Του Παναγιώτη Δωρή,
Από αρκετά μικρή ηλικία, οι μαθητές του δημοτικού μαθαίνουν για την δημοκρατία της Αρχαίας Αθήνας. Μια δημοκρατία άμεση, στην οποία, όμως, συμμετείχαν ορισμένα μόνο πρόσωπα, οι άντρες Αθηναίοι πολίτες. Παρ’ όλα αυτά, το να αναφέρονται άνθρωποι τόσους αιώνες πριν τη γέννηση του Χριστού σε έννοιες που αποτελούν θεμέλιο της κοινωνικής μας συνοχής έως και σήμερα είναι αν μη τι άλλο αξιοθαύμαστο. Έννοιες όπως ισοπολιτεία, ισηγορία, ισότητα διατυπώθηκαν για πρώτη φορά την περίοδο εκείνη, αλλά με την πάροδο των αιώνων επεξεργάστηκαν, αναδιατυπώθηκαν, εξειδικεύθηκαν, ώστε να λάβουν την σημερινή τους μορφή.
Η βασικότερη διαφορά στην μορφή της δημοκρατίας του σήμερα με του τότε είναι η αμεσότητα. Τότε, ναι μεν συμμετείχε μια ορισμένη ελίτ, αλλά συμμετείχαν όλοι, με την συμμετοχή τους βέβαια να θεωρείται υποχρεωτικό στοιχείο των κοινωνικών τους υποχρεώσεων. Σήμερα, η μορφή της δημοκρατίας μας μετεξελίχθηκε, ιδιαίτερα για λόγους πρακτικούς, σε έμμεση. Ο λαός είναι ο κυρίαρχος, όπως λέγεται, και οι πληρεξούσιοί του δρουν επ’ ονόματι αυτού. Η έμμεση δημοκρατία, όμως, έχει και πλείστα μειονεκτήματα. Δυσχεραίνει πλήθη των πολιτών να συμμετέχουν στις αποφασιστικές διαδικασίες, αλλά και ευνοεί συνήθως μια κλειστή ομάδα- ελίτ-, που δρα επαγγελματικά στον χώρο της πολιτικής, ιδρύοντας συν τοις άλλοις αρκετά συχνά σχέσεις δούναι και λαβείν με τους πολίτες. Όλη αυτή η πρακτική που ακολουθείται μέσω της έμμεσης δημοκρατίας οδηγεί τους πολίτες στο να «α-πολιτικοποιηθούν», στο να αποστραφούν από τα κοινώς τεκταινόμενα. Αυτή η σημαίνουσα απάθεια με σημερινό όρο αποδίδεται και ως «απολιτίκ».
Μεγάλο στοίχημα της κοινωνίας αποτελεί εδώ και χρόνια η πολιτικοποίηση, η ενεργή συμμετοχή των ανενεργών μελών της. Κατά καιρούς, έχουν διατυπωθεί πολλών ειδών θεωρίες για την λύση του προβλήματος. Κατά την άποψή μου, η λύση εμφαίνεται στην ίδια μας την Δημοκρατία: το δημοψήφισμα. Το δημοψήφισμα (λατ. referendum) είναι μία διαδικασία άμεσης ψηφοφορίας ολόκληρου του εκλογικού σώματος, προκειμένου να επικυρωθεί ή να απορριφθεί μια πρόταση που έχει ιδιαίτερη σημασία για ένα κράτος. Από τον ορισμό αυτόν συμπεραίνουμε ότι το δημοψήφισμα είναι η εκλογή του λαού σε ένα ζήτημα. Ο λαός αποφασίζει και οι πληρεξούσιοι δρουν με βάση την επιθυμία του. Επομένως, μας δίνεται η ευκαιρία να εκφράσουμε την άποψη ότι το δημοψήφισμα είναι ο ακρογωνιαίος λίθος της έμμεσης δημοκρατίας, η οποία τείνει σε πιο άμεση μορφή χάρις το δημοψήφισμα.
Στην σύγχρονη ιστορία της χώρας διεξήχθησαν 8 δημοψηφίσματα, με το τελευταίο να λαμβάνει χώρα το 2015. Σύνηθες θέμα των δημοψηφισμάτων αποτέλεσε η έκπτωση ή η επιστροφή των βασιλέων της χώρας στην Ελλάδα, ενώ το τελευταίο του 2015 είχε ως θέμα την υιοθέτηση των προτεινόμενων από την Ε.Ε δημοσιονομικών μέτρων.
Στην ευρωπαϊκή ήπειρο συμβαίνει και κάτι άλλο, το οποίο δυστυχώς διεξάγεται στην Ελλάδα: το τοπικό δημοψήφισμα. Το τοπικό δημοψήφισμα είναι ένα δημοψήφισμα, στο οποίο συμμετέχουν κάτοικοι μιας οριοθετημένης περιοχής και το γεννηθέν ζήτημα άπτεται της γεωγραφικότητας της περιοχής τους. Επί παραδείγματι, σκεφθείτε ότι ο δήμος σας διεξάγει δημοψήφισμα με θέμα την αύξηση των τελών ύδρευσης, με σκοπό την εξασφάλιση αποθεματικού ταμείου και τον εκσυγχρονισμό του δικτύου. Αυτό για μας παρουσιάζεται πρωτόγνωρο. Στο εξωτερικό εμφανίζεται εδώ και αρκετές δεκαετίες, με πολλούς Ο.Τ.Α να καταφεύγουν στην γνώμη ή την απόφαση του λαού, καθώς αυτά τα δημοψηφίσματα είναι γνωμοδοτικά ή αποφασιστικά (ακόμη υπάρχουν και τα ανακλητικά, που ανακαλούν αποφάσεις των δημοτικών συμβουλίων).
Σύμφωνα με τον Κώδικα Δήμων και Κοινοτήτων (N. 3463/2006), θεσμοθετείται για πρώτη φορά το τοπικό δημοψήφισμα. Ειδικότερα, αναφέρεται ότι οι δημοτικές και κοινοτικές αρχές, προκειμένου να λάβουν απόφαση για σοβαρά θέματα που ανήκουν στη σφαίρα των αρμοδιοτήτων τους, μπορούν να διεξάγουν τοπικό δημοψήφισμα. Επιπλέον, ο ν. 4555 του 2018 (ο επονομαζόμενος «Κλεισθένης»), αναφέρεται εκτός των άλλων και στα τοπικά δημοψηφίσματα. Πλέον δύνανται να λαμβάνουν χώρα και περιφερειακά δημοψηφίσματα. Ακόμη επισημαίνεται ότι θα διεξάγεται είτε μετά από απόφαση του οικείου Δημοτικού ή Περιφερειακού Συμβουλίου, που λαμβάνεται με την πλειοψηφία των δύο τρίτων (2/3) του συνόλου των μελών του είτε μετά από αίτηση εγγεγραμμένων εκλογέων του οικείου Δήμου ή Περιφέρειας, ο αριθμός των οποίων δεν μπορεί να είναι μικρότερος του δέκα τοις εκατό (10%) του συνολικού αριθμού των εγγεγραμμένων εκλογέων.
Ποια η σημασία όμως όλων αυτών; Γιατί πραγματικά η τοπική ηγεσία να προχωρήσει στο τοπικό δημοψήφισμα; Τi έχει να κερδίσει;
Ίσως να φανεί άνανδρο, αλλά σε πλείστες περιπτώσεις οι ηγεσίες έχουν την βούληση να προχωρήσουν σε ένα έργο, το οποίο θα έχει τεράστιες και πολύπλευρες συνέπειες για τον τόπο τους, αλλά δεν έχουν το σθένος να προχωρήσουν στις πράξεις. Έτσι με το δημοψήφισμα τούς δίνεται η δυνατότητα να «επιρρίψουν» την ευθύνη στον λαό. Με το δημοψήφισμα θα «νίψουν τας χείρας τους» και η τελική απόφαση ανήκει στον λαό. Παρ’ όλα αυτά, οφείλουμε να αναγνωρίσουμε μέσα σε αυτήν την αβουλία, πολιτική και ουσιαστική, το γεγονός ότι οι κατέχοντες την εξουσία οφείλουν να σεβαστούν την ετυμηγορία και να πράξουν.
Μέσα από την συμμετοχή σε τέτοιου είδους δημοψηφίσματα ενισχύονται τρεις βασικοί πυλώνες: η τοπική αυτοδιοίκηση, η δημοκρατία και η προσωπική ελευθερία. Η τοπική αυτοδιοίκηση θωρακίζεται με την στήριξη των πολιτών, προχωράει σε τομές, που θα αλλάξουν ριζικά την εικόνα της χώρας. Οι πολίτες ενημερώνονται, διασταυρώνουν τις λαμβάνουσες πληροφορίες, ενδιαφέρονται για την προώθηση του τόπου τους και μεγιστοποιούν τις αποδοθείσες ευκαιρίες διαφόρων ειδών (επαγγελματικές, οικονομικές κλπ). Τέλος, η δημοκρατία αλλάζει χαρακτήρα, μετέρχεται ένα κομμάτι της στην αμεσότητα, κάτι το οποίο θα έχει ως αποτέλεσμα ένα ισχυρό κράτος, με ενημερωμένους και μη απαθείς πολίτες, που θα μπορεί να διαδραματίσει πρωταγωνιστικό ρόλο στο διεθνές γίγνεσθαι. Άλλωστε, το έχει δηλώσει και ο πρόεδρος των ΗΠΑ, John Kennedy: ο λαός έχει την πιο σωστή κρίση.
Έχει γεννηθεί και μεγαλώσει στο Ναύπλιο. Σπουδάζει στη Νομική σχολή του Δ.Π.Θ. Όντας πολύ καλός γνώστης αγγλικών, έχει συμμετάσχει σε προσομοιώσεις και σε αρκετά επιστημονικά συνέδρια. Το ενδιαφέρον του κεντρίζεται γύρω από τα ζητήματα της τοπικής αυτοδιοίκησης, αλλά και την πολιτική ενεργοποίηση των νέων.
