Του Γιώργου Ναθαναήλ,
Καθόλου έξω δεν έπεσε το μαντείο των Δελφών για τον πόλεμο, που θα κρατούσε 27 έτη με πολλούς νεκρούς και πόλεις καθημαγμένες από τη μανία του Άρη. Ωστόσο, και οι δύο πόλεις ήξεραν πώς να κινηθούν για να νικήσουν. Η Σπάρτη, με το καλύτερο πεζικό, επεδίωκε την αναμέτρηση με τον αθηναϊκό στρατό ώστε να επικρατήσει αφού πρώτα θα είχε λεηλατήσει την Αττική. Αντιθέτως, ο Περικλής πρότεινε να εγκαταλειφθεί η ύπαιθρος και να διατηρηθεί η γραμμή τροφοδοσίας από τη θάλασσα. Επίσης, θα διενεργούσε εφόδους στα παράλια της Πελοποννήσου. Ο Περικλής στο εδάφιο 1.139.4-145 θα προβεί σε μια σύγκριση της δυναμικής των δύο πόλεων. Αυτό που, πραγματικά, συνοψίζει όλη τη στρατηγική τής Αθήνας είναι η φράση: «μέγα γάρ τό τῆς θαλάττης κράτος». Θα δούμε, όμως, πώς ένας τόσο χαρισματικός ηγέτης αστόχησε σε ορισμένα σημεία, τα οποία έφεραν την ήττα.
1η φάση του πολέμου: ο Αρχιδάμειος πόλεμος (431-421)
Μέχρι το 430, οι Σπαρτιάτες είχαν εισβάλει στην Αττική και οι Θηβαίοι πολιορκούσαν τις Πλαταιές ενώ οι Αθηναίοι έκαναν επιδρομές στη Μεγαρίδα και στην Πελοπόννησο. Το 429, η Αθήνα «χτυπήθηκε» από μία ασθένεια, που εξελίχθηκε σε πανδημία και αποδεκάτισε ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού. Θύμα της υπήρξε κι ο Περικλής. Δεν ξέρουμε ακριβώς ποια ήταν αυτή η ασθένεια, αλλά ο Θουκυδίδης μας περιγράφει τα συμπτώματα στο εδάφιο 2.47-54, καθώς και τον κλυδωνισμό των ταφικών ηθών της πόλης. Ο Περικλής δεν μπόρεσε να προβλέψει το λοιμό αν και σίγουρα φέρει ευθύνη για την αστραπιαία εξάπλωσή του, αφού «φόρτωσε» την πόλη με περισσότερο πληθυσμό σε σχέση με τις δυνατότητές της. Ένα άλλο σημείο που πρέπει να προσέξουμε είναι το εδάφιο 2.65, στο οποίο ο Περικλής αναλύει στον λαό του πως θα κερδίσουν τον πόλεμο. Το σχέδιό του, αν κι ευφυές, δε συμβάδιζε με τη φύση των Αθηναίων. Οι Αθηναίοι, όπως μας λένε οι Κορίνθιοι (1.70), είναι πολύ δραστήριοι και διορατικοί, οπότε το να τους περιορίσει δεν ήταν η καλύτερη δυνατή ιδέα. Μετά το θάνατο του Περικλή την εξουσία ανέλαβαν άτομα που δεν ξεχώριζαν για τις πολιτικές τους ικανότητες και φυσικά δεν ακολούθησαν τη φόρμουλα της επιτυχία δια χειρός Περικλή.
Το 427, ο Αρχίδαμος κατέκτησε τις Πλαταιές και ο στόλος των Πελοποννησίων προσπάθησε να επέμβει στη Μυτιλήνη που είχε αποστατήσει από την Αθηναϊκή συμμαχία. Αυτό το εγχείρημα απέτυχε όπως και οι εκστρατείες των Αθηναίων στη Σικελία και στην Αιτωλία από το 427 έως το 425. Μέχρι το 424 όμως, ο αθηναϊκός στόλος είχε καταλάβει τη νήσο Σφακτηρία με 300 Σπαρτιάτες (ισχυρό πλήγμα αυτή η αιχμαλωσία, αν αναλογιστούμε την ολιγανθρωπία της πόλης) και την Πύλο. Επίσης, καταλήφθηκαν τα Μέθανα και τα Κύθηρα δημιουργώντας έναν αθηναϊκό κλοιό γύρω από την Πελοπόννησο. Ωστόσο, το 424 οι Αθηναίοι ηττήθηκαν στο Δήλιο από τους Βοιωτούς και στη συνέχεια στην Αμφίπολη κατά τη διάρκεια της σπαρτιατικής αντεπίθεσης στη βόρεια Ελλάδα (423-422). Η κατάσταση εκεί ήταν πολύ κρίσιμη για την Αθήνα, αφού πολλές πόλεις της Χαλκιδικής αποστάτησαν και χάθηκαν σημαντικά στρατηγικά σημεία για τη συμμαχία. Ας αναλογιστούμε πως αν ο Βρασίδας (οδηγός του σπαρτιατικού στρατού σε αυτή την εκστρατεία) δε σκοτωνόταν στη μάχη για την Αμφίπολη και συνέχιζε ανατολικότερα, θα απειλούσε την τροφοδοσία της Αθήνας και από τη θάλασσα.
Το 421 συνομολογήθηκε ειρήνη (ειρήνη του Νικία), που θα κρατούσε για 50 έτη. Αυτή η ειρήνη όριζε τη απόσυρση των Αθηναίων από τα εδάφη, που είχαν στην Πελοπόννησο, και η Σπάρτη επέστρεφε όλες τις πόλεις που κατέκτησε πίσω στη συμμαχία. Επίσης, ανταλλάχθηκαν οι έως τότε αιχμάλωτοι του πολέμου. Η Αθήνα επέβαλε ένα πιο ήπιο καθεστώς στις πόλεις της Χαλκιδικής για να μην αποστατήσουν ξανά. Φυσικά, οι όροι δεν εφαρμόστηκαν αυστηρά και η ειρήνη ήταν καταδικασμένη να αποτύχει. Η ειρήνη ευνοούσε την Αθήνα και προξένησε δυσαρέσκεια στους συμμάχους της Σπάρτης. Οι Σπαρτιάτες κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν έναν ακόμα συνασπισμό εναντίον τους από τις πόλεις του Άργους, της Ήλιδας και της Μαντινείας με την υποστήριξη του Αθηναίου στρατηγού, Αλκιβιάδη. Το 418, στη μάχη που δόθηκε στη Μαντίνεια, οι Σπαρτιάτες νίκησαν δείχνοντας πως κατείχαν την ηγεμονική θέση στην Πελοπόννησο. Ο στόχος, όμως, ήταν η ηγεμονία ανάμεσα στους Έλληνες και αυτήν τη θέση μπορούσε να την έχει μόνον ένας…
Η Σικελική εκστρατεία: ένα σεμινάριο αυτοκαταστροφής
Το 415, οι Εγεσταίοι ζήτησαν βοήθεια από την Αθήνα εναντίον του Σελινούντος. Ο κατακτητής πάντα βρίσκει ένα κίνητρο για να τελέσει την επόμενη κατάκτησή του. Όπως, λοιπόν, ο Ξέρξης στο εδάφιο 7.8-11 στο έργο του Ηροδότου προβάλει τους λόγους για την κατάκτηση της Ελλάδας (πλούτος περιοχής) έτσι και οι Αθηναίοι σκέφτηκαν πως κυριαρχώντας στη Σικελία θα κερδίσουν πολλούς πόρους για να αντιμετωπίσουν τη Σπάρτη. Ο Νικίας ήταν αντίθετος με την εκστρατεία αλλά έπαιξαν καθοριστικό ρόλο και οι φιλοδοξίες του Αλκιβιάδη, που ήταν νέος. Το 415 έφτασαν ισχυρές δυνάμεις της Αθήνας και πέτυχαν την πρώτη τους νίκη απέναντι στους Συρακούσιους. Εν τω μεταξύ ζητήθηκε από τον Αλκιβιάδη να γυρίσει πίσω στην Αθήνα αλλά αυτός κατέφυγε στη Σπάρτη, πράξη που ισοδυναμούσε με προδοσία. Το 414, οι Αθηναίοι ξεκίνησαν να πολιορκούν τις Συρακούσες αλλά σύντομα έφτασαν ενισχύσεις της Σπάρτης υπό το Γύλιππο. Οι Αθηναίοι άρχισαν να ηττώνται με αποτέλεσμα να φθάσουν ενισχύσεις από το Δημοσθένη. Ωστόσο, το 413 όλος ο αθηναϊκός στόλος και στρατός καταστράφηκε και πολλοί αιχμαλωτίστηκαν.
Ο Θουκυδίδης στο εδάφιο 7.87 μας παρουσιάζει τις συνθήκες αιχμαλωσίας των Αθηναίων. Ήταν βάναυσες, όπως η συμπεριφορά που έδειξε η πόλη σε πολλούς συμμάχους της. Λίγοι κατάφεραν να γυρίσουν και πρέπει, τέλος, να πούμε πως ένα μεγάλο μέρος του πολέμου κρίθηκε εκεί, στη Σικελία…
Πηγές
- Θουκυδίδης, Ιστορίαι
- Ηρόδοτος, Ιστορίαι
- Francois Lefevre, Ιστορία του αρχαίου ελληνικού κόσμου
Γεννημένος το 1999 και μεγαλωμένος στη Βέροια. Απόφοιτος Γενικού Ενιαίου Λυκείου. Είναι φοιτητής του τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του ΑΠΘ. Αρθρογραφεί για την αρχαιότητα, ελληνική και ρωμαϊκή, την μεσαιωνική και βυζαντινή Ιστορία και διετέλεσε αρχισυντάκτης στην ομώνυμη κατηγορία του OffLine Post για έξι μήνες (Ιούλιος-Δεκέμβριος 2019).
