Του Πάνου Ιορδανίδη,
«Η Ευρώπη θα σφυρηλατηθεί μέσα από τις κρίσεις και θα είναι το σύνολο των λύσεων που υιοθετήθηκαν για αυτές τις κρίσεις» Ζαν Μονέ, Απομνημονεύματα
Ο Ζοζέ Μανουέλ Μπαρόζο, ο πρώην πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής την περίοδο 2004-2014, μιας ιδιαίτερα κρίσιμης περιόδου για την ΕΕ αλλά κι για την χώρα μας, υιοθετεί την άποψη του πατέρα του οράματος της ευρωπαϊκής ενοποίησης, Ζαν Μονέ, σε πείσμα των καιρών που διανύουμε και του διάχυτου πεσιμισμού.
Μέσα σε ένα θετικό κλίμα, ο πρώην πρωθυπουργός της Πορτογαλίας και νυν επικεφαλής της Goldman Sachs International πραγματοποίησε την ομιλία του από το βήμα του 4ου Οικονομικού Φόρουμ των Δελφών. Βασικός άξονας της ομιλίας του υπήρξε η πεποίθησή του πως δεν συμμερίζεται την απαισιοδοξία που κυριαρχεί για την Ευρώπη και για το μέλλον της Ένωσης. Τουναντίον, οι πολυεπίπεδες κρίσεις που βιώνει το ευρωπαϊκό οικοδόμημα αποτελούν μια ευκαιρία για να αναδυθεί μέσα από τις στάχτες του, ακριβώς όπως αναδύθηκε μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Η αλήθεια είναι πως μια τέτοια ερμηνεία του διεθνούς, και όχι μόνο, γίγνεσθαι, ότι δηλαδή μέσα από την καταστροφή και τις κρίσεις προκύπτει η αναγέννηση και η δημιουργία, τυγχάνει εφαρμογής με πολλούς διαφορετικούς τρόπους. Από τον Τριακονταετή Πόλεμο και την ίδρυση του βεστφαλικού κράτους μέχρι την αποτυχία της ΚτΕ και τη δημιουργία του ΟΗΕ, η παγκόσμια ιστορία έχει πολλά παραδείγματα να δώσει. Αν μη τι άλλο, ειδικά για τους ευρωπαϊστές, αυτή η αντίληψη είναι (ή τουλάχιστον θα έπρεπε να είναι) κυρίαρχη για την ερμηνεία των σύγχρονων προκλήσεων.
Έτσι λοιπόν και ο Ζοζέ Μπαρόζο, όπως και άλλοι «αισιόδοξοι ευρωπαϊστές», είδε το Brexit σαν μια ευκαιρία ενεργοποίησης των μηχανισμών εμβάθυνσης της ευρωπαϊκής ενοποίησης και όχι σαν ένα γεγονός που θα δημιουργήσει ντόμινο παρεμφερών εξελίξεων. Χαρακτηριστικά, ανέφερε πως το Brexit αποτέλεσε «εμβόλιο» για την ΕΕ και όχι «αρρώστια» που θα εξαπλωνόταν, όπως ήλπιζαν οι υποστηρικτές του εντός και εκτός Ηνωμένου Βασιλείου.
Υποστηρίζοντας την πεποίθηση της «σφυρηλάτησης μέσω κρίσεων», τόνισε πως στην πραγματικότητα η ΕΕ δεν είναι η πρώτη φορά που υφίσταται μια δομική κρίση. Κάτι ανάλογο είχε συμβεί και στη θητεία του, όταν ιδρυτικά μέλη της Ευρωπαϊκής Κοινότητας απέρριψαν την προοπτική υιοθέτησης του Ευρωπαϊκού Συντάγματος. Ποιο ήταν το αποτέλεσμα; Η υιοθέτηση της Συνθήκης της Λισαβόνας το 2007, της Μεταρρυθμιστικής Συνθήκης που έφτιαξε την ΕΕ που γνωρίζουμε μέχρι και σήμερα.
Επιπροσθέτως, αναφερόμενος στα πεπραγμένα της θητείας του, στον αντίποδα της ρωσικής επιθετικότητας, της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης και των αδυναμιών της Ευρωζώνης να ανταπεξέλθει, υπογράμμισε την ισχυροποίηση της ΕΕ μέσα από την διεύρυνσή της. Ο σχεδόν διπλασιασμός –από 15 σε 28- των κρατών-μελών της ΕΕ είναι η απόδειξη αυτού του ισχυρισμού.
Δεν παρέλειψε φυσικά να αναφερθεί και στην δημοσιονομική κρίση της Ελλάδας, η οποία υπήρξε ιδιαίτερα ανησυχητική το 2012, όταν Αμερικανοί τραπεζίτες, όπως αποκάλυψε ο ίδιος, υποστήριζαν στις συναντήσεις τους με την Κομισιόν ότι η Ελλάδα δεν θα καταφέρει και δεν πρέπει να παραμείνει στο ευρώ. Προς διάψευση αυτών των αντιλήψεων, κάτι τέτοιο δεν συνέβη και η Ελλάδα τα κατάφερε, γεγονός που αποδεικνύει κατά τον ίδιο πως η αμφισβήτηση αυτή δεν λειτούργησε ανασταλτικά.
Στην ελληνική όμως υπόθεση δεν στάθηκε τόσο στην ομιλία του, όσο μετέπειτα σε πάνελ με τον Νίκο Χατζηνικολάου, όπου ερωτηθείς για το αν είχε προειδοποιήσει η Κομισιόν την Ελλάδα για τον επικείμενο εκτροχιασμό, απάντησε αρνητικά, επιρρίπτοντας ευθύνες στη διακυβέρνηση Καραμανλή του 2004-2009, αναφορικά με τα νούμερα του ελλείματος για τα οποία δεν είχε λάβει γνώση της η Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
Η κριτική που έχει ασκηθεί για την ΕΕ όσον αφορά τη βούληση και την αποφασιστικότητά της στο εν λόγω ζήτημα βασίζεται σε σαθρά θεμέλια. Η εφαρμογή οποιουδήποτε ελέγχου ναι μεν θα έπρεπε να είχε εξασφαλιστεί κατά την εισαγωγή του κοινού νομίσματος, αλλά αγνοείται φυσικά το γεγονός ότι αυτό υπάγεται στη βούληση των κρατών-μελών και όχι ενός οργάνου που χαράζει πολιτικές. Οι αυξημένες αρμοδιότητες της Eurostat επήλθαν όταν πλέον ήταν αργά, αφού τα κράτη αποφάσισαν νωρίτερα ότι κάτι τέτοιο συνιστά μέτρο παρεμβατισμού.
Πέραν όμως του ελληνικού ζητήματος, οι σύγχρονες προκλήσεις της Ευρώπης, όπως το μεταναστευτικό και ο λαϊκισμός δεν έμειναν ασχολίαστες από τον Μπαρόζο. Βασισμένος στο ότι αυτά τα δύο προβλήματα είναι σημεία των καιρών και ότι η ανάδυση εθνικιστικών δυνάμεων που εχθρεύονται τη μετανάστευση και υποστηρίζουν τον απομονωτισμό δεν αποτελεί ευρωπαϊκή πρωτοπορία, αλλά βρίσκεται στον πυρήνα μια καθολικής αντίδρασης προς την παγκοσμιοποίηση.
Στα ζητήματα ασφαλείας, υπέδειξε τους παράγοντες Brexit, Πούτιν και Τραμπ ως καταλυτικούς της διαμόρφωσης της άμυνας και της ασφάλειας στη Γηραιά Ήπειρο. Μάλιστα, διαχώρισε την σκληρή ρητορική του Αμερικανού προέδρου προς τους ευρω-ατλαντικούς θεσμούς από τις αμερικανικές πρακτικές για την ενίσχυση της άμυνας στην Ευρώπη.
Σε έναν τέτοιο συνεχώς μεταβαλλόμενο κόσμο, ο πρώην πρόεδρος της Κομισιόν υποστηρίζει πως η Ευρώπη έχει τις δυνατότητες να ανταποκριθεί. Ένα σημαντικό εργαλείο γι αυτόν προς αυτήν την κατεύθυνση είναι οι κοινές πολιτικές στην εποχή της ψηφιοποίησης.
Οι τομείς της εμβάθυνσης του ευρωπαϊκού εγχειρήματος είναι πολλοί, και η Ευρώπη έχει πολλά ακόμα να κάνει. Όμως χωρίς όραμα δεν μπορεί να επιτευχθεί τίποτα. Είθε η ομιλία του Ζοζέ Μπαρόζο στους Δελφούς αλλά και κάθε παρόμοια απεύθυνση να εμπνέει, δίνοντας την απαραίτητη εκείνη ώθηση που χρειάζονται αυτές οι αξίες και τα ιδανικά.
Απόφοιτος του Τμήματος Μεσογειακών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Είναι λάτρης της διεθνούς πολιτικής τόσο σαν ακαδημαϊκό, όσο και σαν δημοσιογραφικό αντικείμενο. Έχει ασκηθεί σε πολιτικές διευθύνσεις του ΥΠΕΞ και δραστηριοποιείται ενεργά στον χώρο του εθελοντισμού σε ΜΚΟ, ακαδημαϊκά συνέδρια και εκπαιδευτικές προσομοιώσεις.
