Της Αργυρώς Μαστροκούκου,
Ο άνθρωπος σταδιακά πέρασε από το πρωτόγονο στάδιο της ζωής στα σπήλαια, στις πληθυσμιακές μετακινήσεις μεταξύ των ηπείρων, για να καταλήξει στην δημιουργία των πρώτων οικισμών. Η εγκατάσταση σε μόνιμους οικισμούς εκτός από την ανάπτυξη της γεωργίας και της κτηνοτροφίας συντέλεσε και στην αύξηση του πληθυσμού. Για την αρμονική συνύπαρξη ενός σεβαστού πλέον αριθμού ανθρώπων κρίθηκε απαραίτητη η δημιουργία ενός υποτυπώδους σχεδίου πόλεως, ώστε να δομηθούν οι κατοικίες τους γύρω από το θρησκευτικό και διοικητικό κέντρο του οικισμού. Αυτή η πρώιμη συγκέντρωση του πληθυσμού θα μπορούσε να χαρακτηριστεί η απαρχή της δημιουργίας των σύγχρονων αστικών κέντρων.
Σε αντίθεση βέβαια με τους πρώτους οικισμούς, ο σχεδιασμός των σύγχρονων πόλεων απέχει παρασάγγας όσον αφορά την πολυπλοκότητα, ώστε να μπορεί να καλύψει επαρκώς τις μεγάλες πληθυσμιακές ανάγκες, αλλά και ως απάντηση στην βιομηχανοποίηση των τελευταίων δεκαετιών. Αξίζει, λοιπόν, να κάνουμε μια σύντομη ιστορική αναφορά στις σημαντικότερες στιγμές της οικιστικής πολιτικής του τελευταίου αιώνα. Σύμφωνα με τον αρχιτέκτονα και πρώην ΓΓ του Υπουργείου Περιβάλλοντος – Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων, Η. Μπεριάτο, η οικιστική και χωροταξική πολιτική κατά τον 20 αιώνα μπορεί να διαχωριστεί:
α) στη βενιζελική περίοδο από το 1923 και ύστερα, που έθεσε τις βάσεις του πολεοδομικού σχεδιασμού στην Ελλάδα,
β) στην μεταπολεμική περίοδο μέχρι την μεταπολίτευση (1949-74) της άγριας ανάπτυξης, όταν αναπτύχθηκαν και εδραιώθηκαν πολεοδομικές λογικές με σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον για τις επόμενες δεκαετίες
γ) στη μεταπολιτευτική περίοδο, με στόχο τη διευθέτηση των πολεοδομικών και χωροταξικών ζητημάτων. Μάλιστα, η αναγκαιότητα ενός αποτελεσματικού και ορθολογικού σχεδιασμού του χώρου ήταν τόσο μεγάλη, ώστε οδήγησε για πρώτη φορά το συντακτικό νομοθέτη το 1975 στην πρόβλεψη του άρθρου 24 του Συντάγματος που ρυθμίζει τόσο τον χωροταξικό όσο και τον πολεοδομικό σχεδιασμό.
Αποσκοπώντας στην βαθύτερη κατανόηση της έννοιας του οικιστικού περιβάλλοντος κρίνεται σκόπιμο να αναφερθούμε καταρχάς στο φυσικό περιβάλλον. Το φυσικό περιβάλλον ορίζεται ως σύνολο των βιοτικών και αβιοτικών παραγόντων που αλληλοεξαρτούνται και αλληλεπιδρούν δημιουργώντας βιοκοινότητες και οικοσυστήματα. Αναμφισβήτητα το φυσικό περιβάλλον έχει υποστεί αρκετές μεταβολές συνεπεία της αστικοποίησής του. Αποτέλεσμα αυτών των αλλαγών είναι ο δομημένος και τεχνητός χαρακτήρας που το διακρίνει. Ως εκ τούτου, το οικιστικό περιβάλλον αποτελείται τόσο από φυσικούς παράγοντες όσο και παράγοντες που προέρχονται από την ανθρώπινη δράση. Με τους φυσικούς παράγοντες εννοούμε το σύνολο των παραγόντων, που επιδρούν άµεσα στους ζωντανούς οργανισμούς και στην οικολογική ισορροπία, ενώ όταν ο όρος περιβαλλοντικοί παράγοντες αναφέρεται στο οικιστικό περιβάλλον περιλαμβάνει τους παράγοντες που επιδρούν στην υγεία, την συμπεριφορά και την ποιότητα ζωής των ανθρώπων.
Αν προσπαθήσουμε να φέρουμε στο μυαλό μας τα μεγάλα αστικά κέντρα θα παρατηρήσουμε ότι παρουσιάζουν κάποια κοινά. Πιο συγκεκριμένα, υπάρχουν ελεύθεροι χώροι ανάπτυξης της κοινωνικής ζωής και της ψυχαγωγικής εκτόνωσης των παιδιών, όπως τα πάρκα και οι παιδικές χαρές. Επιπλέον, χαρακτηρίζονται από την ύπαρξη ενός διοικητικού, θρησκευτικού ή εμπορικού «κέντρου». Ακόμα, το κράτος έχει μεριμνήσει για την εκπαίδευση με την οικοδόμηση σχολείων. Ως οικιστικό κέντρο μπορεί, λοιπόν, να θεωρηθεί ένα τεχνητό και δομημένο περιβάλλον, όπως ήδη αναφέρθηκε παραπάνω, στο οποίο αναπτύσσεται η επαγγελματική και οικογενειακή ζωή του ανθρώπου.
Η συνεχής επικράτηση του αστικού έναντι του φυσικού περιβάλλοντος έχει συντελέσει σε μεγάλο βαθμό στην αλλοίωση, στη ρύπανση και στην καταστροφή του δεύτερου. Παρατηρείται, δηλαδή το φαινόμενο της υψηλής συγκέντρωσης πληθυσμού στα αστικά κέντρα με την υπέρμετρη εκμετάλλευση των φυσικών πόρων, με αποτέλεσμα την ελαχιστοποίησή τους. Παράλληλα όμως με ανθρώπινη πρωτοβουλία αποψιλώνονται δάση, καλύπτονται χείμαρροι και μετατρέπονται σε δρόμους. Οι παραπάνω ανθρώπινες ενέργειες πέρα από τις προφανείς μεταβολές στο φυσικό περιβάλλον επιβαρύνουν και το οικιστικό περιβάλλον, καθώς έχουν συχνά ως επιπτώσεις την εμφάνιση πυρκαγιών και πλημμύρων.
Από την άλλη μεριά, καθένας έχει δικαίωμα στο οικιστικό περιβάλλον. Η διαμόρφωση του οικιστικού περιβάλλοντος υπάγεται στην προστασία του άρθρου 24 του Συντάγματος (στο εξής «Σ»). Πιο συγκεκριμένα, με τις διατάξεις των παραγράφων 2 έως 5 του άρθρου 24 Σ προβλέπονται οι εγγυήσεις προστασίας του οικιστικού περιβάλλοντος, οι οποίες εξειδικεύονται στο πλαίσιο των κανονιστικών και νομοθετικών διατάξεων που ρυθμίζουν το χωροταξικό και πολεοδομικό σχεδιασμό, τις χρήσεις γης και τους κανόνες δόμησης στην χώρα μας. Η προστασία αυτή υπάγεται «στη ρυθμιστική αρμοδιότητα και τον έλεγχο του Κράτους, με σκοπό να εξυπηρετείται η λειτουργικότητα και η ανάπτυξη των οικισμών και να εξασφαλίζονται οι καλύτεροι δυνατοί όροι διαβίωσης». Έτσι, ο νομοθέτης οφείλει να ρυθμίζει τη χωροταξική ανάπτυξη και πολεοδομική διαμόρφωση της χώρας με βάση τον ορθολογικό σχεδιασμό υπαγορευόμενο από πολεοδομικά κριτήρια, σύμφωνα με την ιδιομορφία, την φυσιογνωμία και τις ανάγκες κάθε περιοχής.
Ο ανωτέρω σκοπός επιτυγχάνεται κατά το άρθρο 24§2 του Συντάγματος, υπό την προϋπόθεση της κρατικής επέμβασης, η οποία συνίσταται:
- i) σε άσκηση ρυθμιστικής αρμοδιότητας, δηλαδή βάσει τυπικών νόμων ή και κανονιστικών διοικητικών πράξεων
- ii) σε άσκηση ελέγχου, δηλαδή διοικητικού προληπτικού ή κατασταλτικού, όπως ορίζει η χωροταξική και πολεοδομική νομοθεσία.
Καταλήγοντας, λοιπόν, πέρα από τα στάδια ελέγχου, σύμφωνα με τα οποία πρέπει να δομηθεί ένα κτήριο, είναι αναγκαίο να πληρούνται και οι όροι βιώσιμης οικοδόμησης. Όλα τα κτήρια πρέπει να συμμορφώνονται με τους κανονιστικούς όρους δόμησης, καθώς αυτοί αποτελούν πράξεις κανονιστικές, πράξεις δηλαδή οι οποίες ιδρύουν υποχρέωση και δεν υπάγονται στη διακριτική ευχέρεια των υποκειμένων του δικαίου.
Πηγές
- Δημήτρης Κ. Μέλισσας, Θεμελιώδη Ζητήματα του Δικαίου της Χωροταξίας, Εκδόσεις Αντώνη Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή, 2002
- Ηλίας Μπεριάτος, Βιώσιμη οικιστική ανάπτυξη, Τα Νέα 2-3.12.2000
- Μ. Βροντάκης, Το αναθεωρημένο άρθρο 24 του Συντάγματος : Υποχρεώσεις της διοίκησης
- Σπύρος Ντάφης, Δασική Οικολογία, Εκδόσεις Γιαχούδη,1986
- Βασιλείου Σκουρή -Αναστάσιου Τάχου, Ειδικό Διοικητικό Δίκαιο: Δίκαιο Προστασίας του Περιβάλλοντος, Τεύχος 5, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα- Θεσσαλονίκη, 2006
