καθιέρωση ενός νομικού πλαισίου μέσα στο οποίο θα διεξάγονται τα παίγνια αθροίσματος της αγοράς. Διατρανώνοντας ότι η κοινωνική πολιτική είναι αυτή που ευθύνεται για την κοινωνικοοικονομική κρίση και τα λάθη του παρελθόντος, ανάγουν τους εαυτούς τους σε «Μεσσία» που θα διορθώσει τα σφάλματα του ασύδοτου κοινωνικού κράτους και θα αποτινάξει την σοσιαλδημοκρατία, με σκοπό την υπέρβαση της κοινωνικοπολιτικής παθογένειας.
Πιστοί στο νεοφιλελεύθερο δόγμα, υποστηρίζουν ότι «Σε κοινωνίες που υφίσταται οικονομική ευημερία τότε και μόνον τότε μπορεί να επέλθει κοινωνική ευημερία» και δεν διστάζουν να συνεργαστούν ακόμα και με ακροδεξιά στοιχεία, προκειμένου να χτυπήσουν τον Σοσιαλισμό και να θέσουν φραγμούς στο κράτος πρόνοιας. Μας το απέδειξαν άλλωστε περίτρανα τα παραδείγματα της Δανίας, της Αυστρίας, της Νορβηγίας και τόσων άλλων χωρών. Είναι αυτό που ο Crouch αποκαλεί «περίεργο μη θάνατο του Νεοφιλελευθερισμού», εξηγώντας ότι αρκετές φορές ο Νεοφιλελευθερισμός σχετίζεται με συντηρητικές ή εθνικιστικές τάσεις με απώτερο σκοπό να αντιταχθεί στην Σοσιαλδημοκρατία.
Αφού, λοιπόν, η ίδια η πολιτική εμπορευματοποιείται, η κοινωνία μπορεί να παραμείνει ανεπηρέαστη; Φυσικά και όχι! Η κοινωνική ζωή εμπορευματοποιείται και αυτή, η κοινωνική πολιτική και το δημόσιο συμφέρον μετατρέπονται σε έρμαιο στα χέρια της αγοράς. Η κοινωνική ευταξία γίνεται άθυρμα μιας γιγαντιαίας παγκόσμιας επιχείρησης.
Προφανώς και δεν είναι λίγοι εκείνοι που δεν ασπάζονται την θεωρία της «Μεταδημοκρατίας», θεωρώντας τα λόγια του Crouch υπερβολικά και υποστηρίζοντας ότι η κυριαρχία της αγοράς στην πολιτική και την κοινωνία αποτελεί απλά μια υπερβολική περιγραφή ενός κρατικοδίαιτου καπιταλισμού. Παρ’ όλα αυτά, είμαι πεπεισμένη πως πολλοί από εμάς, διαβάζοντας αναλυτικότερα την θεωρία του Crouchγια την «Μεταδημοκρατία», θα ερυθριούσαμε από ντροπή όταν συνειδητοποιούσαμε το πόσο πολύ αντικατοπτρίζει την κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα που βιώνουμε σήμερα…
