Του Βασίλη Κόττα,
Μπορεί ο σχολικός εκφοβισμός να είναι ένα «επίκαιρο θέμα», εντούτοις το φαινόμενο είναι διαχρονικό και έντονο. Γιατί; Διότι «παιδιά είναι παίζουν», «ρίξ’ του και εσύ μια» και χείριστα «δεν μου το είπε ποτέ». Αυτή η αδιαφορία των γονιών του θύτη και του θύματος, μέχρι σήμερα, είναι αμφίβολο αν δύναται να τους καταλογιστεί. Η ενημέρωση για το σχολικό εκφοβισμό ήταν ανύπαρκτη. Η ευαισθητοποίηση του εκπαιδευτικού προσωπικού περιοριζόταν στην αποβολή του θύτη, εάν τελικά το θύμα είχε το θάρρος να μιλήσει.
Ο εκφοβισμός (λεκτικός, κοινωνικός, ψυχολογικός, σωματικός, με εκβιασμό, σεξουαλικός, ρατσιστικός) είναι ανεπιθύμητη, επιθετική συμπεριφορά μεταξύ των παιδιών σχολικής ηλικίας που συνεπάγεται μια πραγματική ανισορροπία ισχύος. Η συμπεριφορά επαναλαμβάνεται ανά τακτά διαστήματα. Τα προκληθέντα προβλήματα στην ψυχική υγεία του θύματος παραμένουν άλυτα, οι σωματικές κακώσεις είναι διαβαθμίσιμες, ενώ καλλιεργείται η νοοτροπία του θύτη και της ατιμωρησίας. Εκτός από σωματική βία, συμπεριλαμβάνονται σεξουαλική βία, απειλές, πειράγματα, κοινωνικός αποκλεισμός ή ακόμα και ψυχολογική βία. Η πιο σύγχρονη μορφή αυτού είναι ο κυβερνοεκφοβισμός (μέσω της χρήσης τεχνολογιών επικοινωνίας), καθιστώντας την αντιμετώπιση αυτού, εν γένει, αδύνατη, λόγω των ανεξίτηλων διαδικτυακών στιγμάτων.
Ο εκφοβισμός είναι ποινικό αδίκημα και τιμωρούνται τόσο ο θύτης, όσο και οι αμελείς γονείς. Η διεθνής προστασία της προσωπικότητας των θυμάτων του σχολικού εκφοβισμό εντοπίζεται στη Σύμβαση Δικαιωμάτων του Παιδιού, σύμφωνα με την οποία τα κράτη μέρη οφείλουν να προστατεύουν κάθε παιδί από οποιαδήποτε μορφή διάκρισης (α.2§1), προστατεύοντας την ζωή και την ανάπτυξή του (α.6). Ειδικώς, αναφέρεται η υποχρέωση λήψης μέτρων ανάρρωσης των παιδιών που υπόκεινται σε οποιοδήποτε είδος κακομεταχείρισης (α.39). Τέλος, γονείς και δάσκαλοι είναι, εν γένει, υπεύθυνοι σε περίπτωση κακομεταχείρισης (α.19). Επιπροσθέτως, τα κράτη οφείλουν να λάβουν όλα τα κατάλληλα μέτρα για την εφαρμογή της σχολικής πειθαρχίας με τρόπο που να ταιριάζει στην αξιοπρέπεια του παιδιού ως ανθρώπινου όντος και να εξασφαλίσουν τη διδασκαλία σεβασμού του ανθρώπου (α.28§2,29§1περ’β). Εν συνεχεία, αναλαμβάνουν την υποχρέωση προστασίας από τη σεξουαλική βία (α.34). Στα Γενικά Σχόλια, τα οποία έχουν ακολουθήσει σχετικά με τον σχολικό εκφοβισμό αναφέρονται τα εξής: 1) Στο ΓΣ12 παρ. 120 αναφέρεται η ανάγκη ύπαρξης γραμμής βοήθειας. Στην Ελλάδα, υπάρχει η Εθνική Τηλεφωνική Γραμμή για τα Παιδιά SOS 1056. 2) Στο ΓΣ4 επισημαίνεται η ανάγκη αξιολόγησης των εφαρμοσμένων προγραμμάτων ανά τακτά χρονικά διαστήματα από τα κράτη μέρη. 3) Στο ΓΣ13 προβλέπεται, ότι η ψυχολογική βία, ιδίως μέσω ηλεκτρονικών μέσων, αποτελεί έκφανση ψυχολογικού εκφοβισμού.
Σε εθνικό επίπεδο, με τον νόμο 4491/2017 ιδρύεται Εθνικός Μηχανισμός, ο οποίος υλοποιεί το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για το παιδί, όπως την διοργάνωση εκδηλώσεων τη σημερινή ημέρα (το Υπουργείο Παιδείας «έτρεξε» τη δράση «Ανάπτυξη και Λειτουργία του Δικτύου για την ενημέρωση, την κατάρτιση, την πρόληψη και αντιμετώπιση φαινομένων εκφοβισμού και σχολικής βίας» μέχρι το 2016). Στο πλαίσιο του Σχεδίου λειτουργεί μια ομάδα εργασίας με την ονομασία «Κεντρική Επιστημονική Επιτροπή» (ΦΕΚ 550/2013) με αρμοδιότητες την πρόληψη και αντιμετώπιση του εκφοβισμού, της σχολικής βίας, της ξενοφοβίας, του ρατσισμού, της ομοφοβίας. Παράλληλα, με τον νόμο 3043/2003 δημιουργήθηκε ο θεσμός του Συνηγόρου του Παιδιού, ο οποίος επεμβαίνει στις περιπτώσεις τρώσης των δικαιωμάτων των παιδιών είτε αυτεπαγγέλτως είτε κατ’ έγκληση.
Στην ποινική αντιμετώπιση του θέματος, το άρθρο 312ΠΚ, μόλις το 2015 αναθεωρείται με το νόμο 4322, ώστε να ποινικοποιηθεί ο εκφοβισμός. Συγκεκριμένως, τιμωρείται με φυλάκιση, όποιος με συνεχή σκληρή συμπεριφορά προξενεί σε τρίτον σωματική κάκωση ή άλλη βλάβη της σωματικής ή ψυχικής υγείας. Αν η πράξη τελείται μεταξύ ανηλίκων δεν τιμωρείται εκτός αν η μεταξύ τους διαφορά ηλικίας είναι μεγαλύτερη από 3 έτη, οπότε επιβάλλονται μόνο αναμορφωτικά ή θεραπευτικά μέτρα. Οι ανήλικοι «προστατεύονται» ποινικώς, αφού μέχρι το 15ο έτος είναι ποινικώς ανεύθυνοι, ενώ από το 15ο έως το 18ο έτος δύναται να τους επιβληθούν αναμορφωτικά (μεταβολή επιμέλειας, παροχής συγγνώμης, αποζημίωσης, κοινωφελούς εργασίας κλπ.) ή σωφρονιστικά μέτρα (περιορισμό σε ειδικό κατάστημα κράτησης/εξαίρετες κακουργηματικές περιπτώσεις-α.122επ.ΠΚ). Παρομοίως, η αστική ευθύνη του ανήλικου θύτη (μέχρι τα 10 έτη) είναι μηδενική (916ΑΚ), ενώ από 10-14 έτη ευθύνεται πλήρως, εκτός αν ενέργησε χωρίς διάκριση (917ΑΚ). Τέλος, σε περίπτωση νοσηλείας του θύματος, παρέχεται πλήρης αποζημίωση προς τον ίδιο και τους γονείς του για την ψυχική οδύνη, τα έξοδα νοσηλείας και οτιδήποτε στερηθεί λόγω αυτής (929ΑΚ). Τα άτομα, τα οποία παραλείπουν να αποτρέψουν τον θύτη και φέρουν το καθήκον επιμέλειας (ήτοι γονείς, δάσκαλοι) τιμωρούνται με φυλάκιση έως ένα έτος (360ΠΚ). Αστική ευθύνη (αποζημίωση υλική, ηθική βλάβη και προσωπικότητας) φέρει είτε το Ελληνικό Δημόσιο, όταν ο εκφοβισμός συμβαίνει στο σχολείο, είτε οι γονείς (923, 926ΑΚ). Το σχολείο, βάσει του π.δ. 104/1979, α. 27, δύναται να επιβάλλει στο θύτη παρατήρηση, επίπληξη, ωριαία απομάκρυνση από το μάθημα, αποβολή 3ημερη ή 5ημερη και αλλαγή σχολείου.
Άξιο αναφοράς γεγονός είναι η ύπαρξη ψησιμάτων και συστάσεων του Συμβουλίου της ΕΕ, στα οποία αναφέρεται:
- η ανάγκη δραστηριοποίησης των κρατών, καθώς η παραβατική συμπεριφορά των θυτών δεν περιορίζεται στα σχολεία,
- τα φαινόμενα εκφοβισμού είναι εντονότερα στις χώρες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, ήτοι η Ελλάδα,
- η συμμετοχή των γονιών σε συνεδριάσεις με τα σχολεία είναι απαραίτητη
- η ενεργή συμβολή της Επιτροπής των ΥΠΕΞ (αποφασιστικό όργανο του Συμβουλίου).
Ωστόσο, καίτοι το ενδιαφέρον σε ενωσιακό επίπεδο είναι εμφανές, με την ύπαρξη ψηφισμάτων και ευρωπαϊκών προγραμμάτων (DAPNE III,ENABLE κλπ.), η κατάσταση είναι αμετάβλητη. Η χώρα μας βρίσκεται 4η, σε ευρωπαϊκό επίπεδο, στον αριθμό κρουσμάτων σχολικού εκφοβισμού. 1 στους 3 μαθητές έχουν υποστεί σχολικό εκφοβισμό, σε συχνότητα άνω των τριών ημερών τον μήνα.
Η αντιμετώπιση ενός φαινομένου, από την Πολιτεία, που οδηγεί σε ανυπέρβλητα ψυχολογικά προβλήματα στον άνθρωπο, στην ηλικία κατά την οποία διαμορφώνει την προσωπικότητά του, δεν επιτυγχάνεται με τη δημιουργία ενός φυλλαδίου, με μια επίσκεψη σε σχολεία της Αττικής και την αποστολή μιας εγκυκλίου για τη διοργάνωση (ανύπαρκτων) δίωρων εκδηλώσεων στις 6 Μαρτίου. Από την άλλη, η κοινωνία εκφράζει μια ανησυχία, σε υποθέσεις όπως τον θάνατο του Βαγγέλη Γιακουμάκη, μέχρι να τις ξεχάσει και να επιστρέψει στις συντηρητικές απόψεις της. Κανείς θύτης δεν δικαιολογείται, λόγω αδυναμίας καταλογισμού της πράξης. Οι ανήλικοι, στην εποχή μας, διαθέτουν την πνευματική ωριμότητα, ώστε η παραβατική συμπεριφορά τους να είναι συνειδητή επιλογή. Ο ποινικός κολασμός δε δύναται να περιορίζεται σε μια παροχή συγγνώμης, ενώ η ανυπαρξία αυτού μέχρι την ηλικία των 15 κρίνεται, διαρρήδην, άτοπη και αβάσιμη.
Πηγές
- Αρτινοπούλου, Β. (2001). Βία στο σχολείο. Έρευνες και πολιτικές στην Ευρώπη. Αθήνα: Μεταίχμιο
- Εθνική Επιτροπή Δικαιωμάτων του Ανθρώπου(2010), Ομαδική βία και επιθετικότητα στα σχολεία, (διεύθυνση έκδοσης:Α. Γιωτοπούλου Μαραγκοπούλου), Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη
- Τσίγκανου, Ι. (2004). Εικόνες και αναπαραστάσεις βίας στο ελληνικό σχολείο. Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη
- Φαρσεδάκης, Ι. (1985). Παραβατικότητα και Κοινωνικός Έλεγχος των Ανηλίκων. Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη
- Ενδοσχολική βία: Χωρίς όρια και χωρίς ορίζοντα; Του Γιάννη Πανούση
- Τραμπουκισμός (bullying) και ελληνική ποινική έννομη τάξη
- Bullying and cyberbullying: two sides of the same coin
- Η νομική διάσταση του σχολικού εκφοβισμού (bullying)
- Council of Europe legal standards: https://www.coe.int/en/web/children/bullying#{%2212441005%22:[]}
Απόφοιτος του τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης (ΠΕΔΔ) του ΕΚΠΑ με κατεύθυνση Δημοσίου Δικαίου. Το ενδιαφέρον του ως αναλυτής περιέχεται γύρω από το χώρο της θεμελίωσης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της προστασίας του περιβάλλοντος. Διατελεί δόκιμος αναλυτής στην ιστοσελίδα του Κέντρου Διεθνών Στρατηγικών Αναλύσεων και ερευνητής στην Ερευνητική Ομάδα Μεταπολίτευσης - Ομάδα Προφορικής Ιστορίας του τμήματος ΠΕΔΔ.
