Του Θάνου Ι. Κουλουβάκη,
Κανονικότητα· μία λέξη με αρκετές ερμηνείες. Μία λέξη μου ο καθένας και η καθεμιά ενδεχομένως αντιλαμβάνεται με διαφορετικό τρόπο και κατανοεί διαφορετικά τις εκφάνσεις και τα αποτελέσματά της. Το μοναδικό δεδομένο –τουλάχιστον στα δικά μου μάτια– είναι ότι η κανονικότητα επηρεάζει πολλούς και πολλές από εμάς, σε βαθμό που η ίδια μας η ζωή καθίσταται δυσλειτουργική και καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε εμπόδια, τα οποία αναπόφευκτα μας δυσκολεύουν.
Αρχικά, πριν ξεκινήσω να παρουσιάζω ορισμένα από αυτά τα εμπόδια για τα οποία έκανα λόγο παραπάνω, είναι ανάγκη να εξηγήσω τι εννοώ με τον όρο κανονικότητα. Αναφέρομαι στην κοινωνική κανονικότητα, η οποία διέπει εν γένει ολόκληρη την κοινωνία. Αυτή περιλαμβάνει –επί της ουσίας– τα πάντα· οτιδήποτε θεωρείται αποδεκτό ή μη από την κοινωνία ως σύνολο. Οτιδήποτε μας επιτρέπεται να κάνουμε, να σκεφτόμαστε, να συζητάμε. Αφορά τον τρόπο που ζούμε, την κοσμοθεωρία που ακολουθούμε (ή που μας έπεισαν ότι πρέπει να ακολουθούμε). Με λίγα λόγια, αφορά τον τρόπο ζωής μας και τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τη ζωή μας και τους ανθρώπους γύρω μας.
Φυσικά, φαντάζει αναπαλλοτρίωτο δικαίωμα του κάθε ατόμου να επιλέγει τον τρόπο που αντιμετωπίζει και διαχειρίζεται τη ζωή του και τα υπόλοιπα άτομα· εν τούτοις, συμβαίνει πραγματικά αυτό; Είναι, όντως, εξολοκλήρου στο χέρι του κάθε ανθρώπου να διαμορφώσει το δικό του τρόπο αντίληψης και κατανόησης του κόσμου; Ενδεχομένως όλα τα παραπάνω θεωρούνται και αντιμετωπίζονται από ορισμένα άτομα ως θεωρίες συνωμοσίας, ωστόσο δε νομίζω ότι το δικό μου μυαλό συνωμοτεί προκειμένου να κατασκευάσει ένα δυστοπικό σενάριο.
Ο εκάστοτε άνθρωπος, ο οποίος μεγαλώνει και ζει εντός ενός κοινωνικού συνόλου, διαμορφώνει την κοσμοθεωρία του με βάση εκείνη που ακολουθεί η πλειονότητα του συνόλου από το οποίο περιβάλλεται και προσπαθεί ,ως επί το πλείστον, να συμβαδίζει με αυτό. Έτσι, υιοθετεί συμπεριφορές που θεωρεί ότι είναι δικές του, δίχως να αναγνωρίζει ότι όχι μόνο δεν αποτελούν δικό του δημιούργημα, αλλά απορρέουν από την πλειονότητα του κοινωνικού συνόλου και αποτελούν εν τέλει για όλα τα άτομα μία απτή πραγματικότητα.
Με αυτόν τον τρόπο δομείται η κοινωνική κανονικότητα. Ουσιαστικά, δηλαδή, ο τρόπος που αντιμετωπίζουμε καταστάσεις, άτομα, δράσεις, σκέψεις και συμπεριφορές είναι προκαθορισμένος. Αν κάτι φαντάζει στα μάτια μας «φυσιολογικό», «νορμάλ», «αποδεκτό» είναι διότι η κοινωνία το αντιμετωπίζει ως τέτοιο.
Βεβαίως, ορισμένοι και ορισμένες αντιλαμβάνονται όσα αναλύονται «σε αυτές τις γραμμές»· ενδεχομένως έχουν βιώσει τις απόρροιες της κανονικότητας. Το ζήτημα, εν τούτοις, θεωρώ πως δεν είναι απλώς να αναγνωρίζουμε το φαινόμενο, αλλά να αποποιηθούμε «το φίλτρο» που η κοινωνία έχει τοποθετήσει στο μυαλό μας και καθορίζει τον τρόπο αντίληψης του κόσμου.
Ενδεχομένως, ορισμένα άτομα πιθανότατα να σκεφτούν ότι υπάρχει κάποια χρησιμότητα στην κανονικότητα· ίσως βρίσκουν μάλιστα και την ύπαρξή της αναγκαία για να υφίσταται η εκάστοτε κοινωνία και να καταφέρει να επιβιώσει. Πρέπει, ωστόσο, να αναλογισθούμε τι είδους κοινωνίες επιδιώκουμε να κατασκευάσουμε. Ίσως είναι αναγκαίο να αναθεωρήσουμε τον τρόπο με τον οποίο έχουν κατασκευαστεί οι ήδη υπάρχουσες κοινωνίες και να δούμε τι σκοπούς εξυπηρετούν.
Όπως και να ‘χει, θα ήθελα να σταθώ λίγο περισσότερο στους τρόπους με τους οποίους εκφράζεται η κοινωνική κανονικότητα και θεωρώ ότι ο καλύτερος τρόπος για να καταστεί αυτό εμφανές είναι μέσω ορισμένων βιωματικών παραδειγμάτων.
Θα ήθελα λοιπόν για λίγο να επιστρέψουμε στα μαθητικά μας χρόνια για μία στιγμή. Εντός της σχολικής μας τάξης υπήρχαν, σαφώς, άτομα που διέφεραν μεταξύ τους. Και στις περισσότερες σχολικές τάξεις η κοροϊδία και η αποδοκιμασία έναντι ορισμένων ατόμων ήταν ένα υπαρκτό φαινόμενο. Ας θυμηθούμε ποια άτομα ήταν αυτά που καλούνταν να υποστούν αυτές τις συμπεριφορές και εκφράσεις μίσους. Θα αντιληφθούμε, άμεσα, τι ορίζει η κοινωνία ως «φυσιολογικό» και τι ως «περιθωριακό».
Ένα ακόμη παράδειγμα που μπορούμε να μελετήσουμε είναι αυτό της αγοράς εργασίας. Αν μπούμε στη διαδικασία να παρατηρήσουμε τους ανθρώπους και τη θέση που έχουν στην αγορά εργασίας, σύντομα θα αντιληφθούμε τον τρόπο που λειτουργεί η κανονικότητα. Το dress code, ο τρόπος ομιλίας, η σεξουαλικότητα, η ταυτότητα φύλου, οι κινήσεις του σώματος, η κοινωνική τάξη, η καταγωγή (και πάρα πολλοί ακόμη παράγοντες) καθορίζουν (;) τη θέση που «μπορεί» να κατέχει το εκάστοτε άτομο· δηλαδή, τη θέση που η κοινωνία του επιτρέπει να αποκτήσει.
Ύστερα από όλα αυτά θεωρώ πως δεν είναι ανάγκη να αναφερθώ στα εμπόδια για τα οποία έκανα λόγο στην αρχή του εν λόγω κειμένου. Είναι εμφανείς οι λόγοι για τους οποίους η κανονικότητα τοποθετεί πολλούς και πολλές «στο περιθώριο» και είναι, επίσης, εμφανείς οι τρόποι με τους οποίους λειτουργεί και συνεχίζει να υφίσταται. Θα ήθελα απλώς να αναφέρω ότι η ελεύθερη (αυτό)έκφραση παύει να υφίσταται και το κοινωνικό σύνολο θεωρεί ότι η μαζική αφομοίωση είναι, αν μη τι άλλο, η «φυσική» πορεία του ανθρώπου.
Κι έτσι -ας μη γελιόμαστε!- καταλήγουμε να μιλάμε για μάζες που χειραγωγούνται από επιτήδειους (;) δίχως να αντιλαμβανόμαστε ότι, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, αποτελούμε μέρος της ευρύτερης ύπαρξής τους.
Γεννήθηκε το 1997 στην Αθήνα. Σπουδάζει στο τμήμα Φιλοσοφικών και Κοινωνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Κρήτης, στο Ρέθυμνο. Αφοσιώθηκε από μικρή ηλικία στη λογοτεχνία – τόσο ως αναγνώστης όσο και ως δημιουργός. Στα εφηβικά του χρόνια ξεκίνησε την ενασχόλησή του με την αρθρογραφία, η οποία συνεχίζεται μέχρι και σήμερα. Τα τελευταία χρόνια ασχολείται με τον χώρο των εκδόσεων και δύο βιβλία του έχουν εκδοθεί.
