Του Γεωργίου-Ερμή Μπουγιούρη,
Ο Δανός φιλόσοφος, θεολόγος, θρησκευτικός συγγραφέας και ψυχολόγος Σόρεν Κίρκεγκωρ (Soren Aabye Kierkegaard), 1813-1855, θεωρείται ο πρώτος υπαρξιστής φιλόσοφος που με το έργο του επηρέασε σημαντικά το ρεύμα του υπαρξισμού, καθώς στα γραπτά του βρίσκονται τοποθετήσεις και έννοιες που θα απασχολήσουν μετέπειτα τους υπαρξιακούς φιλοσόφους όπως τον Σάρτρ, τον Καμύ και τον Χάιντεγκερ, και την προτεσταντική θεολογία του 19ου αιώνα. Άσκησε δριμεία κριτική στο λογοτεχνικό, φιλοσοφικό και εκκλησιαστικό κατεστημένο της εποχής του, κατηγορώντας το για διαστρέβλωση των σημαντικότερων αποστολών της ανθρώπινης ύπαρξης.*
Συγκεκριμένα, το βιβλίο που απασχόλησε περισσότερο απ’όλα τους, μετέπειτα, υπαρξιακούς φιλοσόφους ήταν “Ή έννοια της Αγωνίας” που εκδόθηκε το 1844. Ήταν η πρώτη φορά που κάποιος φιλόσοφος ασχολήθηκε με έννοιες όπως αγωνία και άγχος. Περιέγραψε αυτές τις λέξεις ως μια κατάσταση στην οποία βρισκόμαστε όταν αντιλαμβανόμαστε πόσες αποφάσεις καλούμαστε να λάβουμε ενώ ταυτόχρονα βρισκόμαστε βυθισμένοι στην άγνοια για το ποιά απόφαση είναι η σοφότερη ή η σωστότερη.
Αλλά όπως έγραψε στην “Ανακάλυψη του αληθινού ατόμου”:
“Είναι πράγματι αλήθεια ότι η φιλοσοφία λέει: η ζωή γίνεται ευκολότερα αντιληπτή προς τα πίσω αλλά αυτό κάνει κάποιον να ξεχάσει το άλλο ρητό, ότι πρέπει να τη ζούμε προς τα εμπρός. Όσο περισσότερο το αναλογίζεται κανείς αυτό, τόσο περισσότερο αποδεικνύεται ότι η ζωή στην προσωρινή ύπαρξη ουδέποτε γίνεται αρκετά κατανοητή, ακριβώς διότι σε καμία στιγμή δεν μπορώ να βρω απόλυτη ησυχία για να υιοθετήσω την προς τα πίσω θεώρηση”.
Έτσι λοιπόν, η αέναη αγωνία και απελπισία του ανθρώπου οφείλεται στο ίδιο το γεγονός πως βρίσκεται “γραμμένο” στο πεπρωμένο του στην ζωή. Απ’αυτό το πεπρωμένο κανείς δεν θα μπορούσε να γλιτώσει ή έστω να συμφωνήσει πλήρως. Για παράδειγμα, κανείς δεν γεννιέται χωρίς να κλάψει, κανείς δεν ρώτησε κάποιον αν θέλει να γεννηθεί, κανείς δεν ρωτήθηκε ποτέ, πότε να πεθάνει.
Από το 1846 και έπειτα, ο Κίρκεγκωρ επικεντρώνεται στην υποκρισία του χριστιανικού κόσμου, ειδικότερα στην Εκκλησία και τον τρόπο που εφαρμόστηκε η χριστιανική θρησκεία στην κοινωνία. Στο έργο «Δύο Εποχές: Μια Λογοτεχνική Ανασκόπηση», παρατηρεί τη φύση της παρούσας εποχής και την απάθεια που επιδεικνύει προς τη ζωή. Εκφράζει τη δυσαρέσκειά του για τον μοντερνισμό λόγω του ότι προωθεί μια απαθή άποψη για τον κόσμο. Στρέφεται εναντίον του κομφορμισμού και της πολιτισμικής αφομοίωσης των ατόμων , στοιχεία τα οποία παράγουν ένα αδιάφορο κοινό, που το ονόμασε “όχλο”.
Μέρος της ανάλυσης του όχλου αποτελεί η συνειδητοποίηση του Κίρκεγκωρ πως η Χριστιανική εκκλησία, και πιο συγκεκριμένα η Εκκλησία της Δανίας, βρίσκεται σε κατάσταση σηψαιμίας. Πίστευε πως ο Χριστιανικός κόσμος «έχει χάσει το δρόμο του» αναφορικά με την χριστιανική πίστη και πως ο χριστιανικός κόσμος πλέον αγνοεί, διαστρεβλώνει ή υπηρετεί μόνο στα λόγια τις αρχικές χριστιανικές διδασκαλίες.
Για τον Κίρκεγκωρ, παρ’ όλη την απέχθειά του για την Χριστιανική εκκλησία, έβρισκε στην Χριστιανική διδασκαλία την “απάντηση” στο παράλογο της ύπαρξης και αυτό ήταν… ο Ιησούς Χριστός.
Για εκείνον, ο Χριστιανισμός ήταν μια θρησκεία απόλυτης παράδοσης σε έναν Θεό προσφέροντας του μια, εν μέρει, απόλυτα απλοϊκή ζωή. Έπρεπε κανείς, για να ζήσει την Χριστιανική του πίστη και τον χριστιανικό τρόπο ζωής, να είναι έτοιμος να παρατήσει πίσω του όλα τα υλικά του αγαθά, να αγαπά το πλησίον του σαν να είναι αδέρφια του και να είναι έτοιμος οποιαδήποτε στιγμή να πεθάνει για Εκείνον. Ο Κίρκεγκωρ δεν αισθάνθηκε ποτέ την ανάγκη να δικαιολογήσει μέσω της λογικής την συμπάθειά του για την Χριστιανική του πίστη (σ. Όχι τα δόγματα της εκκλησίας αλλά την γνήσια, καθώς πίστευε, πίστη). Αντ’αυτού χρησιμοποίησε την, γνωστή σήμερα, φράση του: “Το άλμα της πίστεως” (leap of faith). Με αυτήν την φράση εξηγεί πως δεν χρειάζεται να αναλώνεται κάποιος στην προσπάθεια να αποδείξει την ύπαρξη του Θεού αλλά να κάνει “ένα άλμα πίστεως” και απλώς να πιστεύει στον Θεό του. Γι’ αυτό, το 1849, στο “Ασθένεια προς θάνατον”, γράφει πως:
“Το να έχεις πίστη είναι να χάσεις το μυαλό σου και να κερδίσεις τον Θεό”.
Όπως η Μαρξιστική θεώρηση του κομμουνισμού, έτσι και για τον Κίρκεγκωρ, η λύση στο πρόβλημα της ανθρώπινης ύπαρξης είναι λιγότερο ενδιαφέρουσα και πειστική απ’ ότι η διάγνωση των ίδιων των προβλημάτων που υπάρχουν. Ελάχιστοι θα επιχειρήσουν να κάνουν το “Άλμα της πίστεως”, αλλά ο Κίρκεγκωρ πάντοτε αξίζει την προσοχή μας για τη μαιταιόδοξη και χιουμοριστική στάση που κρατάει απέναντι στην ανθρώπινη ύπαρξη.
Είναι ένας από εκείνους τους φιλοσόφους στον οποίο μπορούμε να στραφούμε όταν νιώθουμε ανίκανοι και ανήμποροι να αντέξουμε το βάσανο της ύπαρξης και έχουμε απεγνωσμένα ανάγκη έναν “φίλο”.
ΠΗΓΕΣ
- Σόρεν Κίρκεγκωρ, Η έννοια της Αγωνίας: Απλώς ψυχολογική μελέτη με αναφορά στο δογματικό πρόβλημα το5 προπατορικού αμαρτήματος, Εκδόσεις Δωδώνη (2016)
- Ασθένεια προς Θάνατον: Η έννοια της απελπισίας – Η ψυχολογική και χριστιανική πραγματεία με σκοπό την πνευματική συγκρότηση και αναβάπτιση, Kierkegaard Soren, Εκδόσεις Καστανιώτης
- Σόρεν Κίρκεγκωρ, Το κεντρί της ύπαρξης, Εκδόσεις Κέδρος (2011)
Γεννήθηκε το 1998 στο Ρέθυμνο, Κρήτης. Είναι προπτυχιακός φοιτητής του Τμήματος Ιστορίας & Φιλοσοφίας της Επιστήμης του Πανεπιστημίου Αθηνών, Διευθυντής Αττικής του Think Tank ΚΕΑΣΜ και Γενικός Γραμματέας της νεολαίας Rotary Αθηνών. Επίσης ασχολείται ενεργά με τον αθλητισμό και τον εθελοντισμό.
