Του Θεοχάρη Χατζημανώλη,
Στην ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας οι περίοδοι που εξετάζουμε θεμελιώνονται στον άξονα της νέας ελληνικής γλώσσας και της δημώδους γραμματείας. Είναι φανερό πως αυτό το εγχείρημα ανάδειξης αμιγώς νεοελληνικών έργων, ακριβώς λόγω των συγκριτιστικών επιρροών, αλλά και της ίδιας της απουσίας μιας κατεξοχήν ορισμένης και παραδεδεγμένης ελληνικής κουλτούρας, καθίσταται ιδιαίτερα δυσχερές, ιδίως πριν την δημιουργία του νεοελληνικού κράτους.
Ένας σταθμός της νεοελληνικής λογοτεχνίας είναι η λογοτεχνική παραγωγή που προέκυψε από τις ελευθέριες ιδέες του διαφωτισμού, όταν αυτές σταδιακά εξαπλώθηκαν στο στρώμα των ελληνόφωνων λογίων, ιδίως στην περιοχή του Φαναριού, αλλά και ευρύτερα. Έτσι αξίζει να εξετάσουμε κάποιους εκπροσώπους της λεγόμενης προεπαναστατικής περιόδου στα τέλη του 18ου αι. και να γνωρίσουμε την δράση τους και την προσφορά τους στην λογοτεχνία.
Ρήγας Βελεστινλής (ή Φεραίος)
Γεννήθηκε στο Βελεστίνο της Θεσσαλίας (την αρχαία πόλη των Φερών, εξ ’ου και το Φεραίος). Ο Ρήγας υπήρξε ένας γνήσιος λιμπερτίνος, που αποδεσμεύτηκε από τις δεισιδαιμονίες και την ηθικολογία του κλήρου της εποχής. Στη ζωή του εργάστηκε ως γραμματέας δίπλα σε διάφορους φαναριώτες διοικητές και καταπιάστηκε με την ιδέα της δημιουργίας ενός βαλκανικού πανεθνικού κράτους, του οποίου καρδιά θα ήταν ο ελληνισμός. Στόχος του ήταν η απελευθέρωση των εθνών από την οθωμανική κυριαρχία και είναι αναγνωρισμένο πως σε αυτό πρωτοστάτησε με τρόπο ριζοσπαστικό, ο λόγος για τον οποίο τελικά θανατώθηκε. Τα έργα του που αντανακλούν την ιδεολογία του, αναδεικνύονται αναμφισβήτητα τεράστιας ιστορικής αξίας, αλλά δεν διαθέτουν ιδιαίτερες λογοτεχνικές αξιώσεις. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι οι επαναστατικοί του θούριοι και το πρώτο του δημοσίευμα, μία μετάφραση του, το «Σχολείον των ντελικάτων εραστών» το 1790.
Αθανάσιος Χριστόπουλος
Γεννηθείς στην Καστοριά, ο Χριστόπουλος έλαβε την καλύτερη δυνατή εκπαίδευση της εποχής και κατόρθωσε να ανελιχθεί σε υψηλές βαθμίδες της ιεραρχίας. Ένθερμος υποστηρικτής της δημοτικής γλώσσας και ενεργός στα λογοτεχνικά δρώμενα, ανακηρύχτηκε ο «Νέος Ανακρέων», τίτλος που δηλώνει τον αρτιότερο σύγχρονο αρκαδικό ποιητή. Στηρίχτηκε στην χαριτολογία και την ατμόσφαιρα που δημιουργούσαν τα φαναριώτικα τραγούδια και βάδισε στις επιταγές της αρκαδικής φόρμας, ακολουθώντας δηλαδή τις εν λόγω ποιητικές συμβάσεις. Εκφράζει κάποια απλότητα και κάποια αφέλεια μέσω έντονων λυρικών σχημάτων, εκτελώντας την ποίηση του στην καθομιλουμένη γλώσσα της εποχής. Μία πολύ γνωστή του ποιητική συλλογή είναι τα «Λυρικά».
Ιωάννης «Γιάνης» Βηλαράς
Γεννήθηκε στα Κύθηρα και κατόρθωσε να φτάσει σε λογοτεχνική παραγωγή ακόμα μεγαλύτερου βεληνεκούς από του συνομηλίκου του Χριστόπουλου. Η εξοικείωση του με την αφέλεια και την τρυφερότητα της αρκαδικής ποίησης είναι φανερή, όπως και η τριβή του με τον αρκαδισμό. Προσεγγίζει το φυσικό τοπίο και κλίμα με μία καινοτόμο, θα μπορούσαμε να πούμε, μελαγχολία που χαρακτηρίζεται ως προοίμιο του ρομαντισμού. Αναβιώνει ελεγειακά συναισθήματα που απαντώνται στον Ανακρέοντα, όπως αυτό της καρτερίας και της ρέμβης. Ο Βηλαράς όμως μοιάζει απομονωμένος από το όλο σύνθεμα της προεπαναστατικής παραγωγής, καθώς δεν αντανακλά καθόλου την δυναμική των κλέφτικων τραγουδιών, ούτε κάποιο άλλο λογοτεχνικό προπαρασκεύασμα για επαναστατική εξέγερση. Η δράση του παρουσιάζει ενδιαφέρον στο κομμάτι του γλωσσικού ζητήματος. Υπήρξε θερμός θιασώτης της κατάργησης της ιστορικής ορθογραφίας, με το επιχείρημα ότι όλα γράφονται απλά, όπως ακούγονται, κάτι που δείχνει στο πεζό έργο του «Ρομεηκη γλοσα».
Αδαμάντιος Κοραής
Γεννήθηκε στην Σμύρνη και ταυτίστηκε με τους στοχαστές του ευρωπαϊκού διαφωτισμού. Μπορούμε με ασφάλεια να πούμε πως όλη του τη ζωή αντιπαρατάχθηκε στον βασικό του εχθρό, την αμάθεια των ανθρώπων και πολέμησε με την πένα του κάθε μορφή προκατάληψης. Ανέπτυξε ενεργό και έγκριτη φιλολογική δράση συμβάλλοντας στην παράδοση έργων της κλασικής γραμματείας. Έζησε τα γεγονότα της γαλλικής Επανάστασης όπου έγινε «μάρτυς φοβερών πραγμάτων». Υπήρξε λόγιος και ηθικοδιδακτικός, εξέφρασε την δημοκρατική δεοντολογία και επεδίωξε την ελληνική επανάσταση, της οποίας, όταν ξέσπασε, ανέλαβε την πνευματική εποπτεία. Άξιο αναφοράς είναι πως η επιλογή του όρου «Έλληνας», για να χαρακτηρίσει την εθνικότητα που αναδείχθηκε ορμητικά μέσα από την αχανή οθωμανική αυτοκρατορία, οφείλεται σε μεγάλο βαθμό σε αυτόν. Στο γλωσσικό ζήτημα στήριξε μία μεικτή μορφή γραφής που θα συνδύαζε την αττικίζουσα και την δημοτική σε ένα αρμονικό σύνολο. Γνωστά έργα του είναι το επαναστατικό, κατά τα πρότυπα του Ρήγα, ποίημα « Άσμα Πολεμιστήριον» και η επιστολική σάτιρα «Ο Παπατρέχας».
Είναι αναμφίβολο πώς οι λογοτέχνες αυτοί, όπως και άλλοι, συνέβαλλαν καίρια στην διαμόρφωση του νεοελληνισμού. Από τον ορισμό της εθνικής ομάδας και την συμβολή στην συγκρότηση του εθνικού της κράτους, ως την επιρροή στη λογοτεχνική έκφραση και τη γλώσσα τα αποτυπώματά τους είναι ανιχνεύσιμα και η αξία τους τεράστια.
Πηγές
- Mario Vitti “Ιστορία της Νεοελληνικής λογοτεχνίας» (Οδυσσέας, 2016)
- Roderick Beaton “Εισαγωγή στην νεότερη ελληνική λογοτεχνία» (Νεφέλη, 1996)
- Λίνος Πολίτης, «Η Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας» (ΜΙΕΤ-Μορφωτικό ίδρυμα της εθνικής τραπέζης,1985)
Γεννήθηκε στο Λιτόχωρο Πιερίας το 1999. Είναι φοιτητής του τμήματος Ιστορίας-Αρχαιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης από τον Οκτώβριο του 2017. Στα ενδιαφέροντα και τις δράσεις που αναπτύσσει συμπεριλαμβάνονται θεματικές ενότητες πολιτικής, ιστορίας, φιλοσοφίας, κοινωνιολογίας, οικονομίας και κριτικής της τέχνης. Συμμετέχει σε πολιτικές προσομοιώσεις, επιστημονικά συνέδρια και ημερίδες και ασχολείται από την παιδική του ηλικία με το θέατρο. Γνωρίζει αγγλικά και ιταλικά. Στο OffLine Post γράφει ιστορικά θέματα.
