Του Δημήτριου Θεοδωρή,
Ύστερα από την ήττα των Περσών στη ναυμαχία της Σαλαμίνας (480 π. Χ) ο Ξέρξης επιστρέφει με ένα σημαντικό μέρος του στρατού του στην Ασία. Τη συνέχεια της εισβολής και υποταγής της Ελλάδος ανέλαβε ο Μαρδόνιος (λεηλασία Αττικής, εισβολή.)
Κοντά στον ποταμό Ασωπό, ο Σπαρτιάτης βασιλιάς Παυσανίας θα δώσει καθοριστική μάχη την οποία και θα κερδίσει ανατολικά των Πλαταιών (479 π. Χ). Ο Μαρδόνιο χάνει στη μάχη τη ζωή του και οι Έλληνες εισβάλλουν έπειτα στη Θήβα, εξαιτίας της συμμαχίας που η πόλη προσέφερε στους Πέρσες. Οι Θηβαίοι παραδίδονται και χάνουν πλέον την ηγετική θέση που κατείχαν στην ομοσπονδία των Βοιωτών.
Στη θάλασσα, Σαμιώτες απεσταλμένοι καταφθάνουν στη Δήλο, όπου βρίσκεται συγκεντρωμένος ο ελληνικός στόλος. Ζητούν βοήθεια θέλοντας να αποτινάξουν τον περσικό ζυγό. Ο περσικός στόλος μαθαίνει για την ύπαρξη του ελληνικού στόλου και από τη Σάμο μεταφέρεται στις ακτές της Ιωνίας. Αποφασίζουν να οχυρωθούν στη Μυκάλη. Ο ελληνικός στόλος (Λεωτυχίδας Σπαρτιάτης βασιλιάς, Ξάνθιππος αρχηγός αθηναϊκού στόλου) λαμβάνει πρώτα τις εγγυήσεις των Σαμιωτών και των Χιωτών για τη συμμετοχή τους στις επιχειρήσεις. Τα ελληνικά στρατεύματα αποβιβάζονται στη Μυκάλη και κερδίζουν κατά κράτος τον Περσικό στρατό. Έπειτα ο Ξάνθιππος το 478 π. Χ. καταλαμβάνει τη Σηστό στη Θρακική Χερσόνησο.
Οι Μηδικοί πόλεμοι ανέδειξαν την ικανότητα των Αθηναίων να εξελιχθούν σε μια ναυτική υπερδύναμη. Ενδυνάμωσαν το εθνικό αίσθημα των Ελλήνων και τους κάνουν πιο ξεκάθαρο το διαχωρισμό τους από τους βάρβαρους. Φέρνουν όμως και στην επιφάνεια το ζήτημα της προστασίας και απελευθέρωσης των ιωνικών πόλεων. Η Σπάρτη δεν διέθετε ισχυρό στόλο όπως η Αθήνα, η οποία είχε το τακτικό και στρατηγικό πλεονέκτημα για την ανάληψη της ηγεσίας στην προσπάθεια αυτή. Ακόμα, οι σύμμαχοι εκφράζουν δυσαρέσκεια απέναντι στην Σπάρτη.
Το 478/477 π.Χ σχηματίζεται λοιπόν η Α’ Αθηναϊκή Συμμαχία ή Συμμαχία της Δήλου, η οποία αποτελείται από 140 πόλεις μέλη. Χωρίζονται σε 5 γεωγραφικές περιφέρειες με βάση την κατάταξή τους στους φορολογικούς καταλόγους της Αθήνας (Ιωνία, Ελλήσποντος, Θράκη, Καρία, Νησιά.). Αποφασίζουν να εφαρμόζουν κοινή επιθετική και αμυντική πολιτική. Έχουν τους ίδιους εχθρούς και συμμάχους και απολαμβάνουν αρχικά όλες οι πόλεις-κράτη την αυτονομία τους. Οι πόλεις που συμμετέχουν είναι ισόψηφες και έχουν την υποχρέωση να διαθέτουν στη συμμαχία πλοία (Λέσβος, Χίος, Σάμος) και να πληρώνουν την εισφορά. Ο Αριστείδης είναι αυτός που ορίζει το 476 π. Χ το ακριβές ποσό που κάθε σύμμαχος θα πρέπει να προσφέρει στο συμμαχικό ταμείο. Εξαιτίας της δίκαιης καταμέρισης των φόρων πήρε τον τίτλο «δίκαιος». Την εισφορά θα την εισέπρατταν Αθηναίοι πολίτες που θα εκλέγονταν από την εκκλησία του Δήμου και θα λογοδοτούσαν σε αυτή, οι Ελληνοταμίες. Ως τόπος συνάντησης και συγκέντρωσης των αντιπροσώπων ορίζεται η Δήλος, το ιερό νησί του Απόλλωνα. Όργανο της συμμαχίας ορίστηκε αυτό το ετήσιο Συνέδριο.
Η Συμμαχία της Δήλου θα αποτελέσει το όχημα ανάδειξης της Αθήνας σε ναυτική υπερδύναμη. Η προσωπικότητα που θα το κατορθώσει αυτό κατά τα πρώτα χρόνια της συμμαχίας ήταν ο Κίμων. Σπουδαία μορφή των συντηρητικών που κυριαρχούν στην πολιτική ζωή της Αθήνας αυτή την περίοδο. Γιος του Μιλτιάδη, εκλεγόταν στρατηγός κάθε χρόνο από το 476-462 π.Χ. Στόχος του ήταν μια άκρως επιθετική πολιτική απέναντι στους Πέρσες, η ενδυνάμωση της Συμμαχίας και οι φιλικές σχέσεις με τη Σπάρτη.
Το 476 π.Χ καταφέρνει να εξασφαλίσει την επικοινωνία μεταξύ Αθήνας και Βοσπόρου, εκδιώκοντας τους Πέρσες γύρω από το Στρυμόνα. Συνεχίζει με την εκκαθάριση της Σύρου από πειρατές και πετυχαίνει σπουδαία νίκη ενάντια στους Πέρσες στον Ευρυμέδοντα ποταμό (465 π.Χ). Κατά τον Γ’ Μεσσηνιακό πόλεμο, ηγείται μιας δύναμης 4000 αντρών στην προσπάθειά του να βοηθήσει τους Σπαρτιάτες ενάντια στους είλωτες της Μεσσηνίας που είχαν επαναστατήσει. Φτάνει στην Ιθώμη και οι Σπαρτιάτες του ζητούν να γυρίσει πίσω. Μολονότι κατάφερε να καταπνίξει επαναστάσεις συμμαχικών πόλεων (Νάξος, Θάσος) οι Αθηναίοι πιστεύοντας ότι αυτός ευθύνεται για την προσβολή από τους Σπαρτιάτες ζητούν τον εξοστρακισμό του (461 π.Χ)
Πλέον κυριαρχούν στα πολιτικά πράγματα της Αθήνας οι Δημοκρατικοί με ηγέτη τον Εφιάλτη που προχωρά σε μεταρρυθμίσεις. Λίγο μετά την πραγματοποίησή τους δολοφονείται και αναλαμβάνει ο Περικλής.
Συνεχίζει την οικοδόμηση και πλέον ολοκληρώνονται τα μακρά τείχη που ενώνουν Αθήνα- Πειραιά- Φάληρο. Ο Περικλής κινήθηκε εναντίον των Περσών σπεύδοντας να βοηθήσει στην επανάσταση της Αιγύπτου, αποστέλλοντας τον κύριο όγκο του στόλου (460 π.Χ). Το 457 π.Χ χάνουν από τους Σπαρτιάτες στην Τανάγρα, αλλά καταφέρνουν να προσχωρήσουν στη συμμαχία των Λοκρών και των Φωκέων νικώντας τους Βοιωτούς. Πλέον ελέγχουν την κεντρική Ελλάδα και την Βοιωτία. Το 456 π.Χ ύστερα από πολιορκία η Αίγινα συνθηκολογεί και γίνεται και αυτή πλέον μέλος της αθηναϊκής συμμαχίας.
Το 454 π.Χ το εκστρατευτικό σώμα στην Αίγυπτο υπέστη ολοκληρωτική ήττα και υπό τον φόβο μιας πιθανής αντεπίθεσης των Περσών ο Περικλής μεταφέρει το συμμαχικό ταμείο στην Αθήνα. Ο Κίμων επιστρέφει και με τη βοήθειά του η Αθήνα προχωρά στη σύναψη πενταετούς ανακωχής με τη Σπάρτη.
Στη συνέχεια, ο Κίμων τίθεται επικεφαλής επιχείρησης εναντίον των Περσών στην Κύπρο. Στη πολιορκία του Κιτίου ο Κίμων σκοτώνεται, αλλά οι Αθηναίοι καταφέρνουν να επικρατήσουν στη μάχη της Σαλαμίνας τη Κύπρου.
Τελικά, Αθηναίοι και Πέρσες προχωρούν σε διαπραγματεύσεις για τη σύναψη ειρήνης. Ο Καλίας, επικεφαλής της αθηναϊκής πρεσβείας συνάπτει συνθήκη ειρήνης με τους Πέρσες στα Σούσα (αρχές 449 π.Χ). Η ειρήνη πήρε το όνομα Καλλίειος ειρήνη και είχε διάρκεια 40 χρόνων. Οι Πέρσες δεν αναγνώριζαν την ελευθερία των Ελλήνων της Μικράς Ασίας, αλλά δεσμεύονταν να μην κινηθούν εναντίον των ελληνικών πόλεων από στεριά και θάλασσα. Παράλληλα, οι 2 πλευρές συμφωνούν στην αποκατάσταση των μεταξύ τους εμπορικών σχέσεων.
Το 445 π.Χ η Αθήνα συνάπτει επίσης τριακονταετή ειρήνη με τη Σπάρτη. Η Αθήνα υποχρεώνεται να παραδώσει όλη την ηπειρωτική της ηγεμονία. Με βάση τη συνθήκη κράτησε μόνο τις Πλαταιές, την Αίγινα και τη Ναύπακτο. Η Σπάρτη από τη μεριά της όφειλε να αναγνωρίσει την ναυτική ηγεμονία της Αθήνας.
Η Αθήνα λοιπόν χρησιμοποιεί τη συμμαχία με τέτοιο τρόπο μετατρέποντάς τη σε ηγεμονία. Η μεταφορά του συμμαχικού ταμείου αποτέλεσε την πιο χαρακτηριστική κίνηση της εξέλιξης που είχε πάρει πλέον η συμμαχία. Το οικοδομικό πρόγραμμα της Αθήνας και η ναυπήγηση πλοίων αυτό το διάστημα αποδίδονται στο γεγονός ότι το Συνέδριο είχε σταματήσει πλέον να συνέρχεται, ενώ οι αποφάσεις λαμβάνονταν μόνο από την Αθήνα. Παράλληλα, ο φόρος ορίζεται και αυτός από την εκκλησία του Δήμου της Αθήνας, καταπατώντας με αυτόν τον τρόπο την αυτονομία, αλλά και την ισότητα των υπολοίπων μελών της συμμαχίας.
Η Αθήνα μεγάλωνε τη ναυτική στρατιωτική και εμπορική της δύναμη και παρά την Καλλίειο ειρήνη συνέχιζε να παρουσιάζει η ίδια τον εαυτό της ως προστάτη των ελληνικών πόλεων. Αποκορύφωμα αυτής της αλαζονικής συμπεριφοράς είναι η απαγόρευση εξόρυξης αργύρου στις συμμαχικές πόλεις με σκοπό να επιβάλλει το δικό της νόμισμα ως μέσο συναλλαγής μεταξύ των συμμαχικών πόλεων-κρατών. Ακόμα, εγκαθιστά στρατιωτικές φρουρές και Αθηναίους αξιωματούχους μετατρέποντας τις υπόλοιπες πόλεις κράτη σε κληρουχίες, ουσιαστικά μια μορφή αποικιών, προτεκτοράτων. Η επέμβαση της Αθήνας στο εσωτερικό των υπολοίπων πόλεων κρατών επεκτείνεται και με την υποχρέωση των συμμάχων να καταφεύγουν στα αθηναϊκά δικαστήρια για την εκδίκαση των υποθέσεων τους.
Η δεσποτική συμπεριφορά της Αθήνας και η μη αντιμετώπιση των συμμάχων ως ισότιμα μέλη θα έχει ως αποτέλεσμα στο άμεσο μέλλον την αποστασία και τις επαναστάσεις των μελών της συμμαχίας. Τέλος, επέδρασε ευνοϊκά στην κήρυξη του Πελοποννησιακού πολέμου, καθώς οι σύμμαχοι έβλεπαν τους Αθηναίους ως δυνάστες, ενώ τους Σπαρτιάτες ως ελευθερωτές.
Πηγές
- ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ ΠΑΠΑΡΡΗΓΟΠΟΥΛΟΣ ΠΕΝΤΑΤΟΜΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΟΜΟΣ 1
- ΕΠΙΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ (2.000-31π.Χ.) Mosse Claude, Schnapp-Gourbeillon Annie
